Эрих Ремарк - Тры таварышы (на белорусском языке)
- Будзем спадзявацца, што ўсё будзе добра, - сказаў я.
Такая надзея была абгрунтаваная, бо Бiндзiнг ледзь трымаўся на нагах. А я не мог так проста развiтацца з ёю.
- Можна мне заўтра патэлефанаваць, каб даведацца, як справы? - спытаў я.
Яна адказала не адразу.
- Мы, iнiцыятары гэтай п'янкi, нясём пэўную адказнасць, - гаварыў я. Асаблiва я, з тым сваiм ромам.
Яна засмяялася.
- Ну добра, калi вам так хочацца. Тэлефануйце: Захад - 2796.
На дварэ я адразу запiсаў сабе нумар. Мы паглядзелi ўслед машыне Бiндзiнга i выпiлi "на пасашок". Потым зароў наш "Карл". Ён iмчаў праз лёгкi сакавiцкi туман, мы дыхалi часта, горад наблiжаўся насустрач нам - вогненны i хiсткi ў марыве. Раптам, як карабель у моры, выплыў асветлены, стракаты бар Фрэдзi. Мы кiнулi якар. Золатам iскрыўся каньяк, джын блiшчаў, як аквамарын, а ром быў само жыццё. Мы сталёва сядзелi на высокiх сядзеннях бара, музыка плёскалася, iснасць была светлая i надзейная; сiлай налiвалiся нашыя грудзi, забылiся няўцешнасць пустых мэбляваных пакояў, якiя чакалi нас, адчай будзённасцi. Стойка бара ператварылася ў капiтанскi мосцiк на караблi жыцця, i мы плылi ў будучыню ў пырсках пены...
II
Назаўтра была нядзеля. Я позна спаў i прачнуўся, калi промнi сонца ўпалi мне на пасцель. Я хутка саскочыў з ложка i адчынiў вокны. На дварэ было свежа i ясна. Я паставiў прымус на лаўку i пачаў шукаць каву. Мая гаспадыня, фраў Залеўскi, дазволiла мне варыць каву ў пакоi. Тое, што яна падавала, было занадта слабое. Асаблiва з пахмелу. Я ўжо два гады жыў у пансiянаце Залеўскi. Месца мне падабалася. Было куды пайсцi - побач Дом прафсаюзаў, кавярня "Iнтэрнацыяналь" i рэстаран, дзе адбывалiся сходы Армii выратавання. Перад домам, акрамя таго, былi старыя могiлкi. На iх раслi дрэвы, як у парку, i спакойнымi вечарамi можна было падумаць, што жывеш у вёсцы. Але спакой наставаў вельмi позна, бо побач з могiлкамi была шумная плошча з каруселямi i арэлямi.
У скарбонку фраў Залеўскi могiлкi прыносiлi надзейны прыбытак. Яна хвалiла свежае паветра i шырокiя далягляды i за гэта брала больш высокую плату. Пры рэкламацыях яна настойвала:
- Але, панове, падумайце толькi - якое месца!
Я апранаўся вельмi павольна. Гэта надавала мне адчуванне нядзелi. Я ўмыўся, пахадзiў па пакоi, пачытаў газету, згатаваў каву, пастаяў каля акна i паназiраў, як палiваюць вулiцу, паслухаў спеў птушак у высокiх дрэвах на могiлках - яны спявалi, як маленькiя срэбныя флейты святога бога, далучаючыся да цiхага пяшчотнага буркатання меланхалiчнай шарманкi на плошчы. Я выбiраў сарочку i шкарпэткi, хоць выбiраць асаблiва не было з чаго, з некалькiх сарочак i пар шкарпэтак я выбiраў так, быццам iх было ў дваццаць разоў больш; насвiстваючы, я павыкiдваў усё з кiшэняў: дробязь, нож, ключы, цыгарэты, i раптам - учарашняя паперка з iмем дзяўчыны i нумарам тэлефона. Патрыцыя Хольман. Дзiўнае iмя - Патрыцыя. Я паклаў паперку на стол. Няўжо гэта сапраўды было ўчора? Як далёка ўсё адышло, амаль забылася ў шэрым тумане алкаголю... За выпiўкай жыццё было цудоўнае- ты хутка рабiўся цэльным, але памiж вечарам i ранiцай зноў утваралiся прагалы, як быццам мiналi гады.
