Неизвестно - Дубянецкі
А сапраўдныя лічбы, узятыя з афіцыйных статыстычных даведнікаў, вы- глядаюць вось як:
Выданне кніг і брашур у СССР на нацыянальных мовах (адпаведна ў 1940 і 1981 гадах, мільёны экземпляраў): на украінскай мове 41, 3 - 99, 2 на латышскай мове 2, 4 - 12, 9 на эстонскай мове 2, 2 - 13, 3 на беларскай мове 7, 8 - 7, 9
На аднаго чалавека ў адпаведных рэспубліках прыпадае цяпер кніг на на- цыянальнай мове: рускіх кніг - 11, 4 эстонскіх кніг - 13, 0 латышскіх кніг - 9, 0 літоўскіх кніг - 5, 5 украінскіх кніг - 2, 3 беларускіх кніг - 0, 8
Паглядзіце, калі ласка, на дынаміку тыража беларускага буквара, які ў свой час быў прызнаны найлепшым у свеце (у тысячах экземпляраў):
1972 - 135, 0 1980 - 62, 2
1986 - 37, 0
1987 - 33, 0
А цяпер скажыце, калі ласка, ці пацярпелі б кіраўнікі рэспублікі, каб нешта падобнае назіралася з дынамікай вытворчасці мяса, малака, яек?!
Генадзь Бураўкін прывёў таксама і цікавыя лічбы, што даў усесаюзны перапіс насельніцтва 1979 году, якія яскрава сведчаць пра беларускасць беларусаў. Громам апладысментаў сустрэла зала словы прамоўцы, што 16 працэнтаў людзей рускай нацыянальнасці на Беларусі назвалі сваёй роднай моваю беларускую мову!
4. Сяргей Законнікаў.
5. Святлана Алексіевіч. Тое, што я выступаю перад вамі па-руску - гэта таксама вынік нашай нацыянальнай палітыкі. Мяне можна лічыць ахвяраю яе.
Нягегла абараняла А. Адамовіча, намякала на “асаблівыя” адносіны да яго з боку Я. Лецкі, В. Гігевіча, Г. Далідовіча.
6. Анатоль Кудравец. Прачытаў ліст слесара Iвана Скуратовіча з Асіповічаў(?) у рэдакцыю часопіса “Неман”, у якім аўтар заклікае інтэлігенцыю ратаваць беларускую мову ад вымірання.
Гэты рабочы жорстка крытыкуе “самую непісьменную беларускую газету “Звязду”, што ні разу не заступілася за родную мову, затое надрукавала вялізны артыкул акадэміка Бірылы “Роўная сярод роўных”, у якім адзін гэты загаловак сведчыць пра пазіцыю “вучонага” аўтара. Адкрыта прарускую пазіцыю займае “беларускае” кіно, кажа I. Скуратовіч.
7. Вольга Iпатава. Расказала пра некаторыя музейныя і архіўныя каштоўнасці Беларусі, што засталіся ў Літве, што яшчэ ў час першай сусветнай вайны вывезены ў Расію і назад не вернуты законнаму іх гаспадару - беларускаму народу. Прапанавала дамагацца справядлівага вырашэння гэтага пытання.
Са шчырым болем гаварыла Вольга Міхайлаўна пра вялікую бяду кара- калпакоў - пра высыханне Аральскага мора.
8. Альгердас Гушчыс падтрымаў адраджэнскі дух гэтага пленума.
9. Алесь Петрашкевіч. Паколькі Букчын беларускай мовы не разумее, - сказаў ён, - я буду выступаць па-руску. I выступіў груба, непрыстойна, з намёкамі на тое, што С. Букчын яўрэй.
10. Алена Кобец-Філімонава. Яе амаль ніхто не слухаў, нікога, як высвятля- ецца не кранае блізка лёс выдання твораў яе бацькі Рыгора Кобеца.
11. Канстанцін Тарасаў. Унёс прапанову хадайнічаць аб пасмяротным наданні годнасці народнага пісьменніка Беларусі Уладзіміру Караткевічу.
12. Сямён Букчын. Сварыўся з А. Петрашкевічам тым не менш па-беларуску.
