Неизвестно - Дубянецкі
Мы абменьваліся думкамі. Невясёлыя атрымаліся высновы нашыя: у СССР і турмаў значна больш, і нікога з родзічаў у іх ня пусьцяць без сьпецвыкліку. Зусім нядаўна ў адной з маіх знаёмых амаль так і было. Паехала яна ў далёкую Сібір на дазволеную сустрэчу з сынам, якога доўгія гады гнаяць то ў турмах, то ў канцлагерах. Прыехала, а там “начальнік”, вядома ж, камуніст-кадэбіст, сказаў, што не дазваляе сустрэчы, таму, што “ваш сынок не заслугоўвае такую прывілею: ён сябе кепска паводзіць і цяпер пакараны”. Заплакала маці. Яна ведае, што гэта за пакараньне – гэта хутчэй за ўсё катаваньне ў халодным вільготным карцары без гарачае стравы, праз дзень толькі кавалак хлеба і кубак вады.
Гэтая, савецкая, маці таксама везла любімы сынаў пірог. Не дастаўся ён яму. Перадачу, што яна ласкава папрасіла кадэбіста аддаць сыну, “калі ўжо можна будзе”. Не дайшоў гэты пірог да гэтага, не франкісцкага, а савецкага вязьня. Там маці сама падзяліла ўсім, хто ляжаў з яе сынам у брацкай магіле. А тут падзялілі паміж сабою адвечныя сынавы ворагі – каты-турэмшчыкі. А ў гэтай жа перадачы былі і сапраўды пірог, і мёд, і цукар, і каўбаса, і, галоўнае, цёплая шарсьцяная вопратка (“бо ён заўсёды надрыўна кашляе”).
Гарбачоў павёў павярхоўную вайну супраць карупцыі, хабару і да т. п., што назвалі “непрацоўнымі даходамі”.
Ці дойдзе чарга да тых турэмшчыкаў, што такім чынам, рабаваньнем вязьняў, абагачаюцца і вяртаюцца “героямі” і багатымі ў Еўрапейскую частку СССР.
Гэта абрыўкі навеяных тым фільмам думак.
А вось рэальнасьць сёньняшняя. Тэма: кадэбісты-рабаўнікі, расказана мне толькі ўчора.
Маладая жанчына ў тую страшэнную першую Чарнобыльскую раніцу ў Прыпяці сабралася на базарчык. Яна жыла блізка каля АЭС, а той базарчык – яшчэ бліжэй ад яе. Па дарозе ёй нехта так спакойненька не параіў туды ісьці, “бо быў жа ядзерны выкід на паверхню”. Яна ўсё-такі пайшла – усе ж ідуць. Хутка ёй стала кепска – яна была цяжарная. Праз некаторы час яе завезьлі ў Маскву і… вызвалілі ад цяжарнасьці. Прыехала яна ў сваю Прыпяць (дазвол атрымала), каб быць разам з сям’ёю. Але мужа і сына ўжо эвакуіравалі. Прыйшлі функцыянеры правяраць, што яна бярэ з сабою, “каб ня вывезла небясьпеку ў іншае месца”. Павадзілі (можа няспраўным інструментам) па дыване на падлозе і сказалі: “забруджаны”. Убачылі вялікі на сьцяне дыван і загадалі зьняць яго адтуль і пакласьці на падлогу – гэта хворай жанчыне! Самі ў гэты час стаялі! Прызналі і яго забруджаным. Сёе-тое, што было ў цэлафанавых пакетах з адзеньня, і інш. дазволілі ўзяць. Перад выездам з Прыпяці кантроль новы. Усё прайшло, апроч… замежнага дарагога першакласнага новага магнітафону. Павадзіў хлюст па ім сваім “інструментам” і загадаў здаць. Яна запатрабавала вышэйшага начальніка. Той “прыняў” шматзначны ківок свайго памочніка і пацьвердзіў распараджэньне таго, тады жанчына ўсё зразумела: яна падняла над галавою свой каштоўны магнітафон і са словамі: “ня спраўдзіцца ваша задума” з усяе сілы гахнула яго аб вялікі камень, што стаяў побач. Тыя, каго эвакуіравалі, маўчалі. Затое тыя двое “дэзактыватары” пабялелі, ледзь не ў адзін голас крыкнулі: “Што ж вы нарабілі?”