Я сунуў запiску пад стос кнiжак. Патэлефанаваць? Магчыма... а магчыма, i не. Днём усё выглядала iнакш, чым вечарам. Шчыра кажучы, я жыў спакойна i быў задаволены. Даволi хапiла шуму ў апошнiя гады. "Толькi не падпускаць нiчога блiзка да сэрца, - гаварыў Кёстэр. - Тое, што падпусцiш, захочаш утрымаць. А ўтрымаць нельга нiчога..."
У гэты час у суседнiм пакоi пачаўся ранiшнi вэрхал. Я шукаў капялюш, якi я, вiдаць, учора некуды закiнуў. На хвiлiнку я прыслухаўся. Сварылiся муж з жонкай Хасэ. Яны ўжо пяць гадоў жылi тут у маленькiм пакойчыку. Гэта былi нядрэнныя людзi. Калi б яны мелi трохпакаёвую кватэру, з кухняй для гаспадынi, ды каб яшчэ дзiця - магчыма, гэта была б шчаслiвая сям'я. Але кватэра каштавала шмат грошай, а дзiця ў гэтыя ненадзейныя часы - хто яго мог сабе дазволiць! Яны ўвесь час натыкалiся адно на аднаго, жонка стала iстэрычкай, а муж увесь час баяўся страцiць сваё месца. Тады б - капцы. Яму было сорак пяць гадоў. Беспрацоўнага яго ўжо больш нiхто не прыняў бы. У гэтым была бяда. Раней чалавек страчваў пазiцыi паволi, i заўсёды з'яўлялiся новыя магчымасцi, каб падняцца. А сёння за кожным звальненнем - адразу прадонне вечнага беспрацоўя.
Я хацеў цiхенька ўцячы, але ўжо пачуўся стук у дзверы. У пакой увалiўся Хасэ.
Ён плюхнуўся ў крэсла.
- Я больш не вытрываю.
Гэта быў па сутнасцi мяккi чалавек з абвiслымi плячыма i маленькiмi вусiкамi. Сцiплы, старанны служачы. Але якраз такiм было сёння цяжэй за ўсiх. Ды iм, бадай, было заўжды найцяжэй. Сцiпласць i стараннасць ацэньваюцца належным чынам толькi ў раманах. У жыццi iх выкарыстоўваюць, а потым адкiдваюць прэч. Хасэ ўзняў рукi.
- Толькi падумайце, у канторы зноў два звальненнi. Наступны - я, вось убачыце: я! - У гэтым страху ён жыў з пачатку месяца да наступнага. Я налiў яму чарку гарэлкi. Ён тросся ўсiм целам. Некалi ён зламаецца, гэта было вiдавочна. Больш у яго не было пра што гаварыць.
- Ды яшчэ гэтыя заўсёдныя папрокi, - прашаптаў ён. Магчыма, жонка папракнула яго за сваё вартае жалю iснаванне. Ёй было сорак два гады, яна ўжо амаль адцвiла i расплылася, але не выглядала такой зношанай, як муж. Яе прыгнятаў страх недалёкай старасцi.
Нешта раiць не мела сэнсу.
- Слухайце, Хасэ, - сказаў я. - Пасядзiце тут спакойна, колькi вам захочацца. Мне трэба пайсцi. Калi вам больш да густу каньяк, ён - у шафе. Тут - ром. Там ляжаць газеты. А пад вечар пойдзеце куды-небудзь з жонкай з гэтых чатырох сцен. Хоць бы ў кiно. Гэта будзе каштаваць вам столькi ж, колькi дзве гадзiны ў кавярнi, а атрымаеце куды больш! Сёння галоўнае: забыцца! А для гэтага - не разважаць! - Адчуваючы дакоры сумлення, я паляпаў яго па плячы. Няхай сабе, кiно заўседы выручае. Там кожны можа памарыць.
Побач дзверы былi адчынены. Жанчына ўсхлiпвала так гучна, што можна было пачуць знадворку. Я iшоў праз калiдор. Наступныя дзверы былi прачынены. Адтуль падслухвалi. Пахла духамi. Тут жыла Эрна Бёнiг, сакратарка. Выгляд мела занадта элегантны як на сваю зарплату - адзiн раз у тыдзень шэф дыктаваў ёй да ранiцы. Назаўтра ў яе бываў вельмi дрэнны настрой. Затое яна кожны вечар хадзiла на танцы. Каб не было танцаў, не варта было б i жыць, гаварыла яна. У яе былi два сябры. Адзiн кахаў яе i прыносiў кветкi. Другога кахала яна i давала яму грошы.
