Ганна Навасельцава - На векавечных межах...
— Ды што я расказваю, не ведаючы таго, ці да душы прыходзіцца сказанае? — перыпыняю я свой аповед.
— Годна баеш, чарадзей. Добра сказаў мне, што сам я вінаваты. Не спрачаюся з тым. Толькі хлопец той быў, відаць, сапраўдны асілак. Не ўсім такое ад нараджэння дадзена.
— У кожнага ёсць свая сіла. А калі няма, то ёсць прызначэнне знайсці сілу яшчэ большую. Толькі не кожны пра сваё прызначэнне ведае.
— Гаворыш, што ёсць у мяне прызначэнне. Чарадзей, з чаго мне табе верыць?
— З таго, што хочаш ты ўбачыць яе. Хоць і ведаеш, што не быць вам разам, але не адступішся. А мне заўсёды такое даспадобы.
— Скажаш, як знайсці мне вялікую сілу?
— Падкажу.
— Падкажаш? Ізноў таямніцы.
— Што ж, кожны лёс — таямніца. Не магу табе твайго лёсу прадказаць. Не магу прадбачыць усё тое, пра што будзеш шкадаваць. Магу толькі згледзіць яго ахутаны смугою след. Павер, што і гэта многа.
— Дык кажы пра мой засмужаны след, чарадзею. Кажы, пакуль я табе веру.
І я сказаў табе, чалавеча. З таго, што наваражылі зоркі, мовіў жаданае, што цепліць у сэрцы многія спадзяванні. І ты мне шчыра паверыў. Высокі ясень згодна схіліў вершаліну.
Ты пайшоў у вялікі свет шукаць сваю сілу, пайшоў здзяйсняць свой лёс. Прыходзіў да гаючых камянёў, да светлых крыніц. Слухаў пераліўную гамонку адвечных лясоў. Думаў пра тое, што былі яны да твайго нараджэння і застануцца пасля тваёй смерці. Задуменна стаяў ля ўзножжа сівых валатовак, слаўных у сказах ды песнях. Шмат пра што хацеў запытацца ў тых, якія знайшлі там свой вечны спачын. І я мог бы мовіць табе іх адказы. Але бліжэй да цябе апынуўся той лёс, чым ты чакаў. Сталі баяцца цябе лесуны, вадзянікі, палевікі. Сталі хавацца тыя, хто спрадвеку быў на гэтай зямлі. Былі яе славай, яе сілай. Не мог ты забыцца сваёй каханай, а тая, хоць і ведала, што ты яе шукаеш, не спяшалася пабачыць цябе. Да душы прыйшлося ёй чараўніцтва.
Усюды, куды б ты не пайшоў, шукаў тых, хто быў скрыўджаны на таямнічае ды неспазнанае. Сябраваў з тымі, хто аднойчы і назаўсёды ўзненавідзеў чары, не ўзлюбіў чарадзеяў. Ты хацеў зразумець, ці ёсць у іх праўда. А ў праўдзе ты бачыў сваю сілу.
Шле мне з ветрам горкі папрок высокі ясень. Наракаюць яны, спадары лясоў, палёў, азёр, балот, ні ў чым не вінаватыя перад табою. Гавораць мне, што пусціў я ў свет злое. пусціў таго, у каго няма ані сэрца, ані душы. Пэўныя яны, што не маглі зоркі варажыць над лёсам такога. Крыўдуюць, што мала я берагу іх волю, хоць мне прызначана люляць спакой пявучых бароў з сінімі азёрнымі вачыма, непрадказальных бяздонных багнаў і палёў са спелымі жытамі. Слухаць песні самых звонкіх крыніц, каб не змоўклі яны, лавіць навальнічныя хмары, якія нясуць з сабой нечы гнеў. Прадбачыць злое, бо на тое я і ведны. І мовяць яшчэ, што бацька мой і бацька майго бацькі рабілі тое за мяне лепей.
