Вітаўт Чаропка - Няхай жыве горад шчасця!
— Што любілі яны не дэпартаменты, а адзін аднаго, бацькі дзяцей, дзеці бацькоў...
— Шанчына мужчыну, а мужчына—жанчыну, — працягнуў ён за мяне.— Даведаўся, што была ў людзей мінулага памяць, шкадоба.
— Праведнасць. Адказнасць перад Богам і Людзьмі...
— Духоўнасць.
— I што, што далей? Ці даведаўся ты пра ўсё? Што далей? —не сцярпеў я ў прадчуванні блізкай разгадкі тайны, што цікавіла мяне.
— Што далей? Не ведаю, не ведаю... Я ж кажу, здаецца мне, што хадзіў на могілкі, як ты зараз. Не ведаю... А можа я ўсё гэта прыдумаў. I вось пачаў я чытаць кнігу. Літары расплываліся перад вачыма. Зрок. 3 цяжкасцю я адолеў раздзел «Вяртанне ва ўчарашні дзень». I ўсё, ніводнай літары я не мог разлічыць. Тут вось і наляцелі агенты пільнасці... Я ўцёк сюды, у свой учарашні дзень, разам з гэтай кнігай. Купі яе, толькі табе і прадаю, купі — усяго траяк. Я новую маску сабе набуду. Купі, га-а-а... — ён умольна паглядаў на мяне.
— Куплю, —я не мог адмовіць, дастаў капшук, меўся выцягнуць зашмальцаваную ад вандровак па сотнях рук траячку, але раптам падумаў: «Што яму гэтыя рублі? Чаго я шкадую? Ён жа-—я, а я—ён. Дык сам сабе шкадую?». — Трымай, — працягнуў яму капшук з усімі грашыма.
— Навошта? Навошта? Мне столькі не трэба. Мне траяк, новую маску набуду, мая ж знасілася, мне лішняга не трэба, —мармытаў ён пад нос, трымаючы капшук у руках.
— Згадзіцца, згадзіцца.
Я надзяю маску на твар, але мне не хочацца развітвацца з госцем з будучыні. Як добра было б запрасіць яго да сябе. Не магу, а калі агенты пільнасці? I ён зразумеў мяне.
— Табе нельга рызыкаваць. На цябе зараз усе нашы спадзяванні. —Ён таксама надзяе маску.
— Бывай.
— Бывай, —кажу яму ўслед.
Ён выходзіць з пад’езда. Знікае ў начной цемры. I толькі кніга ў руках нагадвае, што сустрэча з ім не была мрояй.
Паведамленне ў дэпартамент пільнасці.
«Даводжу да вашага ведама, паважаны старшыня дэпартамента пільнасці, што аб’ект назірання № 2181961 сёння выйшаў са сваёй кватэры і накіраваўся на пляц Волі, пасля спусціўся да гарадской рэчкі № 0000 i раптам на маіх вачах знік. Ніводная з апытаных мною постацей, што ў гэты час знаходзіліся паблізу, не бачыла, куды падзеўся адзначаны аб’ект назірання. Лічу неабходным пачаць датэрміновы пошук аб’екта назірання № 2181961»
Агент пільнасці 1 класса № 201937
Дырэктыва дэпартамента пільнасці.
«У мэтах хутчэйшых пошукаў аб’екта назірання № 2181961 стварыць камісію па пошуках названага аб’екта, спецнагляд над камісіяй, спецкантроль над спецнаглядам».