Гэта яскравае сьведчаньне пра маральнае аблічча немалой часткі “савецкіх” чыноўнікаў: нават у такіх трагічных чарнобыльскіх абставінах ня ўпусьцяць нагоды, каб не хапнуць сабе які-небудзь “лакамы” кавалачак.
20 верасьня 1986 году. Глеб Артханаў паведаміў, што ўключаецца ў культурнае жыцьцё гораду. Дагэтуль быў на заробках. Ён жа нідзе штатна не працуе. Праблему ўскладніў яшчэ жаніцьбаю. А можа, дасьць Бог, жаніцьба якраз і нармалізуе яго жыцьцё. Кватэры сваёй ня маюць. Даў мне тэлефон маці.
Папрасіў, каб я сачыў наступны тыдзень за перадачамі БТ. Ён свае каліграмы, створаныя на кватэнтэмы Алеся Разанава, цяпер кладзе ўжо на музыку. Гэты хлопец бачыць за кожнай літарай нейкі колер, а кожны колер у ягоных вушах гучыць непаўторна.
Музычна аформіць гэтыя гукакаліграмы маладая піяністка Юлія Андрэева.
Вельмі дзякаваў мне, што я “так хораша прадставіў яго сьвету праз часопіс “Беларусь”. Сказаў, што гэтай яго справаю пасьля тае публікацыі шмат хто зацікавіўся. “Дзякуючы вам, – кажа ён, – я стаў вядомым”.
Так, яшчэ адзін “вядомы”, падумаў я, без уласнае хаты і нават бяз працы…
22 верасьня 1986 году. …Візіт урача (новая, маладая: замест Л. М., якая цяпер у адпачынку). Уважлівая, кемлівая, сьмелая. Апошнюю якасьць я вызначыў, калі яна выпісала мне анапрылін. Я сказаў, што падчас апошняга майго візіту да кардыёлага ён мне таксама выпісваў гэты сродак, аднак, парваў рэцэпт, з-за рэцэдыву бранхіту ў мяне (дазнаўся, гартаючы маю “гісторыю”). І ўсё-такі “мой” новы ўрач зрабіла па-свойму, што мне спадабалася. Яна, праўда, удакладніла, як у мяне справы наконт кашлю.
Апроч гэтага, выпісала яшчэ курантыл з прыёмнай дозаю 3 таблеткі па 3 разы ў дзень (!); панангін (1х3 разы). Прапісала 10 уколаў і для іх выпісала дэмідрол, ношпу і анальгін – усё ў ампулах.
Сёньня ж выкупілі сустак, што пакінула Л. М. Вельмі скупа далі яго: адну упаковачку фортэ і столькі ж мітэ. Гэта толькі на дзевяць дзён! А ці будзе ён пасьля?
На разьвітаньне ўрач запісала мне, што, калі і па колькі прымаць, сказала, каб у сераду яе зноў выклікаў, паабяцала заўтра прыслаць сястру, каб зрабіла электракардыяграму, а “ўколы, кажа, пачнём з сёньняшняга дня”.
З 16 да 17 гадзінаў 30 хвілінаў прымаў удзел у прэс-канферэнцыі з выпадку Дэкады літаратуры і мастацтва Эстонскай ССР на Беларусі. Канферэнцыя адбывалася ў гэтак званым Доме кіно – былым кафедральным касьцёле св. Сымона і Ганны. Мяне зьдзівіла, што на другім, імправізаваным, паверсе зусім глуха, ніхто нікога ня чуе. На першым паверсе я гэтага не заўважаў, здаецца. Гэта дзіўна! Тут жа павінна была быць выдатная акустыка! Можа парушылі вось гэтай самай антрэсольнай падлогаю, якая пакладзена праз увесь касьцёл. Ды й без падлогі хапіла тут розных пераробак, калі “падганялі” храм пад “культурную ўстанову”, як сказаў у свой час Машэраў Касыгіну, калі гэты раіў “аддаць касьцёл католікам, бо яны засыпаюць Савет Міністраў СССР і ЦК КПСС скаргамі і просьбамі з многімі тысячамі подпісаў”.
Я і цяпер лічу, што трэба вярнуць касьцёл яго сапраўдным гаспадарам! І зрабіць яго рэзідэнцыяй архіпастыра Беларусі. Якога і дагэтуль не дазваляюць мець католікам!
