Рувим Фраерман - Дзiкi сабака дзiнга, альбо аповесць пра першае каханне (на белорусском языке)
Так думала Таня, а вада з дзежкi ўсё цякла i цякла, маленькi вадаспад усё шумеў i весялiўся, пакiнуты без усялякай увагi. Даўно напоўнiў ён бляшаную палiвачку Танi i бег па зямлi, нiчога не баючыся. I, прыбегшы да Танi, дакрануўся да ног.
Але i тут не звярнула яна на яго ўвагi. Тады ён пабег далей, да градкi з кветкамi, сярдуючы i шапочучы па-змяiнаму памiж чорных каменьчыкаў, што скрозь валялiся на дарожцы.
I толькi крыкi нянькi вывелi Таню з задумення.
Старая стаяла на ганку i крычала:
- Чаго дурэеш? Усю ваду выпусцiла! I сама вымакла. Глянь на сябе! Не шкада табе матчыных грошай? Мы ж за ваду грошы плацiм!
Таня агледзела сябе. Рукi яе былi запэцканы зямлёй, тапачкi падраныя, панчохi мокрыя.
Яна паказала iх старой. Тая перастала крычаць i толькi пляснула рукамi. Яна прынесла Танi з калодзежа свежай вады ўмыцца.
Калодзеж быў далёка ад двара, а вада халодная. Пакуль Таня мылася, нянька бурчала:
- Расцеш ты, як пагляджу, хутка. Пятнаццаты год пайшоў, - гаварыла яна, а ўсё нiяк не паразумнееш. Думная ты вельмi.
- А што гэта такое? - запытала Таня. - Разумная?
- Ды не разумная, а думаеш шмат, з таго i неразумная. Iдзi сухiя панчохi надзень.
Яна гаварыла на сваёй асобай мове, гэтая старая з жылiстай спiной i цвёрдымi жылiстымi рукамi, якiмi яна мыла Таню ў маленстве.
I Таня, зняўшы на парозе мокры абутак, увайшла ў свой дом басанож. Яна пагрэла ногi на матчыным дыване, на танным дыванчыку з аленевай шкуры, пацёртай у многiх месцах, i засунула рукi пад падушку, каб сагрэць i iх. Калодзежная вада была такая халодная. Але халадней за яе здалася Танi цвёрдая папера, што зашамацела ў яе пад пальцамi.
Яна дастала з-пад падушкi лiст. Ён быў трохi пакамечаны, з адарваным краем, чытаны ўжо некалькi разоў лiст.
Што гэта?
Мацi нiколi не хавала пад падушку лiстоў.
Таня паглядзела на капэрту. Гэта быў бацькаў лiст да мацi.
Таня здагадалася па тым, як моцна стукнула яе сэрца, i яшчэ таму, што ўнiзе прачытала яна бацькаў адрас. Вiдаць, ён вельмi баяўся, что лiст не дойдзе, калi на самым краi напiсаў так старанна: "Марасейка, дом нумар 40, кватэра 53".
Таня паклала лiст на ложак i босая пахадзiла па пакоi. Потым узяла яго ў рукi i прачытала:
"Дарагая Маша, я пiсаў табе раней некалькi разоў, але, вiдаць, лiсты мае не даходзяць: вы жывяце так далёка - на другiм канцы свету. Спаўняецца, нарэшце, мая даўняя мара - мяне накiравалi на Далёкi Ўсход. Буду служыць якраз у вашым горадзе. Вылятаем самалётам утраiх - з Надзеяй Пятроўнай i Колем. Ты павiнна ведаць, што значыць для нас з Надзеяй гэты хлопчык. Яго ўжо прынялi ў вашу школу, у той самы клас, дзе вучыцца Таня. Ва Ўладзiвастоку сядзем на параход. Чакайце нас першага чысла. Падрыхтуй, прашу цябе, Таню. Мне сорамна прызнацца табе, Маша, як я вiнаваты перад ёю. Справа не ў тым, што мы з табой разышлiся, што ўсё так атрымалася ў жыццi: у цябе, у мяне, у Надзi, не ў гэтым мая вiна перад Таняй. Хаця клопаты за яе нiколi не пакiдалi мяне, з першага дня яе нараджэння, але я так рэдка пiсаў ёй, так часта забываўся пра яе. I яна мне вельмi рэдка пiсала. I нават у тых лiчаных лiстах, з часу, як яна навучылася пiсаць, калi рука яе няўмела выводзiла па тры словы на старонцы, я знаходзiў абвiнавачванне для сябе. Яна мяне зусiм не ведае. Як мы сустрэнемся з ёю - вось чаго я баюся. Ёй жа было толькi восем месяцаў, калi мы з табой рассталiся. У яе былi такiя кволыя ножкi, а пальцы - як гарошынкi, i ручкi з чырвонымi далонькамi. Я так добра гэта помню..."
