Неизвестно - Дубянецкі
13 верасьня 1985 году. Учора пад вечар ціск упаў да 120/80, а сёньня з раніцы – зноў “стабільны” – 140/90. Правёў няўдалы эксьперымент падчас сьнеданьня: у каву з малаком паклаў добрае кольца апельсіна, і атрыманы напітак давялося выліць – малако ў шклянцы “згарнулася” імгненна. Ня ведаю чаму: не павінна б згарнуцца.
Сёньня таксама паляжаў дзьве гадзіны пад кропельніцаю. Добра, што хоць можна чытаць. Прачытаў цэлую “Літгазетаўскую” старонку з матэрыяламі ў надзённай мне рубрыцы “Сучасная медыцына: рэальнасьць і прымхі” – “Жывая” вада і “мёртвая” – што за сенсацыяй?” Кожны з двух матэрыялаў рубрыкі, апрача, натуральна, загалоўкаў, маюць яшчэ і свае “рубрыкі”. Першая – “Думка журналіста”. Маецца на ўвазе аўтар артыкулу “На гребне молвы” Е. Навагрудскі. Другая – “Каментарый сьпецыяліста”. У ролі “сьпецыяліста” выступіў тут доктар медыцынскіх навук В. Ляпахін з артыкулам “Шклянка з казак”.
Абодва артыкулы аб’ядноўвае адно – “невразумительность”, як кажуць рускія. Але нічога, усё-такі хоць нейкую інфармацыю атрымаў.
Затое багатую інфармацыю пачэрпнуў пасьля, ад сваіх дарагіх наведвальнікаў – Марыі, Галі К. (сястра жонкі Марыі Дубянецкай – рэд.), Міколы.
Мяне не шакіруе “Литературная газета”, прынамсі не заўсёды і ня ўся. Там, як правіла, кожны раз можна нешта знайсьці. Але ж я адразу адкінуў яе прэч, калі ўбачыў у Колевых руках “Ніву”, нашую “замежную” беластоцкую гаротніцу, “беларускі грамадска-культурны тыднёвік” як значыцца ў “шпігелі” кожнага яе нумару.
Коля так паважна ўручыў мне цэлую падшыўку яе – з №15 (1509) за 14 красавіка па №27 (1521) за 7 ліпеня гэтага году. Ледзь ня тры месяцы! Гэтая ж газета цяпер у нас таксама забароненая. Яе таксама варта ўключыць у мой Зборнік (“Нашу ніву” і яе сучасьніц – абавязкова!). А там жа, за той мяжою, паўмільёна беларусаў. Прыкладна палова з іх кампактна і спрадвеку жывуць на Беласточчыне, дзе і выдаецца “Ніва”.
Як балюча мы адчуваем гэтую мяжу! І мы ніколі ня зьмірымся з ёю! Але што цяпер скажам Леніну, які, не пытаючы нас, аддаў ледзь не палову нашай Беларусі палякам? А што цяпер узяць “з вернага прадаўжальніка яго справы” ката Сталіна, які таксама за кошт Беларусі абцяпваў свае “пераможныя” брудныя справы?
Божа, як нам гэта баліць!
Вось першы нумар з гэтай падшыўкі. Велікодны. Адна трэць “фасаднай” старонкі займае сімпатычная падробка пад дзіцячы малюнак – усьміхнёнае велікоднае яйка. Над ім віншаваньне: “Вясёлых сьвят!” Пад ім: “Лёнік”, маўляў, аўтар. Далей – вялікі ўрывак з паэмы “Новая зямля” Якуба Коласа “Вялікдзень”.
“Ого! Жывуць жа людзі”, – думаю з захапленьнем. У нас уся гэтая старонка паляцела б у цэнзарскі кош з лямантам: “Што за яйка! Што за сьвята! Што за ўрывак выбралі ў Коласа! Наскрозь рэлігія! Не маглі знайсьці нешта нейтральнае!”
Пра Вялікдзень яшчэ нямала ёсьць на іншых старонках. Вось у рубрыцы “з народнай абраднасьці” сімпатычны мне “іхні” паэт і журналіст Міхась Шаховіч даў добрую карэспандэнцыю, якую так і назваў “Вялікдзень”. Побач, на адну чацьвёртую старонкі, – сучасная народная разьба па дрэву “Ісус Хрыстос уязджае ў Іерусалім”.