І яшчэ болей змяніўся ты. Зразумеўшы, што не толькі простым смяротным сынам, але і такім, добрым, незвычайным, вядомы страх, ні на хвіліну ты на гэта не забываўся. Упадабаў чыніць паляванне. Смешным табе здавалася тое, што ў іншых абуджала толькі смутак. Сталі прасіць яны, якія спрадвеку стваралі чары майго роду, каб суняў я цябе.
І здарылася так, што ў доўгіх сваіх падарожжах сустрэўся ты з ваўкалакам-людажэрам.
.Ён адымаў жыцці. Зманьваў са шляху, зводзіў у багну, дзе і хаваўся, назаўсёды пазбаўлены мною свабоды. І яшчэ ён мог лёгка прыняць любое аблічча, каб падмануць таго, каго нагледзеў сабе ахвярай. Як мовіў мне той багнік, які не выпускаў яго са свайго валадарства, занадта не любіў свет людскі. Я ж сумняваўся ў тым, што любіў ён хоць бы і свет чарадзейны, таму і адняў у яго самае дарагое — поўню неабсяжных лясоў. Ён ніколі таго мне не даруе, бо не ўмее дараваць. А ты, чалавечы сын, ці ўмееш?
Я не бачыў сам, як вы знайшлі адно аднаго. Той, хто не цярпеў чараў, знайшоў таго, хто не выносіў людскі дух. Але мне расказалі заўсёды цікаўныя балацянкі.
.Ваўкалак, пачуўшы твае крокі, скінуўся старым падарожным, што збіўся са шляху ды не можа выйсці з дрыгвы.
— Дапамажы, чалавеча, узбіцца на якую дарогу, — ласкава папрасіў цябе.
Толькі ты не паддаўся на такія хітрыкі. Зразумеў, хто перад табою. Запытаў
яго:
— Адкуль жа ты прыйшоў, вандроўнік?
— Здалёку, сынку, здалёку.
— А куды крочыш па такой багне?
— Туды, куды ты так хочаш дайсці, але ніяк не дойдзеш.
Ды прагна глянуў табе ў вочы. Падгледзеў твае прыхаваныя жаданні, у якіх ты сам сабе прызнацца не хацеў. Глянуў ды мовіць салодкім голасам:
— Ідзі да сваёй чараўніцы, хлапеча. Ідзі, а я падкажу.
— Што падкажаш? Да якой чараўніцы? — не адразу зразумеў ты.
— Той, якую пад высокім ясенем ты не ўтрымаў. Усё яшчэ кахаеш яе?
— А як жа.
— Мабыць, хочаш ведаць, дзе яе знайсці?
— А як жа.
— То хадзем са мною.
— А як жа.
Пайшоў ваўкалака, сочачы адным вокам, ці ідзеш ты за ім следам. А ты прайшоў колькі крокаў, спыніўся ды зноў пытаешся:
— А скуль ты ведаеш, чалавеча, дзе цяпер мая каханая?
— Вятры жыцця падказалі.
— То, мабыць, ты не просты вандроўнік?
— Мабыць, не просты.
І зноў трошкі ідзяце. Толькі не рушыш ты за ім ў багну. Зноўку мовіў, як быццам вагаючыся, як быццам спадзеючыся.
— І шмат каму твае вятры жыцця дапамаглі?
— Усім, хто меў ласку шукаць у мяне дапамогі. — упэўнена засмяяўся ваўкалака. — Большай дапамогі шукаці не будуць.
Ён многа людзей зводзіў з дарогі і ўжо адчуў, што ты ад яго не ўцячэш. Вось такія, якія сваімі нагамі ішлі да яго, весялілі людажэра найболей. Яны не мелі сілы змагацца. І ён ахвотна адказваў табе, пакуль не пачуў:
— Кажуць, што адзін балотны ваўкалака памрэ ад рукі таго, на каго ніколі не падумае. Твае вятры жыцця нічога пра тое не данеслі?
Сказаў так ды пхнуў ваўкалака ў дрыгвяністае акно, куды той даў нырца з галавою.
Толькі не доўга табе давялося радавацца сваёй хітрасці.
Не выйшаў ты яшчэ з балота, як раптоўна з-за купін выскачыў насутрач той самы людажэра. Ды ў сваім сапраўдным абліччы.