А Таня нiчога не помнiла. Яна глянула на свае босыя ногi, смуглявыя па каленi, з гладкай скурай, лёгкiмi ступнямi. На iх так добра стаяць! Яна разглядвала свае рукi, тонкiя ў кiсцях, але з моцнымi пальцамi, дужай далоняй. Але хто, акрамя мацi, радаваўся iх росту i сiле? Бо нават пасеяўшы гарох пры дарозе, чалавек прыходзiць наведаць яго i радуецца шторанiцы, заўважыўшы ўсходы.
Таня горка заплакала.
А паплакаўшы, адчула заспакоеную радасць, якая прыйшла да яе, як прыходзяць голад i смага.
Гэта ж прыязджае яе бацька!
Таня ўскочыла на ложак, паскiдвала падушкi на падлогу. Потым легла нiцма i доўга ляжала так, плачучы i смеючыся пацiху, пакуль не ўспомнiла, што зусiм не любiць бацьку. Дзе ж дзелася яе гордасць? Цi не той хлопчык Коля забраў у яе бацькаву любоў?
- А ўсё ж я ненавiджу iх, - сказала яна.
I старая крыўда то авалодвала яе сэрцам, то зноў праходзiла.
Таня ўскочыла на каленi i з сiлай грукнула кулаком па раме.
Акно расчынiлася ад яе ўдару, i Таня зноў убачыла Фiльку - трэцi раз на дзень.
Вiдаць, у сэрцы яго не было нi туману, нi крыўды, якую адчувала Таня.
Ён сядзеў на прызбе пад акном i трымаў на каленях атлас.
- Няма такой краiны Марасейкi, - сказаў ён. - Ёсць далёкая краiна Марока, ёсць востраў Маёрка. А Марасейка - гэта не востраў, не паўвостраў, не мацярык. Навошта ты падманваеш мяне?
Таня глядзела на Фiльку i не бачыла яго, нiбыта глядзела праз яго на пясок.
- Маўчы, маўчы, Фiлька, - прамовiла яна. - Усё адно не люблю.
- Хiба я цябе чым пакрыўдзiў? - спытаў Фiлька.
Ён апусцiў рукi, як толькi заўважыў на Танiных вейках слёзы. Яго душу агарнула слабасць. Але зманiць Фiлька мог лёгка, як i сказаць праўду, i ён ляпнуў далоняй па атласе, усклiкнуўшы:
- Ёсць такая краiна Марасейка! Ёсць! Гэта дрэнны атлас. Я цяпер успомнiў, як настаўнiк расказваў нам пра яе.
Таня толькi цяпер пачула Фiльку. I яго прастадушная мана вярнула ёй спакой.
"Вось хто будзе сапраўдным маiм сябрам, - вырашыла яна. - Нi на каго яго не прамяняю. Цi ж не дзелiцца ён са мной усiм, што ў яго ёсць, нават самай дробяззю?"
- Фiлька, - сказала яна, - я не пра цябе гаварыла. Я ўспомнiла зусiм iншага хлопчыка, якога завуць Коля. Не крыўдуй на мяне.
А Фiлька даўно забыў крыўду, як толькi з вуснаў яе зляцела першае ласкавае слова.
- Калi пра другога, - сказаў ён, - ты можаш яго i не любiць. Мне ўсё роўна. Але скажы, за што ты яго не любiш?
Таня адказала не адразу i, памаўчаўшы крыху, запытала:
- Як ты думаеш, Фiлька, чалавек павiнен быць гордым цi не?