13. Раіса Баравікова.
14. Яўген Будзінас. У Маскве 45 тысячаў шафёраў персанальных машынаў. Трыбуна пісьменніку патрэбна так тэрмінова, як тэрмінова ён думае. Сказаў, што толькі ўчора ў друкарні паводле нечыяй каманды рассыпалі яго публіцыстычны раман. Ну вось, а кажуць, што Галоўліт пераможаны ўжо! Прыгадаў, што некалі Сяргей Лісічкін атрымаў гарантыю на хуткае яго выданне. Аднак са зменаю кіраўніцтва памяняліся і адносіны да гэтай справы. Цяпер ужо аўтару прыслалі адказ, што яго аповесць забракаваная.
15. Аляксей Карпюк. На Гродзеншчыне, сказаў ён, жыве 27 працэнтаў палякаў ад усяго насельніцтва вобласці. Аднак яны нічога не маюць, што падтрымлівала б і развівала б іх нацыянальную самабытнасць. У той жа самы час як 200 тысячаў беларусаў на Беласточчыне маюць адну сваю газету, больш за 60 школ, маюць сваіх пісьменнікаў, выдаюць каляндар, літаратурны альманах, кнігі. Дык дзе лепш вырашаецца нацыянальнае пытанне?
Параўнаў метады дзейнасці сродкаў масавай інфармацыі ў СССР і хаця
б у той самай Польшчы? Вось увесь свет рагоча, а разам з імі і Польшча, як малады немчык, пераляцеўшы некалькі межаў і некалькі савецкіх лініяў аба- роны, незаўважаным савецкімі радарамі прыляцеў у Маскву і сеў на Чырвонай плошчы. Чаму б і нам не парагатаць з ім заадно. Але ж у нас ні інфармацыі вуснай, ні тым больш “відэа” дагэтуль няма. А па польскім тэлебачанні я ўжо аглядаў гэтае эпахальнае “здарэнне”. Гэта было сказана пад сапраўдны рогат усёй залы, апроч першай шарэнгі прэзідыуму, пад выкрыкі: “Узнагародзіць Маціяса!”, “Малайчына хлопец!”. Аляксей са шкадаваннем сказаў, што набліжаецца 3-ці візіт Яна-Паўла II у Польшчу, а мы, вядома ж, будзем пазбаўленыя магчымасці сачыць за ім па газетах і тэлебачанні.
Пра помнік Кастусю Каліноўскаму ў Гродна (гатовы збіраць на яго сродкі).
16. Вячаслаў Рагойша. У рэспубліцы зусім не выдаюцца замежна-беларускія слоўнікі. I не вучаць перакладчыкаў і слоўнікаў ім не даюць!
17. Уладзімір Карпаў. Вельмі слабы, неінтэлектуальны кіраўнік СП СССР.
18. Уладзімір Дамашэвіч. Адна з наймацнейшых прамоў. Як і яго прамова на з’ездзе, гэта сучасны маніфест беларускай нацыі. Пашкадаваў, што цяпер не XIX стагоддзе і ён не можа выклікаць на дуэль Савелія Паўлава за тую шкоду, якую ён прычыніў беларускай культуры. Унёс прапанову хадайнічаць аб пазбаўленні С. Я. Паўлава яго цяперашняй пасады загадчыка аддзела прапаганды і агітацыі ЦК КПБ і аб выключэнні яго з членаў СП СССР. Увесь пленум быў салідарны з Уладзімірам.
Пленум закрылі без прынятай пастановы і была падтрыманая адзінагалосна думка Паўла Дзюбайлы. Цалкам забракаваць загадзя падрыхтаваны праект пастановы, прызнана, што яго нельга нават узяць за аснову! Ён зусім не адлюстроўвае духу пленума. Выбрана камісія з дзевяці чалавек, якая складзе новы праект і дасць яго на зацвярджэнне прэзідыума праўлення СП. У камісіі Н. Гілевіч, Г. Бураўкін, Ул. Дамашэвіч.
Была дамоўленасць матэрыялы пленума апублікаваць у “ЛіМе”. Ці не будзе так, як з матэрыяламі апошняга нашага пісьменніцкага з’езда, калі прамову Ул. Дамашэвіча зусім не далі ў газеце.