У газеце маецца дадатак для дзяцей “Зорка”. Які празрысты намёк на бацькоў газеты і іх шэфаў! У ім таксама акцэнт зроблены на гэтым цудоўным хрысьціянскім сьвяце. На першай старонцы “дадатку” – рэдакцыя шчыра зычыць сваім маленькім чытачам “вясёлых і здаровых сьвятаў і шмат-шмат каляровых пісанак і маляванак”. Пажаданьне гэтае зьмешчанае пад вялікім яйкам, з нанесенымі на ім контурамі кветак, арнаменту і слова “Зорка”. Дзецям прапануецца “прыгожа расфарбаваць гэтае велікоднае яйка”.
На другой, апошняй дзіцячай старонцы таксама, ледзь не на чвэрць яе, – цудоўны россып прыгожых контураў пісанак-маляванак (Дзякуй мастаку газеты за іх!), бярозавых пупышак і лісьцікаў. І зноў запрашэньне да “самастойнай” творчасьці: “Размалюй карцінку каляровымі алоўкамі”.
Мне часта шкада тых хлопцаў, якія робяць гэтую газету і наогул беларускую справу ў Польшчы. З некаторымі я знаёмы асабіста. Большасьці, мабыць, ня ведаю. Але ж ведаю, што ім вельмі цяжка: кадраў мала, база слабая, “гаспадары!” – палякі, мякка кажучы, не заахвочваюць іх “do jakiejs odrebnej dzialalnosci”.
Але ж я часта і… зайздрошчу гэтым бедалагам! Сьмешна нават сказаць: у Польшчы, дзе крута гаспадараць генералы і палкоўнікі, палітычных свабодаў непараўнальна больш, чым у гэтым (устрымаюся ад эмацыянальных тэрмінаў, што расьпіраюць маю галаву і сэрца) ЭСЭСЭСЭРы!
Ды за такі нумар, скажам “нашай” “Звязды”, “Советской Белоруссии”, “ЛіМа” рэдактара падвялі б пад інфаркт, а ўвесь выпуск – пад нож. Гэта, калі правароніў цэнзар на “папярэднім кантролі”. А калі цэнзар “на месцы”, “бдит”, дык далей яго стала такія матэрыялы і не пайшлі б. Не, крыху я не дакладны: не пайшлі б у нумар, да чытача, затое пайшлі б у ЦЭКа – туды, дзе катуюць і расьпінаюць журналістаў і выдаўцоў, да Савелія Паўлава (яго кандыдатура пастаўленая ўжо на прыём у члены Саюзу пісьменьнікаў!).
Так мяне захапіла (і ўсхвалявала!) велікодная тэма ў “Ніве”, што ледзь не забыў, з чаго я хацеў рабіць яе агляд.
Значыць, балючая тэма разьяднаньня народу.
Уся трэцяя старонка “заўчасна” знаёмага ўжо нам нумару, апрача адной, правай, калонкі, прысьвечаная Вялікаму сыну беларускага народу Сымону Рак-Міхайлоўскаму. Якраз прыпалі сотыя яго ўгодкі. Зьмешчаны добры артыкул добрага пісьменьніка-патрыёта Сакрата Яновіча, а таксама фотапартрэт Выдатнага Чалавека (1924 г.) і фатаграфія сучаснай вуліцы ў вёсцы Максімаўка, дзе Ён нарадзіўся.
Гэта той Чалавек, які імкнуўся перашкодзіць ленінска-кайзераўскаму гандлю Беларусьсю ў 1918 годзе. Вядома, што Ленін не дапусьціў беларусаў на тыя “перагаворы”(!). І вось С. Рак-Міхайлоўскі з такімі самымі, як і Ён, патрыётамі прабіраецца праз савецка-германскі фронт, брыдзе пехатою ў Брэст, каб сказаць беларускае “Не!” каварным намерам Леніна.
