Болеслав Прус - Камiзэлька (на белорусском языке)
Доктар асцярожна разбудзiў яго, агледзеў i таксама сказаў, што нiчога.
- Я ж адразу сказаў, што нiчога, - азваўся хворы.
- О, нiчога! - паўтарыла яна, сцiскаючы яго спацелыя далонi. - Я ж ведаю, што кровацёк можа быць страўнiкавы або насавы. У цябе, вiдаць, насавы... Ты такi мажны, трэба больш рухацца, а ты ўсё сядзiш... Праўда, пан доктар, што трэба рухацца?..
- Праўда, праўда!.. Рух наогул патрэбны, але муж панi павiнен некалькi дзён паляжаць. Цi нельга выехаць у вёску?
- Нельга... - сумна шапнула яна.
- Што ж... Гэта нiчога. Калi так, застанецца ў Варшаве. Я буду наведваць яго, а пакуль што - няхай паляжыць, адпачыне... Калi ж кровацёк паўторыцца...
- Дык што, пане доктар? - спыталася, палатнеючы, жонка.
- Анiчога. Муж адпачыне, а там зарубцуецца...
- Гэта... у носе? - спыталася яна, склаўшы перад доктарам рукi.
- У носе... разумеецца! Супакойцеся, калi ласка, а на ўсё iншае - божая воля. Добрай ночы!
Словы доктара так супакоiлi жанчыну, што пасля некалькiх гадзiн трывогi ёй стала весела.
- I нiчога тут такога значнага! - сказала яна, цi то са смехам, цi то з прыплачам.
Укленчыла каля ложка хворага i пачала цалаваць яго рукi.
- Нiчога значнага! - паўтарыў ён цiха i ўсмiхнуўся. - На вайне з чалавека не столькi крывi выплывае, а потым ён усё-такi здароў!..
- Ты толькi нiчога не гавары, - папрасiла яна.
На дварэ пачало свiтаць. Улетку, як вядома, ночы вельмi кароткiя.
Хвароба цягнулася значна даўжэй, чым яны спадзявалiся. Муж ужо не хадзiў у кантору, ды з гэтым лiшняга клопату не было, бо ён працаваў пазаштатна i адпачынку не трэба было браць, а вярнуцца на працу ён мог, калi спадабаецца, абы толькi месца было. Седзячы дома, ён адчуваў сябе лепш, i таму яна знайшла яшчэ некалькi ўрокаў на тыдзень, што дало ёй магчымасць сяк-так спраўляцца з выдаткамi.
У горад яна звычайна выходзiла ў восем гадзiн. Каля першай гадзiны на колькi вярталася дахаты, каб зварыць мужу абед на прымусе, а потым зноў выбягала на нейкi час.
Затое вечары яны праводзiлi разам. I яна, каб сядзець не так сабе, брала трохi больш шытва.
Неяк у канцы жнiўня жанчына спаткалася з доктарам на вулiцы. Доўга хадзiлi разам. Нарэшце яна схапiла доктара за руку i ўмольным голасам папрасiла:
- Але ж усё-такi заходзьце да нас. Можа, бог дасць!.. Кожны ваш вiзiт так яго супакойвае...
Доктар абяцаў, а яна вярталася дадому нiбы заплаканая. Муж, у вынiку вымушанага сядзення дома, таксама стаў раздражнёны i падазроны. Пачаў выгаворваць жонцы, што яна ўжо занадта клапоцiцца пра яго, але ён усё роўна памрэ, а потым спытаўся:
- Доктар не казаў табе, што я i некалькi месяцаў не пражыву?
Жонка здранцвела.
- Што ты гаворыш? - спыталася яна. - Адкуль у цябе такiя думкi?
Хворы ўзлаваўся.
- Ану, iдзi ты да мяне, iдзi! - крычаў ён, хапаючы яе за рукi. - Глядзi мне проста ў вочы i гавары: казаў табе доктар?
Як у гарачцы, ён утаропiўся ў яе. Здавалася, што ад такога позiрку нават каменная сцяна прызналася б, калi было б у чым прызнавацца.
На твары жанчыны з'явiўся дзiўны спакой. У адказ на той дзiкi позiрк яна ўсмiхалася лагодна. Толькi вочы былi як зашклёныя.
- Доктар сказаў, што нiчога, - адказала яна, - толькi трэба табе трохi адпачыць...
Муж раптоўна пусцiў яе, пачаў дрыжаць i смяяцца, а потым, махаючы рукой, сказаў:
- Ну, бачыш, якi я нервовы!.. Конча трэба падумаць, што доктар не спадзяецца... Аднак... ты мяне пераканала... Я ўжо спакойны!..
I яшчэ весялей засмяяўся са сваiх сумненняў.
Зрэшты, такi прыступ падазронасцi больш нiколi ўжо не паўтараўся. Жончын лагодны спакой быў для хворага найлепшым доказам таго, што стан яго нядрэнны.
Бо i чаго тут яму быць дрэнным?
Праўда, быў кашаль, аднак - гэта ж ад бранхiту. Часамi, ад доўгага сядзення, паказвалася кроў - з носа. Ну, як быццам павышалася тэмпература, што ж - нервы.
Наогул ён адчуваў сябе ўсё лепш ды лепш. Вельмi ж хацелася на далёкую праходку, але - крыху не хапала моцы. Прыйшоў нават час, што ён не захацеў удзень ляжаць на ложку, сядзеў на крэсле апрануты, гатовы на выхад, абы толькi пакiнула часовае аслабленне.
Яго непакоiла толькi адна драбнiца.
Аднойчы, надзяваючы камiзэльку, ён адчуў, што яна неяк вельмi свабодная.
