Стефан Гайм - Агасфэр (Вечны Жыд) (на белорусском языке)
- У Вiтэнбэргу, калi яшчэ там я вывучаў тэалёгiю, мой настаўнiк Мэланхтон меў дыспут з добрым доктарам Марцiнусам у дачынках да вашай пярсоны; гер Пiлiп Мэланхтон лiчыў, што як што вы былi сьведка, як наш Гасподзь Iсус iшоў на Галгофу з крыжам на плячах, дык вы маглi б выказаць пэўныя сумненьнi й адносна таго, што а цi быў ён сапраўдны мэсiя, i тым самым памагчы навярнуць iншых жыдоў у адзiнашчасьцедайную веру; але Лютэр аспрэчыў гэта й сказаў, што жыды ад прыроды сваёй заганныя i перавучыць iх, навярнуць немагчыма.
Яго прыяцель Лёйхтэнтрагер, палка падбiваючы клiнкi дзеве Барбары, разам з тым у такой меры мала заняты ёю, што мог бы й не пачуць слоў Айцэна, з ухмылкай пацьвярджае, што так яно й было, i што ён на свае жывыя вушы чуў, як абодва вучоныя мужы за ядою схапiлiся за чубы з-за гэтага, толькi пад канец магiстр Мэланхтон замоўк, бо доктар Лютэр такi халерычны й заўсёды трэба апасацца, каб за гарачай спрэчкай яго паляруш не дастаў.
Цi тое акрылены падтрымкай Лёйхтэнтрагера, цi тое ад блiзкасьцi лэдзi, якая з прыемнасьцю даецца яму падказытваць сябе, Айцэнавы думкi адлятаюць зь iм; рэдка калi ён бачыў сьвет так выразна й так просталiнейна аргумэнтавана: менавiта, што ён, карыстаючыся iдэяй свайго настаўнiка Мэланхтона, мог бы так i так ушыць крымiнал Агасфэру, тым часам як сэр цi як яшчэ там сябе ён назаве, выступае перад вялiкай абшчынай жыдоў i iншых, сьведчачы за мэсiю, i тым самым усiх жыдоў разам робiць ворагамi й тым самым прычыняе вялiкую шкоду гешэфту, калi ж ён аднак адмаўляе гэта й выказваецца, што наш Гасподзь Iсус ня быў мэсiя, ня быў сапраўдны Сын Божы, якi за нашыя грахi узяў на сябе пакуты ўсяго сьвету, мудрай радай горада Гамбурга альбо герцагам Гаторпскiм, у залежнасьцi ад месца дыспутацыi, выкрываецца як махляр i фальшыўшчык праўды й з ганьбай праганяецца, калi ня будзе ўвогуле ўтоплены альбо спалены, пасьля чаго Маргрыт мела б толькi адзiн прытулак i аднаго абаронцу, менавiта магiстра Паўля.
Праўда, на жаль пакуль што ў яго няма пасады й аўтарытэту, каб iнстытуяваць такi spectaculum, i гер галоўны пастар Эпiнус, у гэтым ён пэўны, у сваёй зацятасьцi супроць жыдоў i супроць яго самога таксама ня зробiць гэтага; але яшчэ ня вечар, думае ён, i чаго сёньня нямаш, можа заўтра трымаш, i таму ён сьвiдруе далей i кажа жыду:
- Цi можна на вас разьлiчваць, сэр Агасфэр, што вы пасьведчыце, як вы ў Гэльмштэце перад прынцэсай Трапезундзкай i перад усiм народам зрабiлi, што бачылi нашага Госпада Iсуса ў плоцi й што ён быў тым, кiм быў?
Тут лэдзi, мабыць таму што сёньня яна ня хоча нiчога чуць пра прынцэсу Трапезундзкую, закiпае гневам i кажа:
- Што вам такое ў галаву завярнула, гер магiстр! Вы ж бачыце, сэр Агасфэр тут па справах гешэфту, а ня рэлiгii, зь якою кожны можа абыходзiцца, як сам хоча, будзь ён жыд цi хрысьцiянiн.