26 верасьня 1986 году. Днямі бюро ЦК КПБ “разгледзела пытаньне” пра “віцебскую справу”. Разгледзела і вырашыла інфармацыю ў друк пра яе не даваць. Яна адсутнічала нават у простым пераліку “пытаньняў” “парадку дня” гэтага пасяджэньня.
Сапраўды ёсьць што хаваць: уся справа – яскравае абвінавачаньне савецкага ладу, яго маралі, яго заканадаўства. Я, здаецца, неяк пісаў ужо, як у Полацку нейкі сексуальны маньяк задушыў больш за трыццаць маладых жанчын. Такі быў яго спосаб палавога задавальненьня.
Замест таго, каб як сьлед, без пасьпешлівасьці, разабрацца ва ўсім, юрысты выконвалі строга свае “праграмныя” ўстаноўкі: 1) дамагацца поўнага раскрыцьця ўсіх злачынстваў; 2) дамагацца прызнаньня злачынцамі сваёй віны; 3) дамагацца скарачэньня тэрмінаў “праходжаньня” справаў.
Як бачым, тут няма такога важнага прынцыпу, як шуканьне алібі для падсьледных і шуканьне абставінаў, якія памяншаюць віну вінаватых.
Юрысты “працавалі” элементарна проста – шукалі вінаватага на кожнае забойства. І цікава тут тое, што, прымяняючы стары, выпрабаваны савецкі метад дамагаюцца ў падазроных прызнаньня ў сваім злачынстве, сьледчыя хутка знаходзілі злачынцаў і атрымлівалі іх прызнаньне. На сёньня асудзілі ўжо 14 невінаватых чалавек, замест аднаго таго маньяка! Двух з іх асудзілі да расстрэлу! Дванаццаці чалавекам далі па дзесяць-пятнаццаць гадоў турэмнага зьняволеньня. А вінаваты трапіў на кручок толькі пасьля ўсіх тых “пасьпяховых” – бо з хуткім “раскрыцьцём” – працэсаў.
За справу цяпер узялася Пракуратура СССР. Займаюцца ёю і адпаведныя службы Менску і Віцебску. Выкрылі, што “прызнаньні” былі здабытыя ў Полацку катаваньнем падсьледных. Вось адзін з метадаў. Не прызнаецца, вядома, падсьледны ў прад’яўленым яму абвінавачаньні. Тады сьледчы паказвае яму на графін на стале і калодзеж за вакном і патрабуе схадзіць і прынесьці вады. Гэты ідзе. За дзьвярыма яго хапаюць здаровыя міліцыянеры-каты, валакуць у нейкае сьпецыяльнае памяшканьне і катуюць так, як, мабыць, ня ўмелі рабіць ня толькі ў сярэднія вякі, але і фашысты таксама. Катуюць да тых пор, пакуль “прызнаецца”.
Зразумела, што злачыннымі сувязямі паміж сабою тут, як і амаль паўсюдна ў аналагічных савецкіх установах, былі павязаныя ўсе сьледчыя, уся пракуратура, уся міліцыя і нават суддзя і суддзі! Цэлы крывавы камбінат! Краіну, значыць, пакрывае густая сетка такіх камбінатаў.
Як жа адрэагавала бюро ЦК Кампартыі рэспублікі? Даволі цікава адрэагавала.
Прыгадаем аналагічную мазырскую справу, у якой судзілі некалькі невінаватых чалавек, атрымаўшы папярэдне іх “прызнаньне” ў злачынстве. Справу вынес М. Матукоўскі на старонкі “Известий”. Публікацыя ўзрушыла ўсю краіну. У выніку тады “пацярпела” некалькі юрыстаў. Сярод іх быў зьняты з пасады пракурора рэспублікі Магільніцкі. Дык вось і цяпер зноў вярнуліся да Магільніцкага – зьнялі яго з новай пасады – пасады намесьніка міністра сацыяльнага забесьпячэньня. Прычына? А таму, што “справа”, праўдзівей, пятнаццаць (!) справаў гэтых пачаліся пры яго вярхоўным пракурорстве. Паздымалі таксама з пасадаў міністра юстыцыі… і нават начальніка Менскай вышэйшай школы міліцыі МУС СССР – працаваў у свой час нейкім юрыдычным начальнікам у Віцебску. Нейкае рашэньне прынялі і ў адносінах да “сьледчага па асабліва цяжкіх справах” пракуратуры БССР Жаўняровіча. Гэта, кажуць, ён яшчэ раней, чым М. С. Гарбачоў, пачаў патрабаваць паскарэньня.