Гэта той Чалавек, які стаяў ля вытокаў незалежнай Беларусі. То мы Яго бачым на румынскім фроньце, гуртуючым вакол сябе беларусаў і ўраджэнцаў Беларусі дзеля фарміраваньня Узброеных сілаў Беларусі. То Ён арганізоўвае і ўзначальвае Беларускую Цэнтральную вайсковую Раду. А колькі энергіі каштаваў Яму ўдзел у падрыхтоўцы і правядзеньні Першага Усебеларускага Кангрэсу, які 25 сакавіка 1918 году абвясьціў Беларусь.
Апынуўшыся ў той частцы Беларусі, што была выгадна куплена Пілсудскім у Леніна, Ён рыхтуе беларускі народ да самастойнага дзяржаўнага жыцьця: піша статут нашай велічнай масавай палітычнай партыі “Грамада”, зьяўляецца адным з яе найталенавіцейшых правадыроў. Прадчуваючы магчымы разгон палякамі гэтай грознай сілы, Ён разам з Вялікім Тарашкевічам арганізоўвае “другую лінію акопаў” – ажыўляе ледзь жывое Таварыства беларускай школы. І мы бачым Яго ў кіруючай экіпе ТБШ.
А яго дзейнасьць у якасьці дэпутата Сейма! А яго публіцыстыка! Ён жа яшчэ і вучоны, і кампазітар!
Сакрат Яновіч называе Яго “дэміургам практычнасьці”. Безумоўна, геніяльны чалавек, феномен. І вось гэты “дэміург”, гэты “феномен” паверыў… бальшавікам. Ён убачыў у БССР тое ядро, вакол якога павінны зьбірацца ўсе беларускія землі, “убачыў” і апынуўся ўсё-такі тут. Апынуўся, каб хутка разьвітацца з такім дарагім для ўсяго чалавецтва сваім жыцьцём…
“Ніва” адзначыла гэтыя славутыя ўгодкі так, як не дазволілі адзначыць у беларускім савецкім друку.
Ня можа нікога з сапраўдных (неабальшавічаных) беларусаў не закрануць за жывое пастаянная калонка, якую вядзе вядомы беларускі паэт Беласточчыны Алесь Барскі. Калонка называецца “На мяжы”. Думаю, што маецца на ўвазе граніца. Алесь Барскі, насуперак злосным прасавецкім выпадам літаратара ад кадэбэ Аляксандра Бажко, кшталтуецца, як там на Беласточчыне кажуць, у выдатнага дзеяча сучаснага беларускага руху ня толькі свайго рэгіёну. Яго думкі, назіраньні, аргументы, выкладзеныя не мудрагеліста, а даступнаю ўсім моваю, будуць, напэўна, мець пажаданы эфект. І ўжо маюць! Я ніколі не бываю абыякавым да іх. Гэта разважаньні, а часта і балючы лямант беларуса-патрыёта, гэта набат. Ён заклікае і просіць беларусаў быць беларусамі. Перш за ўсё, гэта ад нас залежыць, сьцьвярджае ён; калі самі не паддамося, асімілятары не адолеюць нас. Вось яго тэзіс. І ён у даступнай форме папулярнымі прыкладамі ілюструе нашую беларускасьць і яе паступовае занядбаньне некаторымі беларусамі.
Гэты свой драматычны тэзіс-заклік Алесь Барскі часта ілюструе адпаведнымі гістарычнымі прыкладамі. “Дзякаваць Богу прыкладаў у нас хапае! Уся нашая гісторыя – суцэльны прыклад упартай барацьбы беларускага народа за сваё самавызначэньне, за сваю незалежнасьць, за захаваньне сваёй самабытнасьці, супраць паланізацыі і русіфікацыі. (Перад гэтым тэрмінам у мяне машынальна ўпісалася слова “асабліва”, аднак я яго адразу і выкрэсьліў. Хоць русіфікацыя беларускаму народу прынесла непамерна больш бяды, чым паланізацыя, і дагэтуль яшчэ зьяўляецца нашым ворагам №1, але любому іншаму народу для найвялікшай яго трагедыі хапіла б і такой паланізацыі, якую перажыў і яшчэ церпіць беларускі народ).
