Джон Стейнбек - Гронкi гневу (на белорусском языке)
- А хто яго ведае. Ты ж бачыў, як учора машына прыкацiла на наш агеньчык. Развернуты дом бачыў? Тут нядобрыя справы творацца. Не без таго - М'юлi трохi крануўся. Шнырыць, крадучыся, па наваколлi, як каёт, - мiмаволi чокнешся. Яшчэ заб'е каго i дачакаецца, што яго сабакамi зацкуюць. Можаш лiчыць гэта прароцтвам. Чым далей, тым ён усё горшы робiцца. Кажаш, адмовiўся з намi iсцi?
- Наадрэз, - адказаў Джоўд. - Па-мойму, ён людзей стаў баяцца. Яшчэ дзiва, што ён да нас падышоў. Да свiтання будзем у дзядзькi Джона. - Колькi часу яны iшлi моўчкi, i запозненыя совы праляталi ў iх над галавой, спяшалiся да свiрнаў, да дуплаў, да сваiх гнёздаў на цыстэрнах для вады, каб паспець схавацца ад дзённага святла. Неба на ўсходзе пасвятлела, i ўжо можна было разглядзець кусты бавоўнiку абапал дарогi i яшчэ шэрую зямлю пад нагамi. Проста розуму не дабяру, як яны там у дзядзькi Джона ўсе размясцiлiся, дзе спяць. У яго ўсяго адзiн пакой з летняй кухняй i хляўчук. Цяпер там, пэўна, i не павернешся.
Прапаведнiк сказаў:
- Я не памятаю, цi была ў Джона сям'я. Па-мойму, ён жыў адзiн. Я мала што помню пра яго.
- Самы адзiнокi чалавек на свеце, - сказаў Джоўд. - Вар'ят неймаверны накшталт М'юлi, толькi, бадай што, яшчэ ў сiм-тым горшы. Дзе толькi ты яго не ўбачыш - то ён у Шоўнi аб'явiцца п'яны, то да адной удавы завiтае за дваццаць мiль ад дому, а то раптам пачне капацца ў сябе на ўчастку ноччу з лiхтаром. Зусiм ачмурэў. Нiхто не думаў, што ён так доўга пражыве. У такiх адзiнокiх людзей век кароткi. Дзядзька Джон старэйшы за майго бацьку. Год ад году толькi больш жылiсты робiцца i наравiсты. Ён круцейшы норавам, чым нават дзед.
- Глядзi, вiднее ўжо, - сказаў прапаведнiк. - Як срэбра. А што, у Джона нiколi жонкi не было?
- Была. I вось слухай, да чаго давяла яго ўпартасць. Бацька расказваў. Узяў дзядзька сабе маладую жонку. Пражыў з ёю месяцы чатыры. Яна зацяжарала. Неяк ноччу ёй зрабiлася дрэнна, нешта ўсярэдзiне забалела, i просiць яна Джона: "Прывядзi доктара", а ён сядзiць сабе i не шманае. "У цябе, кажа, проста расстройства жывата. Аб'елася. Выпi чаго-небудзь болесуцiшальнага. Набiла жывот, вось i балiць". Ранiцай пачала трызнiць i сканала да чатырох дня.
- Што з ёю было? - папытаўся Кейсi. - З'ела што-небудзь?
- Не, у яе лопнула нешта ўнутры. Нейкi ап... апендзiк. Ну, дзядзька Джон наогул душой добры i цяжка перажываў. Не мог дараваць сабе. Доўга нi з кiм нi слова не прамовiў. Ходзiць, як сляпы, i ўсё малiтвы пад нос сабе мармыча. Толькi праз два гады ачомаўся, але з тае пары зусiм перамянiўся. Як ашалеў. Спакою ад яго не было. Ледзь толькi ў каго з малых глiсты завядуцца цi там рэзь у жываце, ён зараз жа доктара цягне. Нарэшце бацька сказаў яму канчаць. У дзяцей, маўляў, жываты заўсёды баляць. Джон лiчыў, што жонка па яго вiне памерла. Дзiвак. Увесь час выкупляў сваю вiну - то малым падарункi нясе, то каму-небудзь на ганак мукi мех падкiне. Амаль усё нажытае раздаў, а на душы лягчэй у яго не стала. Бывала, начамi ўсё ходзiць i ходзiць адзiн. А гаспадар ён добры. Зямлю спраўна даглядае.
- Няшчасны чалавек, - сказаў прапаведнiк. - Няшчасны i адзiнокi. А ў царкву ён часта пасля смерцi жонкi хадзiў?
