Стефан Гайм - Агасфэр (Вечны Жыд) (на белорусском языке)
Усё гэта й тое, што ён, шталер i прэфэкт Iх герцагскай мосьцi, уласнай пэрсонай будзе сядзець на судзе над ератыкамi, Айцэн дазнаецца ад шматшаноўнага й высакароднага Каспара Гоера падчас iхняга шпацыру да гаванi, а было iх двох гераў салiднага ўзросту, у поўным суладзьдзi памiж сабою i зь сьветам, дзе яны глядзелi, як рыбакi выцягвалi на бераг улоў, - прыгожыя тоўстыя рыбiны ўсiх вiдаў i цэлая плойма розных сьлiмакоў i крабаў, якiя, добранька пачышчаныя i вылушчаныя, пад адпаведна моцным соўсам - чыстае разьядзеньне.
Прыемны настрой трымаецца яшчэ й на ранiцу, калi Айцэн выпраўляецца ў штатгальтарства, дзе павiнен засядаць суд; занач ён глыбока i ўсмак выспаўся, часткова ад вiна й вострай вадзiцы, сервiраванай яму шматшаноўным Каспарам Гоерам, а часткова i галоўным чынам таму, што яго добрае й чыстае сумленьне гэта лепш за ўсякiя мяккiя падушкi. Не, ён не ненавiдзiць усiх гэтых Катэ й Шыпераў i Петэрсаў, i як там яны яшчэ завуцца, хутчэй за ўсё, калi толькi яны акажуць згоду вярнуцца на дарогу правiльнай веры, а ён глядзiць на iх вачыма пастуха, якi знайшоў сваiх згубленых авечак на небясьпечным схiле, ён ставiцца да iх зь любоўю, але ж i з клопатам i спагадай, бо вось жа яны ў два рады пад аховай узброеных шталеравых галаварэзаў-палiцыянтаў, а справа й зьлева ад iх, адкiнуўшыся на зручных крэслах, pastores Мумзен i Молер i iншыя духоўныя геры, якiя прыйшлi, каб павучыцца ў свайго супэрiнтэндэнта абыходжаньню зь ератыкамi. Абвiнавачаныя, праўда, выглядаюць менш умiратворана: цёмная вежа прыбледнiла iм твары, здаецца, яны нават мерзнуць, пацiраюць сабе локцi, нацёртыя занадта кароткай вяроўкай.
Шматшаноўны шталер i прэфэкт на сваiм судзьдзёўскiм крэсьле нахiляецца да Айцэна, якi ў якасьцi iнквiзытара сядзiць леваруч i крыху нiжэй пад iм, i шэпча яму, што, калi дойдзе да допыту, хай ён, калi хоча, крыху падцiсьнецца з розным там духоўна-апытальным хламам, бо шталерыха на абед зафундавала выдатныя смакошчы, вэнджаная ласасiна найперш, такая далiкатная, што сама на языку растае, а пасьля фаршыраваная качка зь зелянiнай. Пасьля чаго, на што ён гучным голасам указвае судоваму пiсару, загадвае агалошваць iмёны абвiнавачаных, цi на месцы кожны, i цi ўласнай асобай, пасьля прачытаць абвiнавачаньне. У рэдагаваньнi яго Айцэн браў актыўны ўдзел, як яно й вiдаць з тэксту, якi кiшыць рознымi пабожнасьцямi i ў якiм абвiнавачаным пастаўлена ў вiну ня толькi ўхiленьне ад чыстага вучэньня Аўгсбургскага веравызнаньня, але й прыналежнасьць да змустоўнай сэкты перахрышчэнцаў без намеру й жаданьня адмежавацца ад яе, хоць усiх iх пастаянна падобраму й прыязна й пахрысьцiянску сур'ёзна папярэджвалi iхнiя душарадцы; яны, аднак, тым больш упарцiлiся i зацiналiся ў сваiх заблудах i адмаўлялi сьвятое хрысьцiянскае хрышчэньне дзяцей.