Але гэта ўжо ўпоперак усяму, чаго ён навучыўся ў добрага доктара Марцiнуса й iншых вучоных гераў, i ён кажа:
- Баранi Божа, лэдзi, каб кожнае верыла, як яму ў галаве заверне, каб хрысьцiла дзяцей альбо не, як яму зручней, каб прымала сьвятое прычасьце пад адным альбо двума вiдамi, як яму, бач, смачней; у большай меры рэлiгiя гэта справа начальстваў i агульнага парадку, iнакш тут будзе кiшэць рознымi баламутамi, чмутамi, чарадзеямi й лiхадзеямi, ератыкамi й бунтаўшчыкамi, што царкве й законам - амба; ёсьць толькi адна праўда, i яна зразумела выкладзена таксама й жанчынам у катэхiзiсе доктара Марцiнуса Лютэра, i таму было б вельмi пахвальна, калi б сэр устаў перад усiмi жыдамi й сказаў пра тое, як ён сам гутарыў з Госпадам Iсусам, якi быў наканаваны збаўца альбо мэсiя i што жыдам з гэтай прычыны няма чаго чакаць нейкага iншага мэсii i яны з добрым i чыстым сумленьнем могуць навярнуцца ў адзiнашчасьцедайную веру.
Лэдзi Маргрыт бачыць, зь якiм запалам магiстр змагаецца за догмат веры, i думае, што ну нiяк ня можа справа навароту жыдоў аж так далягаць ягонаму сэрцу й што за гэтымi настойлiвымi словамi а цi не ляжыць якi-небудзь iншы iнтэрас, але ня ведае, якi, i ўжо хоча адказаць яму рэзка й востра; а жыд, каб улагодзiць яе, кладзе далонь на яе руку й кажа, што дзякуе геру Айцэну за ягоныя вялiкiя турботы пра душэўныя даброцi ягоных братоў па веры i што падумае: рабi быў адзiн такi, пра каго можна вой колькi ўсяго расказаць, як i пра чатырох евангелiстаў, якiя больш чым у адным толькi пункце ня сыходзiлiся ў думцы; але ж вось, ён запрашае гасьцей у дом, бо вось маеце - прыйшлi.
Не сказаць, каб магiстр Айцэн альбо дзева Барбара выйшлi з голай галечы, не; палатно й шэрсьць, як i карабельныя пастаўкi кормяць гаспадара, i ў доме Штэдэраў як i ў Айцэна гер Голад нiколi за кухара ня быў, у кожнага свой пакой i свой ложак i свае дзьве кашулi; але дом сэра Агасфэра, хай толькi зьняты, гэта ж толькi падзiвiцца! раскошай перабiрае ўсё, што яна калi-колечы бачыла, i абодвум паўстае як палац, так пакняску абсталяваны й багата дэкараваны. Ногi топнуць у каляровых дыванах, падобных на расквечаныя лугi, мэбля самага тонкага й далiкатнага вырабу, сталы й крэслы й шафы й сподкi пад талеркi й кубкi; яны з палiраванага срэбра i ў пазалоце, а побач дзiвоснай разьбы фiгуркi з высакароднай драўнiны й слановай касьцi. Цяжкiя сьвяцiльнi й кандэлябры таксама з срэбра й мастацкай выштукаванасьцю куды вышэй за тыя, што ў сьв. Якава й сьв. Пятра, i тоўстыя васковыя i лойныя сьвечкi ў iх лiюць мяккае сьвятло на чалавека й рэч, найперш на сьцены з дарагiмi шпалерамi з голымi нiмфамi на iх, калi тыя бавяцца з аднарогам, а на тых вунь - траянскi прынц Парыс, выбiрае, якая з трох багiняў самая прыгожая, i ўсе тры з голымi пышнымi грудзьмi, апетытна акруглымi клубамi, ну як ўсё роўна ў лэдзi Маргарэт, якая здымае зь сябе шпацырную палярынку й запрашае гасьцей за стол у сукенцы, якая i выстаўляе яе панаднасьцi, i дзiка пачашчае дыханьне магiстру Айцэну. Стол накрыты цудоўнымi блюдамi: дразды, гефiлтэ фiш i самая розная смажанiна, усё строга кашэрнае, як з усьмешкай тлумачыць сэр, далiкатна прыпраўленае, да ўсяго дарагiя бутэлькi зь венецыянскага шкла, празь якое iскрыста праблiсквае вiно. У адным эркеры сядзяць двох музыкаў, адзiн зь лютняй, другi зь вiялiнай, граюць пяшчотныя мэлёдыi, да таго ж каторы зь лютняй яшчэ й сьпявае, праўда не пра Бога, не пра нябесныя радасьцi, а пра каханьне й любоўную млосьць. Адна асалода застольнiчаць, асаблiва калi жыд, як гаспадар на чале стала, лэдзi каля магiстра, а Лёйхтэнтрагер сядзiць пры дзеве Барбары, гэтакiм чынам яшчэ цясьней ушчыльняючы повязi, якiя ўзьнiклi падчас шпацыру.