- Не, не хадзiў. Ён людзей цураўся. Шукаў адзiноты. А малыя проста ў захапленнi ад яго былi. Бывала, цiхенька прыйдзе да нас ноччу, i мы ранiцай адразу здагадвалiся, што ён прыходзiў, бо кожнаму ўсуне ў ложак пачак жавальнай гумкi - прачнемся, а гумка збоку ляжыць на пасцелi. Мы яго за госпада бога лiчылi.
Прапаведнiк iшоў, апусцiўшы галаву. Ён нiчога не адказаў. У першых ранiшнiх промнях лоб яго нiбы ззяў, а рукi, якiмi ён размахваў пры хадзе, то высвечвала святло, то паглынаў паўзмрок.
Том таксама маўчаў, быццам засаромеўся сваёй залiшняй шчырасцi. Ён прыспешыў крок, i прапаведнiк падладзiўся пад яго хаду. Цяпер у шэрым сутоннi яны маглi бачыць крыху далей перад сабой. З радоў бавоўнiку, паволi выгiнаючыся, выпаўзла на дарогу змяя. Том адразу спынiўся i пачаў прыглядацца да яе.
- Такiя на суслiкаў палююць, - сказаў ён. - Няхай сабе паўзе.
Яны абышлi змяю i пакрочылi далей. Неба на ўсходзе злёгку паружавела, i амаль адразу над зямлёй разаслалася панылае святло золку. Сям-там зазелянелiся кусты бавоўнiку, зямля набыла буры колер. З твараў людзей сышло шараватае адценне. Пры святле твар Джоўда здаўся цямнейшым.
- Цудоўная пара! - сказаў Том Джоўд цiха. - Хлапчуком я, бывала, падымаўся на золку i паходжваў адзiн. Што гэта там наперадзе?
На дарозе ў гонар сучкi сабралася сабачая хеўра. Пяць сабак нечыстакроўныя аўчаркi, шатландскiя колi i iншыя сабакi, чыю пароду нельга вызначыць з прычыны свабоды нораваў у сабачым племенi, - былi занятыя заляцаннем да сучкi. Кожны далiкатна абнюхваў яе, потым цырымонна адыходзiў да куста здзеравянелай хадою, урачыста падымаў заднюю нагу, палiваў яго i вяртаўся назад. Падарожнiкi спынiлiся панаглядаць, i Джоўд раптам весела засмяяўся.
- О божа! Вось дык вiдовiшча!
Сабакi сышлiся ў кучку, поўсць у iх на хiбах натапырылася, яны пачалi гыркаць, не кранаючыся з месца, чакаючы, хто першы пачне грызню. Раптам адзiн сабака асядлаў сучку, i астатнiя адступiлi перад неабвержным фактам i сталi з цiкавасцю назiраць, высунуўшы языкi, з якiх капала слiна.
- Вось дык вiдовiшча, - паўтарыў Джоўд. - Гэта ж, здаецца, наш Стракаты. А я думаў, ён даўно ўжо здох. Стракаты, да мяне! - Джоўд зноў засмяяўся. - Чорт! Калi б мяне паклiкалi ў такi момант, я таксама не пачуў бы. Прыгадаўся мне выпадак з Уiлi Фiлi - быў ён тады яшчэ хлапчуком. А сарамлiвы быў! Страшэнна сарамлiвы. Дык аднаго дня загадалi яму завесцi цялушку да Грэйузавага быка. Дома ў iх нiкога не было, акрамя Элсi, дачкi Грэйуза, а Элсi сарамлiвасцю пахвалiцца не магла. Уiлi стаiць перад ёю, а сам рота раскрыць не можа. Элсi кажа: "Я ведаю, чаго ты прыйшоў. Бык у хляве, на заднiм двары". Ну, завялi яны туды цялушку, самi на паркан палезлi i цiкуюць. Неўзабаве Ўiлi пачаў ёрзаць на паркане. Элсi зiрнула на яго i пытаецца, быццам ёй няўцям: "Што гэта з табой, Уiлi?" А таго так разабрала, ледзь на паркане трымаецца. "Эх, кажа, вось бы мне гэтак!" А Элсi яму: "Ну дык чаго ты? Цялушка ж твая".
Прапаведнiк цiха засмяяўся.
- Паверыш, - сказаў ён, - я вельмi рады, што больш ужо не прапаведнiк: нiхто пры мне падобных гiсторый не расказваў, а калi, здаралася, хто-небудзь i расказваў, дык я пасмяяцца не мог. I нават вылаяцца не мог. А цяпер магу аблаяць усё, што хачу i калi хачу, i ад сэрца ў мяне неяк адлягае.
Небакрай на ўсходзе азарыўся чырванню, на зямлi заскакалi i гучна зацвыркалi птушкi.
- Глянь, - сказаў Джоўд. - Вунь, наперадзе. Дзядзькава цыстэрна. Ветрака не вiдаць, а цыстэрна вунь стаiць. Бачыш на фоне неба? - Ён пайшоў шпарчэй. Толькi б дома былi ўсе.