14 чэрвеня 1987 году. Паводле прапановы Галіны Грыбоўскай сёння даслаў ёй звесткі пра сваю літаратурную дзейнасць. Яна адказная, як высвятляецца, за бібліяграфічныя даведкі пра беларусаў, што публікуюцца ў “ЛГ” у сувязі з іх юбілеямі.
Навошта тая публікацыя, калі яны даслалі спецыяльны свой адрас? Ну, такі завялі віншавальны рытуал. Тым больш можна ў газеце выправіць памылкі, што дапусцілі пры складанні свайго, “паштовага” адрасу. Колькі там у іх за- пеленгавана маіх пазіцыяў - адзінкі. А вось і то прапусцілі ледзь не галоўнае. У пераліку майго творчага даробку ў іхнім адрасе былі прапушчаныя і адзіная запісаная недзе ў іх мая польская кніга - зборнік Стэфана Жэромскага і анталогія украінскага апавядання “Сцежка без канца” і сёе-тое яшчэ.
А зрэшты, што гэта каму дасць, ці што ад каго адбярэ? Можа, таму я і збіраўся складаць гэтыя “звесткі” аж цэлых дзесяць дзён - з дня апошняга Пленуму праўлення СП БССР, дзе мы сустрэліся з Г. Грыбоўскай?
Аднак будзем праўдзівымі, хоць перад сабою! Не мізэрнасць задания выклікала ў мяне такую апатыю ў яго выкананні. Не, не і не! Цэлы мінулы тыдзень я душою і сэрцам быў у Польшчы - там, дзе знаходзіўся мой любімы пантыфік.
Я даволі злосна забяспечыў сабе знешнія фактары, што ў маіх умовах добра дапамагалі мне сапраўды быць там, перад святым тронам. З даволі сціплай выявы Святога Айца Яна Паўла II я змайстраваў сабе прыстойны зашклёны абразок.
Ён і цяпер стаіць у зале на самым відавоку сярод заўсёды свежых, найлепшых кветак маёй зямлі. Па некалькі разоў на дзень я аббягаў бліжэйшыя і не зусім блізкія кіёскі, каб купіць газеты з апошнімі звесткамі пра візіт Яна Паўла II на сваю ашчасліўленую цяпер ім Радзіму. Я не прапусціў ніводнай польскай газеты гэтых дзён, якія паступаюць толькі ў Мінск. Цікавыя, значныя, на мой погляд, паведамленні, я набываў у двух, а то і ў трох экземплярах - каб некаму яшчэ зрабіць добрую паслугу. Мне часта дапамагала ў гэтым мая М. М.
У адзін з гэтых дзён мне добра пашэнціла - я захапіў у кіёску, што ў пера- ходзе пад ГУМам, часопіс “Kobieta і Ёуеіе”, у якім змешчаны вельмі прыстойны матэрыял пра Папу-паляка, аздоблены двума вялікімі, каляровымі, сімпатычнымі здымкамі. Адзін - Ён за сваім пісьмовым сталом. Другі - на прагулцы. Асабліва гэты апошні мне даспадобы. Неўзабаве, думаю, ён будзе аздабляць інтэр’ер маёй кватэры - трэба пашукаць адпаведную рамку.
Апроч выхадаў з дому за газетамі, я спыніў у гэты час усе паходы. Я павінен быў быць заўсёды дома, прыслухоўвацца да ўсіх перадачаў Польскага радыё. I я не прапусціў ніводнага паведамлення ні з Варшавы, ні з месцаў, дзе ў дадзены момант знаходзіўся Вялікі Пілігрым. Вядома, я лавіў уважліва, наколькі мяне хапала, кожнае яго слова. Большага эмацыянальнага ўздзеяння як ад іх, яшчэ ніколі на сябе не адчуваў. За гэты тыдзень я прайшоў найвыдатнейшы ў маім жыцці навучальна-выхаваўчы курс. Курс Найвялікшага Педагога Сучаснасці Яна Паўла II! Курс Глыбокай Духоўнасці! Курс Чалавечнасці!