- Павiнен, - адказаў Фiлька цвёрда. - Але калi ганарышся не ты, а Коля гэта iншая справа. Тады ўспомнi пра мяне, калi табе будзе трэба моцная рука, альбо аркан, якiм ловяць аленяў, альбо кiй - я навучыўся добра валодаць iм, палюючы ў тайзе за дзiкушамi.
- Але ж ты зусiм не ведаеш таго хлопчыка, за што ты збiраешся яго набiць?
- Я ведаю цябе, - запярэчыў Фiлька.
I думка плацiць за крыўду не слязьмi, а помстай здалася ёй у нейкi момант зусiм яснай, без усялякай цьмянасцi, якую насiла яна ў сабе. Яна i сама ўмела выдатна збiваць з дрэў дзiкуш, трапна шпурляючы ў гэтых спакойных птушак каменнем i сучкамi.
Але праз хвiлiну ёй падумалася: "Здаецца, я раблюся злою".
А Фiлька раптам адышоўся ад акна ўлева, сумеўшыся, паглядзеў паверх Танiных плячэй i, прыцiснуўшы свой атлас локцем, нечакана кiнуўся бегчы з двара.
За Танiнымi плячыма блiзка стаяла мацi. Яна ўвайшла нячутна. У дажджавым плашчы, у белым доктарскiм халаце, яна здалася Танi зусiм iнакшай, чым месяц назад. Так прадмет, паднесены блiзка да вачэй, трацiць раптам сваю знаёмую форму. I Таня, не паспеўшы апамятацца, секунду, дзве глядзела не маргнуўшы на мацi. Яна ўбачыла ледзь прыкметныя маршчынкi, якiя разбеглiся ад куточкаў носа, i худыя ногi ў туфлях, занадта свабодных для яе - мацi нiколi не ўмела глядзець за сабой, - i худыя, слабыя рукi, што так добра лячылi хворых. Толькi позiрк яе застаўся нязменным. Такi заўжды ён быў у памяцi Танi. Мацi глядзела на яе вялiкiмi шэрымi вачыма. I ў гэтых вачах, як дробка солi ў моры, iмгненна растала Танiна крыўда. Яна пацалавала мацi асцярожна, стараючыся не крануцца вачэй, нiбы баялася лiшнiм рухам патушыць iх погляд.
- Мама! - сказала Таня.
Мацi абняла яе.
- Я спяшалася дадому, - сказала яна, - як я сумавала па табе, дачушка.
Яна агледзела дачку доўгiм i ўважлiвым позiркам. Спачатку зiрнула на валасы - яны выгаралi i сталi падобныя на сталь, потым паглядзела ў твар - ён быў гарачы i скура пацямнела ад загару.
"Вiдаць, ёй было добра ў лагеры", - падумала мацi.
Затым мацi зiрнула на ногi i здзiвiлася, што Таня сядзiць босая. Толькi цяпер заўважыла мацi непарадак: падушкi валялiся на падлозе, ложак быў памяты i на ложку лiст i капэрта.
I позiрк яе вачэй, якi Таня так баялася патрывожыць сваёй ласкай, патух сам сабой, нiбыта вецер, наляцеўшы раптоўна, замуцiў яго яснасць. У iм з'явiлiся неспакой, няўпэўненасць, трывога. Нават прытворства знайшла ў iм Таня. Iнакш навошта мацi так павольна збiрае з падлогi падушкi i наводзiць парадак на ложку?
- Ты прачытала гэта без мяне, Таня? - цiха спытала мацi.
Таня моўчкi апусцiла галаву.
- Ты павiнна радавацца, Таня.
Але i гэтым разам Таня прамаўчала.
А мацi цярплiва чакала.
- Мама, гэты хлопчык мой брат? - запытала Таня.
- Не, - адказала мацi. - Ён чужы. Гэта пляменнiк Надзеi Пятроўны. Але ён гадаваўся ў iх, i тата яго любiць i шкадуе, бо ў хлопчыка няма нi бацькi, нi мацi. Тата - добры чалавек. Я заўсёды казала табе пра гэта.
- Дык ён мне чужы, ён нават мне не брат, - сказала Таня, яшчэ нiжэй нахiлiўшы галаву.