Побач у пакоi жыў ротмiстр граф Арлоў - расейскi эмiгрант, кельнер, статыст на кiназдымках, платны партнёр у танцах, кавалер з сiвымi скронямi. Ён выдатна iграў на гiтары. Кожны вечар ён малiўся Казанскай Божай Мацi, каб атрымаць пасаду метрдатэля ў якiм-небудзь заняпалым гатэлi. На падпiтку быў плаксiвы. Наступныя дзверы. фраў Бэндэр, медыцынская сястра ў доме малюткi. Узрост - пяцьдзесят гадоў. Муж загiнуў на вайне. У 1918 годзе двое дзетак памерлi ад недаядання. Мае рабую кошку. Больш нiкога.
Яшчэ побач - Мюлер, казначэй-пенсiянер. Сакратар таварыства фiлатэлiстаў. Жывая калекцыя марак, больш нiчога. Шчаслiвы чалавек.
У апошнiя дзверы я пастукаў.
- Як справы, Георгi? - сказаў я. - Нiчога новага?
Георгi Блок пахiтаў галавой. Ён быў студэнт другога курса. Каб закончыць гэтыя чатыры семестры, ён працаваў два гады ў руднiку. Заробленыя грошы скончылiся; iх хопiць яшчэ месяцы на два. На руднiк ён не мог вярнуцца - там цяпер ужо хапала сваiх беспрацоўных. Ён спрабаваў так i сяк дзе-небудзь уладкавацца. Тыдзень ён распаўсюджваў рэкламныя лiсткi маргарынавай фабрыкi. Але фабрыка збанкрутавала. Неўзабаве ён атрымаў месца разносчыка газет i ўздыхнуў быў з палёгкай. Праз тры днi яго спынiлi двое ў касках, адабралi газеты, падралi iх i растлумачылi, што гэты занятак не для яго. Няма чаго лезцi. У iх самiх хапае беспрацоўных. I ўсё-такi ён выйшаў наступнай ранiцай, хоць ужо давялося заплацiць за падраныя газеты. Нехта збiў яго роварам. Газеты паляцелi ў гразь. Зноў заплацiў дзве маркi. Ён пайшоў трэцi раз i вярнуўся з разадраным касцюмам i разбiтым тварам. Тады ён здаўся. Зараз у адчаi сядзеў у пакоi i зубрыў як вар'ят, быццам гэта мела нейкi сэнс. Ён еў раз на дзень. Пры гэтым не мела значэння, закончыць ён астатнiя курсы цi не - на працу можна было разлiчваць не раней як праз дзесяць гадоў пасля заканчэння.
Я падаў яму цыгарэты.
- Кiнь ты гэта глупства, Георгi. Як я. Потым пачнеш спачатку.
Ён пахiтаў галавой.
- Я ўжо тады заўважыў, пасля руднiка. Калi не займацца кожны дзень, адразу саб'ешся з тропу. А на другi раз мяне ўжо не хопiць.
Бледны твар i вушы, якiя тырчаць, i блiзарукiя вочы, хударлявая постаць з запалымi грудзьмi... д'ябал забяры ўсё!
- Ну, бывай, Георгi.
Бацькоў у яго не было.
Кухня. На сцяне - галава дзiка. Памяць пра нябожчыка Залеўскi. Тэлефон. Паўзмрок. Пах газу i дрэннага тлушчу. Дзверы з шэрагам таблiчак каля кнопкi званка. I мая мiж iншых. "Роберт Локамп, студэнт фiласофii. Званiць два разы". Яна была брудна-жоўтая. "Студэнт фiласофii"! Гучыць! Шмат вады сцякло. Я спусцiўся па прыступках у кавярню "Iнтэрнацыяналь".
"Iнтэрнацыяналь" - вялiзная, цёмная, задымленая кiшка з мноствам заднiх пакояў. Наперадзе, каля стойкi, стаяў раяль. Ён быў разладжаны, некалькi струн парвалася. Клавiшы таксама былi не ўсе. Але я любiў гэтую бадзёрую музычную скрынку са стажам. Я аддаў ёй год майго жыцця, працуючы тут тапёрам.