Старшыня дэпартамента пільнасці №00 — 01
Ля маіх ног б’ецца празрыстая вада. Чароды рыб падымаюцца да самай паверхні і мільгаюць срэбнай лускай у сонечных промнях. Вецярок гоніць па вадзе лёгкія хвалі. А вада празрыстая, як сляза, я бачу бурштынавы жвір на рачным дне. Некалькі жывых, а не механічных лебедзяў плаваюць ля берага. 3 гоманам і смехам купаецца ў рэчцы дзятва. Сонечная вясёлка пырскаў мігціць у маіх вачах. Блішчаць мокрыя загарэлыя тулавы. Дзеці без масак, дзеці смяюцца. I ніхто не забараняе ім смяяцца і купацца ў рэчцы, ніхто не прымушае іх насіць маскі. Дзіўна. Побач са мною стаіць на беразе дзяўчынка гадоў пяці. Блакітныя ўзрушаныя вочы з захапленнем глядзяць на гульні дзятвы, і ў дзяўчынкі вырываецца гучны шчаслівы смех. Пазіраючы на яе, і мне робіцца добра і весела. Вабяць яе радасны тварык, яе ўсмешка і вочы. I я люблю гэты дзень, люблю гэтую рэчку, дзятву, што купаецца ў ёй, дзяўчынку на беразе. Вось бы распрануцца і плюхацца разам з дзецьмі, брацца з імі за рукі і крычаць, як яны: «Баба сеяла гарох», даваць нырца, але нешта стрымлівае мяне. Баязлівасць? Азіраюся, ці няма паблізу агентаў пільнасці і халадзею сэрцам — да мяне крочаць дзве постаці, яны хаця і апранутыя ў вопратку, якую носяць у горадзе Шчасця, але на іх тварах няма масак. Яны падыходзяць да мяне.
— Вы нумар дваццаць адзін, восемдзесят адзін, дзевяцьсот шэсцьдзесят адзін? — пытаецца адна з іх.
Я згодна ківаю галавою.
— Просім прайсці з намі, —кажуць яны і прыхільна ўсміхаюцца мне.
Мы падымаемся на мост. Абапёршыся на парэнчы i гледзячы на раку, там стаяў высокі хударлявы чалавек. Ён, як i тыя двое, што прывялі мяне сюды, быў апрануты ў гарнітур майго часу. Чалавек павярнуўся... i я знямеў. Перада мною стаяў Прэзідэнт самай вялікай краіны. Знаёмая на ўвесь свет саладжавая штучная ўсмешка, якая павінна выказаць прэзідэнтавую абаяльнасць i шчырасць, сустрэла мяне.
— Ах, гэта вы, — ля ягоных старэчых стомленых вачэй разбегліся хітраватыя зморшчынкі. — Таксама падарожнічаеце па мінулым? Няма нічога ў сённяшнім, каб яно не пачалося ўчора. Таму, каб зразумець, што адбываецца ў горадзе Шчасця, сёння трэба вяртацца сюды —у горад Мінулага.
Прэзідэнт любіў казаць банальныя ісціны. Але я нагадаў, што гэтая, здавалася, простая ісціна ў горадзе Шчасця пад забаронай. Якое мінулае? — яго ў горадзе няма, ёсць шчаслівае сённяшняе i светлае будучае.
— Прызнайцеся, мой малады сябар, што не чакалі тут мяне сустрэць? — мяккім голасам спытаўся ў мяне Прэзідэнт.
— Так, не чакаў, — згадзіўся я.
— Вось, думаеце, навошта Прэзідэнт трапіў сюды? Я мог вам адказаць, што ўсё гэта мне не патрэбна. Людзі часта акружаюць сябе непатрэбнымі рэчамі, займаюцца непатрэбнымі справамі і лічаць, што без гэтага не пражывуць, што ўсё гэта ім неабходна. Вось так у пагоні за падманнымі каштоўнасцямі i марнуюць сябе па драбноце. Але тут зусім іншы выпадак...—ён змоўк. Ягонае маўчанне мяне ўразіла. Я прызвычаіўся, што Прэзідэнт гадзінамі павучаў увесь свет, як трэба жыць, што ёсць дрэнна, а што — добра, павучаў з такім механічным майстэрствам валодання дыкцыяй і інтанацыяй, нат здавалася, што кажа загадзя складзеную i вывучаную прамову машына. А тут вось задумаўся. Значыць, i ён пакутуе на сумненні i яму не ўсё зразумела ў гэтым жыцці.