- Няўжо я ажно так зблажэў? - шапнуў ён.
- Нiчога дзiўнага, што крышку пахудзеў, - адказала жонка. - Толькi ж ужо не трэба перабольшваць...
Муж уважлiва паглядзеў на яе. Яна i вачэй не ўзняла ад работы. Не, такi спакой не мог быць прытворным!.. Жонка ведае ад доктара, што ён не такi ўжо хворы, няма чаго засмучацца.
У пачатку верасня стан нервовай узбуджанасцi пачаў паўтарацца амаль штодня i надоўга.
- Глупства гэта! - гаварыў хворы. - На пераходзе ад лета на восень у самага найздаравейшага чалавека здараецца раздражненне, кожнаму трохi няможацца... Адно мяне толькi здзiўляе: чаму мая камiзэлька штораз, то ўсё свабаднейшая?.. Страшэнна я, мусiць, пахудзеў i, само сабою, не магу быць здаровы, пакуль не патаўсцею зноў!..
Жонка пiльна прыслухоўвалася да гэтага i павiнна была прызнацца, што муж мае рацыю.
Хворы штодня ўставаў з ложка i адзяваўся, нягледзячы на тое, што без жончынай дапамогi не мог нiчога надзець. Толькi яна i дамаглася ад яго, што замест пiнжака апранаў палiто.
- Нiчога дзiўнага, - гаварыў ён часта, гледзячыся ў люстра, - нiчога дзiўнага, што я такi слабы. Як жа я выглядаю!..
- Ну, з твару чалавек заўсёды лёгка мяняецца, - сказала жонка.
- Гэта праўда, але ж я i на целе здаю...
- А можа, гэта толькi здаецца? - спыталася яна з вялiкiм сумненнем.
Ён задумаўся.
- Што ж, можа, i праўда... Бо нават... Некалькi дзён ужо я заўважаю, што камiзэлька мая... штосьцi...
- Ды пакiнь ты! - перапынiла яго жонка. - Не мог жа ты растаўсцець...
- Хто ведае? Бо калi глядзець па камiзэлi, то яно...
- Тады ж i мацнець ты таксама павiнен.
- Ну, ты ўжо хацела б адразу... Спачатку трэба ж трохi папаўнець. Нават, скажу табе, i папаўнеўшы, не адразу паправiшся... А што ты там робiш за шафай? - спытаўся ён раптам.
- Нiчога. Шукаю ў шафе ручнiк i не ведаю... цi ёсць чысты.
- Не пнiся там ажно так, што аж голас мяняецца... Куфар цяжкi...
Куфар i сапраўды павiнен быў важыць нямала, бо яна ажно зачырванелася. Але была спакойная.
З гэтага часу хворы ўсё больш ды больш увагi аддаваў сваёй камiзэлi. Дзён праз колькi зноў паклiкаў жонку i пачаў:
- Ну... глядзi. Сама пераканайся: учора я мог яшчэ прасунуць тут палец, вось тут... А сёння ўжо не магу. Я i праўда таўсцець пачынаю!..
А ўжо аднойчы радасць хворага была бязмежнай. Калi жонка прыйшла з урокаў, ён павiтаў яе вясёлым позiркам, вельмi ўзрушаны:
- Паслухай, што за сакрэт я скажу табе... З гэтаю камiзэлькай я трохi жульнiчаў. Каб супакоiць цябе, я кожны дзень сцягваў паясок, i таму камiзэля была цеснай... Такiм чынам учора я дацягнуў гэты паясок да канца. Ужо непакоiўся, што сакрэт мой раскрыецца, а тут сёння... Ведаеш, што я табе скажу?.. Сёння я, клянуся табе, замест таго, каб сцягваць паясок, павiнен быў трохi яго паслабанiць!.. Мне стала рашуча зацесна, хоць учора яшчэ было свабаднавата... Ну, цяпер i я веру, што папраўлюся... Сам ведаю!.. Няхай сабе доктар думае, што хоча...
Ад доўгай гутаркi ён так стамiўся, што павiнен быў вярнуцца на ложак. Аднак там як чалавек, што без сцягвання паяска пачынае таўсцець, ён не лёг, але нiбы ў мяккiм крэсле асеў у жончыных абдымках.
- Вось так яно! - шаптаў. - I хто б спадзяваўся?.. Два тыднi ашукваў жонку, што камiзэлька зацесная, а сёння яна i сапраўды сама зацесная!.. Вось яно як!..
I так, прытулiўшыся адно да аднаго, яны прасядзелi ўвесь вечар.
Хворы быў расчулены больш чым заўсёды.
- Бог мой! - шаптаў ён, цалуючы жончыны рукi. - А я ж думаў, што буду ўжо худзець да... канца. Два месяцы прайшло, а толькi сёння паверыў, што магу паправiцца. Каля хворых усе лгуць, а жонка найбольш. А камiзэлька - яна не зманiць!..
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Сёння я, гледзячы на старую камiзэльку, бачу, што над яе сцяжкамi працавалi дзве асобы. Ён - кожны дзень пасоўваў спражку, каб супакоiць жонку, а яна штодня - падкарачала паясок, каб падбадзёрыць мужа.
"Цi яны калi-небудзь сустрэнуцца зноў, каб расказаць адно аднаму ўвесь сакрэт з гэтаю камiзэлькай?.." - думаў я, гледзячы на неба.
Неба ўжо амаль не было над зямлёю. Iшоў снег, такi густы ды халодны, што нават чалавечым прахам у магiлах было холадна.
Хто ж аднак скажа, што за гэтымi хмарамi няма сонца?..