Як толькi закончылася чытаньне, шталер пытаецца, цi ня выкажацца каторы альбо каторыя з абвiнавачаных што да сутнсьцi абвiнаваўчага акта, можа, нават хто хацеў бы выказаць сваё раскаяньне; калi хоча, калi ласка, зрабiце гэта да таго, як пачнецца апытаньне. Падымае руку Клаўс Петэр Катэс, якi быў як бы галоўны сярод iх, i заяўляе, што ўсе яны простыя людзi, а менавiта сяляне й рамесьнiкi, нават адзiн зь iх майстар-шпалернiк, таму не такiя ўвiшныя ў прамовах i аргумэнтацыях, як вучоныя геры, хоць ужо ж такi ведаюць слова Бiблii, але лепей было б, каб за iх сказаў слова нехта зь iхнiх прапаведнiкаў, калi ўжо заходзiць пра сэнс i значэньне апошняй вячэры Хрыста цi пра спадчынныя грахi; а таму яны сьпiсалiся са сваiмi братамi менанiтамi ў Галандыi, каб прыслалi каго такога, хто паслужыўся б iм тут адвакатам у духоўных справах, i iм было абяцана, што пашлюць такога iм на падтрымку; вучоны муж яшчэ ўчора меўся прыбыць, але самае позьняе - сёньня; таму яны просяць некалькiх гадзiн адкладу да прыбыцьця iхняга абаронцы.
- Што! - абураецца Айцэн, бо ўжо адчувае, што шэрсьць на iм закурэла, як тады ў Альтоне. - Цi не дастаткова гэтых ухiлак i выкаўзак абвiнавачаных, якiя хочуць ў асьвечаных i ардынаваных службiтоў царквы й высокiх начальстваў адабраць права, на якiм трымаецца ўся боская пабудова, такiмi сваiмi субверсiўнымi намерамi? Яны яшчэ маюць прывалачы нам сюды ў герцагства галоўнага й вярхоўнага ератыка, каб дыспутам i цяжкасьцям канца ня было? Альбо, можа, яшчэ загадаеце прывесьцi яго ў суд як expertum legis divinae. Мы самi тут разьбiраемся дастаткова ў справах Божых i нам не патрэбна нiкога адкуль бы там нi было збоку, каб павучаў нас, а ўжо зь Нiдэрландаў, дзе праклятая ерась цьвiце й пахне, стакроць не й не.
Аднак шматшаноўны й высакародны Каспар Гоер кладзе палец на тоўсты падбародак i рашае, што, зрэшты, ня будзем пазбаўляць абвiнавачаных права й зь iхняга боку запрасiць сьведак; калi тыя сьведкi вызнаюць такiя самыя аблуднасьцi, што й абвiнавачаныя, яны павiнны быць гатовыя трактавацца судом з такой самай строгасьцю, як i гэтыя; ва ўсiм астатнiм тэрмiны працэсу цьвёрда ўстаноўлены й ня могуць быць перасунутыя, пакуль там недзе памiж Амстэрдамам i горадам Цёнiнгам перакоўваюць закульгалага каня альбо мяняюць восi ў калёсах.
- А цяпер шаноўны гер superitendent, - завяршае ён, - задавайце Вашыя пытаньнi абвiнавачаным, каб гэтыя сваiмi адказамi маглi выявiць, цi трымаюцца яны сваiх iлжывых вераваньняў альбо цi не хацелi б яны лепей вярнуцца да вучэньня Лютэра, як яно выкладзена ў Аўгсбургскiм веравызнаньнi, i да гольштайнскага царкоўнага парадку.
У поўным даверы да сiлы Гасподняй, якая коней робiць кульгавымi й ламае восi ў калёсах галандзкiх iлжэпрапаведнiкаў, пачынае Айцэн свой допыт, хiтра плануючы пры гэтым паступова перайсьцi ад агульнага да спэцыфiчнага, так што ў канцы няшчасныя ератыкi павiснуць-такi ўсе на вострых круках лютэраўскай дыялектыкi. Але гэтыя выяўляюць сваю цьвёрдахрыбетнасьць, адказваюць на ягоныя добра аргумэнтаваныя словы дзёрзка альбо зусiм не адказаваюць i нават заяўляюць, што нiхто не саштурхне iх убок зь iхняй веры, нават гер супэрiнтэндэнт не саштурхне, як бы на iх нi напiраў.
Такога роду супрацiў, прызнае Айцэн, прыняты высакародным i шматшаноўным шталерам у дрэнны бок, супроць абвiнавачаных, але й супроць яго, якi гэта церпiць. I ён рашае не ўдавацца больш у дыспуты й добранькiя ўмаўленьнi; яго прапаведнiкi мусяць сагнуцца, як i гэты ератычны зброд; а ён, Бог сьведка, i так зрабiў для абвiнавачаных многа, калi павёў iх, зыходзячы з тэкстаў Сьвятога Пiсаньня i сутнасьцi нашага Госпада Iсуса Хрыста, да чыстых крынiц веры; цяпер яны будуць мусiць альбо напiцца, альбо ўтапiцца. Яны павiнны будуць прызнаць i згадзiцца з хрышчэньнем i тайнасьцю эўхарыстыi, як i iншыя, альбо прыняць на сябе наступствы, зь якiх высылка за межы герцагства, бадай, самае лагоднае. А таму падымiся, наморшчы лоб i пытайся ў абвiнавачаных, ad primum, цi ўсе людзi, за выключэньнем Хрыста, зачатыя i народжаныя ў спадчынным грэху i, вынiкам, цi ўсе яны дзецi зла, - так альбо не?