Магiстру Паўлю аж так добрыцца на душы ад ежы й пiтва, а яшчэ ад таго выпраменьваньня, якое йдзе ад яго суседкi, якая выдатна падагравае i iскрыць свае сокi; пры гэтым Маргрыт, цi як яе - прынцэса Трапезундзкая альбо лэдзi падкладвае яму самыя лепшыя кавалкi, падлiвае зноў i зноў, i за кожным разам ён бачыць, як яна паводзiць пышнымi плячыма, што здаецца адкусiў бы кавалачак зь iх, а не з талеркi, i як яна так умела туга напiнае грудзi, што яны аж як бы самi просяцца з карсажа. Але й дзева Барбара штораз больш разахвочваецца да свайго суседа, якi салодзенькiмi губкамi нашэптвае ёй на вушка ўсякае-ўсялякае, як ён хоча яе, асаблiва за яе дзявоцкiя формы, i, божа, як бы ён зь ёю пабавiлiся, як анёлкi памiж сабою, а ён як хохлiк, а менавiта ж бо ззаду, альбо ж i зьверху бубкi, зьнiзу губкi - таксама сьлiчна!, пакуль абое, зьлiўшыся, ня пырхнулi б у адзiную шчаснасьць, якая даецца добрым людцам ужо тут, на зямлi, i што ён трымаецца толькi зь вернасьцi свайму сябру Айцэну, якi, як яна можа лёгка бачыць, ужо даседзеўся да таго, чаго Сьвяты Дух ужо выседзеў у Марыi. I якраз таму, што Барбара пра такiя забавы пакуль што ведала толькi па чутках, ня кажучы пра тое, каб начамi ў iх практыкавацца, кроў гарачымi хвалямi шумуе ёй у галоўцы, але тым часам i ў тым месцы, якiм ведзьмы садзяцца на памяло, высока ў паветры летучы на Блоксберг на шабас, i ў яе беднай галоўцы ўзьнiкаюць выявы голых цел, палка склiненых памiж сабою, i ў такой грахоўнасьцi, што яна ўжо ня можа й сваёй калейкай шэпцiкам лашчыць Лёйхтэнтрагеру вушка, што годзе, напрамiлы божа, ну, перастань жа, ад такiх слоў я ўся перавялася.
Тым часам жыд зь нейкай адмысловай пляшкi налiвае гасьцям у чаркi салодкага, цяжкага вiна, пра якое кажа, што сам чорт гадаваў лазу й чавiў гронкi, але рэбэ Ёшуа, як хрысьцiяне называюць Iсуса, на сваёй апошняй тайнай вячэры з вучнямi пiў якраз гэтае вiно i, як вядома, дабраславiў яго, так што вiно сёньня робiць так, што таму, хто яго п'е, праўдзяцца ўсе яго жаданьнi. Пасьля кiвае музыкам, тыя выходзяць наперад, i каторы зь лютняй схiляецца перад лэдзi й перад дзевай Барбарай i заводзiць песеньку:
Мне так, ня знаю як,
ты ўся ў маiм нутру,
Прыйдзi, аддайся мне,
iнакш бо я памру.
Iнакш памру.
Як зорачка ўначэ,
так я к табе лячу.
Прыйдзi, дай сэрца мне
i нештачкi яшчэ.
I дай яшчэ.
Гасподзь стварыў людзей,
зь людзьмi цяпер бяда.
Прыйдзi, пусьцi ў сябе,
кашлатачка н-да... н-да...
Мая бяда.
Ад гэтых слоў, ад музыкi Барбара глыбока заглядвае ў вочы Лёйхтэнтрагеру, а магiстр у вочы лэдзi, i ўжо яны ведаюць, чаго хочуць, бо прычасьцiлiся ад дабраславёнага вiна. Сэр Агасфэр дае знак, i цёмная заслона на задняй сьцяне рассоўваецца, адна палавiна налева, другая палавiна, значыцца, направа, i вачам адкрываецца шырокая памяшкальня, такая ж шыкоўная, як i тая, дзе банкетавалi, але крыху меншая, пасярэдзiне якое шырокi ложак зь мяккiмi падушкамi й балдахiнам, так званым нябесным дахам над iм, расшытым золатам з кутасамi па краях.