Блізка-блізенька падбег да цябе ваўкалака, ціха-ціха прашаптаў:
— Не табе, слабы сын смяротны, здабыць мне смерць...
— А чаму так? — не спалохаўся ты.
— А таму, што знайшоў я вялікую сілу.
— І дзе ж яна? Пакажы сваю сілу, забі мяне.
— Там, дзе табе не пабачыць. Хадзем, пакажу. Уведай тое перад смерцю.
Гэтым разам ты ішоў за ім след у след. Брылі вы доўга, пакуль не дапалі да
празрыстай крыніцы, што хавалася — дзіва дзіўнае — у самай непраходнай багне. І ноччу, і ў самы ясны дзень адбіваліся ў крынічнай вадзе іскрыстыя зоркі. Плавалі, як сапраўдныя, жывыя, нібы гэта перакулілася ў тую крыніцу высокае неба. Не мог схаваць ты сваё захапленне, пабачыўшы такое.
— Глядзі, гэта — зорніца, — мовіць табе ваўкалака. — Напіўся я халоднай вады і стаў дужым-дужым. Глынуў зорку, і ніхто цяпер не можа мяне перамагчы. Таму што нельга перамагчы крынічную прагу жыцця і зорную вечнасць змагання. У іх — веліч ляснога шолаху і замова палёў. У іх — бясконцае мноства мінулых і будучых жыццяў. Але ў гэта трэба паверыць, на гэта трэба спадзявацца. Ты ж страціў спадзяванне разам з каханай, якую ніколі не змог бы ўтрымаць. Ні ля ясеня, ні ў жыцці. Мне нават не шкада цябе, чалавеча.
І яшчэ сказаў, каб глянуў ты ў крыніцу апошні раз ды зрыхтаваўся памерці.
Глянуў ты ў крыніцу-зорніцу ды скочыў проста ў яе нерат. Ваўкалака ж за табою.
Мабыць, глынуў-такі той зорнай халоднай-халоднай вады. Можа, і праглынуў нейкую люстраную зорку. Хто ж ведае, можа, знайшоў моцы паверыць у сілу зямлі і сілу вады, якія цябе вырасцілі. Сілу паветра і сілу агню, праз які табе яшчэ трэба будзе прайсці. Цяжка мне пра тое казаць. Але пэўна ведаю, што з той зорніцы вярнуўся, вылезшы на дрыгвяністы бераг — на белы свет — толькі ты адзін. Ваўкалака застаўся ў крыніцы.
І яшчэ ведаю, бо казалі са шчырым здзіўленнем балацянкі, што ўсё ж не памёр ваўкалака. Калі ты ўжо хацеў ісці, адбілася сярод зорак у роўнядзі вады яго крыважэрная пашча. Гукнуў ён цябе, і ты на некалікі імгненняў спыніўся:
— Хлопча, мудры, паслухай мяне, каб не шкадаваць табе пасля.
— Чаго табе яшчэ?
— Не ўсё сказаў табе той чарадзей.
— Што ж ён не сказаў з таго, што ты скажаш?
— А ты паслухай. Чары адкрылі ўсім вартым тое вяшчуннае прадказанне.
І мовіў табе з крыніцы ваўкалака, што ратаваў хлопец сваю каханую, калі ўзяла яна белую ясеневую руку, што ўзлаваўся хлопец і зрабіўся ў сем разоў дужэйшы. Пацягнуў ды не толькі вызваліў сваю дзяўчыну, але і ўсё кодла нечысці з ясеня скінуў. Лесуноў, палевікоў, вадзянікоў, балотнікаў ды ці мала яшчэ каго. Сціх рогат, пачуўся жалобны плач. Сталі тыя, якія хацелі забраць прыгажуню, прасіці-маліці, каб ускінуў іх хлопец назад на ясень. Пагардліва зірнуў на іх асілак ды пацягнуў да багністай прорвы, што ад ясеня была не так далёка. Заплакалі тыя ясеневы сябрукі яшчэ гарчэй, скарбы вялікія хлопцу абяцаюць, абы не кінуў ён іх у бяздоннае балотнае вока.