Катэс адчувае, што ўсё пастаўлена на руб i што той у сваёй чорнай хабiце ўчапiўся i больш ня выпусьцiць з лап сваiх пытаньняў. Таму кажа:
- Мы не разумеем, чаму мы ад Адама павiнны быць грэшныя, i мы ня можам прызнаць, што былi зачатыя ў грэху. На дзетках няма нiякага грэху, каб яны мелi ўшчэрб у сваёй шчаснасьцi. Таксама й тое, што хвароба й сьмерць павiнны йсьцi ад грэху, застаецца нам незразумелым; гэта так у прыродзе, а чалавек пастаўлены ў прыроду як Адам i Ева.
- Ерась, праклятая ерась, - заяўляе Айцэн i чакае, пакуль судовы пiсар надзейна запiша гэта на паперу. Пасьля, на бэнэфiс шматшаноўнаму геру шталеру й каб ён, як недасьведчны парафiянiн, таксама зразумеў, пра што тут iдзе, ён пытаецца, ad secundum, цi ня прызнаюць усё-такi абвiнавачаныя, што малых дзяцей трэба хрысьцiць i што хрышчэньне iм карыснае й патрэбнае, - так альбо не?
- Напiсана, - кажа Катэс, - што мы жывём толькi па веры. Item, толькi той, хто верыць i дзеля веры гэтай хрысьцiцца, той будзе шчасны. А дзетак, якiя пакуль яшчэ ня ведаюць нi дабра, нi зла, нельга хрысьцiць.
- Чартоўшчына, пахiбная i заганная, - дыктуе Айцэн пiсару й пасьля гэтага хоча ведаць ад абвiнавачаных, ad tertium, цi Хрыстос праз пакуту, якую ён прыняў дзеля нас, цi праз сваю ахвяру ўзяў на сябе й нашу вiну, так што мы цяпер адзiна празь веру ў яго ачышчаны ад грэху й можам быць шчаснымi, - так альбо не?
- Калi мы ўсё валiм на Хрыста, - кажа Катэс, - дык гэтым адкрываем дарогу грэху. Мы павiнны рабiць нешта й ад сябе, каб стацца шчаснымi, i чалавек павiнен гэтаксама шукаць Бога, як Бог шукае чалавека.
- Блюзьнерства, асуды вартае, - канстатуе Айцэн, i пакуль пiсар i гэта акуратненька заносiць на паперу, патрабуе сказаць, ad quartum, цi лiчаць абвiнавачаныя, што Iсус Хрыстос на сьвятой вячэры сапраўды кармiў нас сваiм целам i паiў крывёю, - так альбо не?
- Хлеб i вiно, - кажа Катэс, - мы прымаем у памяць пра Хрыста, яны застаюцца хлебам i вiном. Усё астатняе толькi прымхi й папiзм.
- Ерась, д'ябальская ерась! - голас зрываецца ў Айцэна. Але тым ня меней ён яшчэ хоча прадэманстраваць шматшаноўнаму й высакароднаму Каспару Гоеру, куды вядуць гэтыя агiдныя ўхiленьнi ад адзiнашчасьцедайнага вучэньня in praxi, бо зусiм такi яшчэ не асьветлена, як адно залежыць ад другога, сьвецкая ўлада ад сапраўднай веры, i таму пытаецца ў абвiнавачаных, зусiм ахрыпла ад пабожнай руплiвасьцi, цi ad quintum, паводле iх сапраўдны хрысьцiянiн можа дзейнiчаць i як сьвецкае начальства й са спакойным сумленьнем займаць высокую пасаду i ў гэтым сваiм стане цi можа быць шчасным i, ad sextum, цi хрысьцiяне ва ўсiх справах, якiя паводле слова Божага належаць начальствам, павiнны праявiць iм паслушэнства й цi, ad septimum, духоўнае царства Хрыста стаiць у супярэчнасьцi з царствамi сьвецкiмi й сьвецкiмi ўладамi, - так альбо не?