— Не думайце, што я займаюся не сваей справай, хаця гэта зараз вельмі модна. Вось пісьменнікі болей разважаюць, як трэба пісаць раманы, а не пішуць іх, — зноў загаварыў Прэзідэнт. — Паэты складаюць не вершы, а кнігі па вершаскладанню. Святары не моляцца аб міры, а ўдзельнічаюць на імпрэзах. Мастакі забыліся пра пэндзлі і пнуцца ў палітычныя лідэры. Ну, а палітыкі болей паходзяць на актораў. Менавіта па іх майстэрству трымацца перад народам, міла ўсміхацца і зачароўваць натоўп акторам ёсць. чаму павучыцца. Вось чаму важныя дзяржаўныя справы я выконваю сам. Я тут, каб азнаёміцца, што можна зрабіць для росквіту дэмакратыі i правоў чалавека ў гэтым горадзе. Дзіўна, як гэтыя людзі столькі гадоў жылі без дэмакратыі? Трэба ім дапамагчы, — ён зноў усміхнуўся мне сваёй тэлегенічнай усмешкай.
А я нагадаў, што Прэзідэнт рыхтуецца да выбараў і яму вельмі зараз патрэбны галасы, патрэбна дабрадзейнасць, каб гэтыя галасы забраць сабе. Можа, таму ён тут?
— Я кажу вам праўду.
— Я вам веру.
Дзіўна, калі я адкрываю душу, калі, як ніколі, шчыры перад людзьмі, усе лічаць, што я прыкідваюся, блазную. I наадварот, калі хаваю свае начуцці, калі маню, усе лічаць мяне шчырым. Вось вам i дыялектыка, каб табе верылі, прыходзіцца маніць.
Прэзідэнт зірнуў на ручны гадзіннік.
— О-о, —працягнуў ён, —прабачце, я спазняюся. Мая вам парада, хутчэй пакідайце гэты горад, небяспечны для вас.
— Якая небяспека?
— Вы дрэнна ведаеце, што такое дэпартамент пільнасці. Вас ужо xanlліся і шукаюць. Гадзіна-другая, і агенты пільнасці дабяруцца сюды. Мой мілы сябар, паслухайце мяне, вяртайцеся назад. Дэпартамент не спіць.
У гэты момант да Прэзідэнта падкаціла запрэжаная чацвёркай бялюткіх жарабкоў карэта. Двое слуг саскочылі з запятак, ветла пахіліліся Прэзідэнту і адчынілі перад ім дзверцы.
— Да пабачэння. Прыемна было сустрэцца з вамі. Я абавязкова згадаю пра гэту сустрэчу ў сваёй кнізе «Роздумы з нагоды i без нагоды»,— развітаўся са мною Прэзідэнт і сеў у карэту.
У далечыні вуліц заціх грукат карэтных колаў, я яшчэ доўга стаяў на мосце. Што мне рабіць? Збіраць такія патрэбныя ў горадзе Шчасця звесткі пра мінулае. ці вяртацца назад? А як жа горад Шчасця? Згадаліся шэрыя, падобныя адзін на адзін будынкі, пакорлівыя постаці ў чэргах за талонамі шчасця, абыякавасць да ўсяго ў вачах моладзі, самазадаволеная ўсмешка старшыні ўсіх дэпартаментаў, агенты пільнасці ля кожнага ліхтара, ля кожнага будынка, лес крыжоў, пад якімі была пахавана праўда, старэнькая матуля, шмат чаго мне згадалася, і я зрабіў выбар — застаюся. Зрэшты рэшт, Прэзідэнт мог памыліцца, як усялякі чалавек. I, відаць, яму сур’ёзна заманулася завесці ў горадзе дэмакратыю і правы чалавека, каб заваяваць яшчэ адзін бал у барацьбе за прэзідэнцкае крэсла, таму жадае справодзіць мяне адсюль, каб не замінаў яму. Я не паверыў у ягонае папярэджанне і застаўся ў горадзе Мінулага.
I вось я крочу па ім. Любуюся яго прыгажосцю.
А паўз мяне крочаць людзі, і ўсе без масак, размаўляюць і емяюцца. Ніколі не думаў, што могуць быць такімі прыгожымі людскія твары, асабліва жаночыя. У кожную жанчыну, што праходзіла паўз мяне, я ўлюбляўся. I трывожылі маё сэрца іх усмешкі і вочы. Як тут не зайздросціць мужчынам, што жылі ў горадзе?