З-за ўзгорка выступiлi абрысы вадзяной цыстэрны. Ад паспешлiвых крокаў Джоўда клубы пылу ўзнiмалiся яму да самых калень.
- Хоць бы мама...
Завiднелiся ўжо распоркi цыстэрны, дом - маленькi, падобны да скрынi, нейкi голы, нефарбаваны, i свiран - нiзенькi, пахiлы. З бляшанага комiна iшоў дым. Двор быў увесь беспарадкава застаўлены: зваленая ў кучу мэбля, крылы i механiзм ветрака, ложкi, сталы, крэслы...
- Э! Яны ладзяцца ехаць! - выгукнуў Джоўд.
На двары стаяў грузавiк з высокiмi бартамi - нейкi дзiўны з выгляду грузавiк: пярэдняя частка ў яго была, як у лiмузiна, а ззаду верх быў зняты, i кузаў прыстасаваны для перавозкi грузаў. Падышоўшы блiжэй, падарожнiкi пачулi стук, i, калi над гарызонтам выплыў асляпляльны абадок сонца i яго промнi ўпалi на машыну, яны ўбачылi чалавека, у руках у якога, узлятаючы ўгору i апускаючыся, паблiскваў малаток. Сонца ярка гарэла на шыбiнах вокнаў. Пацямнелыя ад часу сцены дома зрабiлiся светлыя. Дзве рыжыя курыцы быццам запалалi пад адлюстраваным святлом.
- Не гавары моцна, - сказаў Джоўд. - Непрыкметна падкрадзёмся, - i так пашыбаваў, што клубы пылу падымалiся цяпер яму да пояса.
Яны апынулiся на краi баваўнянага поля. Увайшлi ў двор. Зямля тут была цвёрдая, утаптаная, як ток, i толькi дзе-нiдзе на ёй прабiвалася трава. Джоўд пайшоў цiшэй, нiбы баючыся чаго. Гледзячы на яго, i прапаведнiк збавiў крок. Потым Том паволi пасунуўся наперад i нерашуча збочыў да машыны шасцiцылiндравага легкавога "гудзона", верх якога быў рассечаны на дзве паловы простым, вiдаць, зубiлам. Стары Том Джоўд стаяў у кузаве i прыбiваў верхнiя планкi бартоў. Твар яго з пасiвелай шчэццю нiзка схiлiўся над дошкай, з рота тырчаў пучок цвiкоў. Ён прыставiў цвiк i з грукатам увагнаў яго малатком у дрэва. У доме бразнула канфорка плiты, пачуўся дзiцячы плач. Джоўд падышоў да машыны i прыхiлiўся да борта. Бацька глянуў на яго невiдушчымi вачыма. Тады паставiў другi цвiк i ўбiў у дошку. Галубы чародкай узляцелi з цыстэрны, зрабiлi вакол яе круг, вярнулiся на месца i, важна ступаючы, падышлi да самага краю, глянулi ўнiз - белыя галубы, блакiтнаватыя, шэрыя, з вясёлкавым адлiвам на крылах.
Джоўд абхапiў пальцамi нiжнюю планку борта. Глянуў на пастарэлага, з сiвiзною, чалавека, што стаяў на грузавiку. Лiзнуў губы i цiха прамовiў:
- Тата...
- Ну чаго там? - буркнуў стары Том, не вымаючы цвiкоў з рота. На iм былi заплямлены капялюш з чорнага фетру з шырокiмi абвiслымi палямi i сiняя кашуля пад камiзэлькай без гузiкаў; штаны падпярэзваў шырокi рэмень з вялiкай меднай спражкай - i скура, i метал блiшчэлi ад заўсёднай носкi; чаравiкi былi патрэсканыя, падэшвы растаптаныя i загнутыя ўгору - шмат гадоў пахадзiлi ў спёку, у слоту, па пыле. Пад рукавамi кашулi, якая шчыльна абцягвала яго плечы, напялiся мускулы. Жывот i сцёгны яго былi худыя, а ногi - кароткiя, масiўныя i моцныя. Абрамлены шчацiннем твар звужаўся да вытырклага валявога падбародка, калючая шэрсць на якiм яшчэ не паспела зусiм пасiвець, што надавала яму большую цвёрдасць i рашучасць. Скулы ў старога Тома былi цёмныя, як пяньковае валакно, скура разбягалася ад куточкаў вачэй праменьчыкамi маршчынак, бо ён жмурыў вочы, цёмна-карыя, як карычневая кававая гушча; прыглядаючыся да чаго-небудзь, ён выцягваў шыю, бо гэтыя некалi зоркiя вочы пачыналi ўжо здаваць. Губы, што сцiскалi доўгiя цвiкi, былi тонкiя i чырвоныя.
