Аляксей Кулакоўскі - Да ўсходу сонца
Перад адвячоркам паявіліся грузавыя машыны з раненымі. Многа ішло машын, ледзь не адна за адной. Байцы ў розных павязках, а некаторыя і без павязак, відаць, падабраныя па дарозе, сядзелі, хто мог, ля бартоў, на бартах, нават на кабіне. Цяжка раненыя ляжалі яа саломе, хто ніцма, хто бокам, хто дагары, прыкрыўшы твар рукамі. Святлана, са згоды машыністкі, пачала галасаваць: яна-ж таксама раненая, яе павінны ўзяць на машыну. Але шафёры нават вока не спынялі на гэтым галасаванні і ціснулі на газ, што было сілы. Часам машыну падкідвала так, што траха не зляталі з бартоў раненыя; крычалі, стагналі, прасілі і з апошняга слова лаяліся тыя, каму ледзь не смерцю была такая язда. Нішто не праймала шафёраў. Яны глядзелі толькі на дарогу ды праз бакавыя вокны сачылі, ці чыстае неба, ці няма пад хмаркамі таго жудаснага ліха, ад якога вось гэтыя людзі, што ў кузаве, сталі калекамі.
Аднак знайшоўся ўсё-такі адзін шафёр, які затармазіў машыну перад паднятай маленькай рукой.
— Перавязваць умееце? — спытаў ён, высунуўшы запылены чуб праз выбітае бакавое акно.
— Умеем,— адказала Святлана.
Чубаты ўсміхнуўся і, зірнуўшы на машыністку, загадаў:
— Сядайце! Толькі хутка: раз, два! Вось вам бінты!
— Куды іх, на галовы? —заенчыў нехта з кузава, але тыя байцы, што ледзь не адзін на адным сядзелі на бартах, жвава заварушыліся, нейкім цудам зрабілі шчыліну між сабою і дапамаглі дзяўчатам узлезці. Машына зноў пайшла, ды так ірванула з месца, што Святлана сапраўды села аднаму байцу на галаву, аднак той не сказаў нічога, усміхнуўся, як толькі можна ўсміхнуцца, перамагаючы боль, і адвёў убок перавязанае плячо.
Сяк-так прымасціўшыся, Святлана пачала глядзець туды, дзе, па яе арыентыру, павінен быць іхні вайсковы гарадок. Можа ён яшчэ відзён з машыны, можа хоць якія прыкметы пашанцуе заўважыць. Не, не было ўжо ніякіх прыкмет. Нават густыя клубы дыму, якія яшчэ не так даўно ўзнімаліся недзе там, каля гарадка, і зліваліся з воблакамі, цяпер, відаць, рассеяліся ці сталі недасягальнымі для вока. Скрозь па дарозе відны былі толькі машыны ды фурманкі. Тады дзяўчынка пачала ўглядацца ў сваіх суседзяў. Ці ёсць тут коннікі? — перш-на-перш цікавіла яе. Коннікаў яна магла адрозніць заўсёды калі не па сініх пятлічках, дык па асабліваму паху. Ёй, чамусьці, здавалася, што тут, у кузаве, абавязкова павінен нехта быць з іхняга палка. Калі-ж ёсць, то яна адразу пазнае яго.
Адзін баец ляжаў у кутку ля самай кабіны. Пятліцы на яго гімнасцёрцы былі ў крыві, таму нельга было вызначыць іх колеру. У байца была перавязана галава. Трохі лепш яна была перавязана, як у самой Святланы, але прыблізна ў гэтым-жа месцы. Валасы густа чарнелі на цемені, а каля самай раны не відно было ніводнага валаска.
— Ці добра ён перавязаны? — спытала дзяўчынка ў машыністкі i непрыкметна паказала вачамі на байца.
— Нядобра,— ціха адказала машыністка,— але на такой дарозе цяжка паправіць.
— Цёця, — зноў неўзабаве загаварыла дзяўчынка і ўжо шэптам. У яе голасе чутны былі ноткі горнасці і бязмежнага давер’я. — А ў яго рана такая-ж, як у мяне, праўда?
— Не, што ты? — здагадаўшыся, у чым справа, пачала ўгаварваць дзяўчынку машыністка.— У цябе зусім не такая, у цябе — маленечкая, драпінка проста. Твая хутка загоіцца i знаку ніякага не будзе.
— А валасы? — нясмела прашаптала дзяўчынка.
— Усё ў цябе будзе добра, усё, — суцяшала машыністка. — Не думай нічога. Потым вось што, Светачка: не заві мяне цёцяй, а проста па імю. Зінай мяне завуць.
Дзяўчынка змоўкла, усё яшчэ не спускаючы сумных вачэй з перавязанай галавы байца, а Зіне стала няёмка, што яна сказала падлетку няпраўду. Нетрывожная рана на галаве ў Святланы, але хто ведае, як яна будзе гаіцца. Скура над ілбом садрана, магчыма, і сапраўды не будуць расці валасы. Мабыць дзяўчынка адчувае гэта i не верыць ніякім словам. Шкада ёй гэтага байца, што ляжыць ля кабіны з перавязанай галавой, яшчэ больш шкада бацьку, які застаўся там, у гарадку, i можа таксама недзе пакутуе ў цяжкіх ранах, але-ж шкада і сваіх валасоў.
Баец ля кабіны раптам паварушыўся, застагнаў, i Святлана спалохана адвяла ад яго вочы.
— Вады-ы,— ледзь чутна папрасіў баец.
— Ёсць у каго вада? — спытала Зіна.
— Даўно няма,— адказаў адзін з тых байцоў, што сядзелі на кабіне.
— Хаця-б глыточак, Зіначка,— раптам пачула дзяўчына зусім побач з сабою.— Усё нутро ссохлася.
Зіна азірнулася на гэты голас.
— Адкуль вы ведаеце маё імя? — спытала яна, яшчэ добра не разабраўшы, хто гэта гаварыў.
— Дык у мяне-ж толькі вочы завязаны,— з жартаўлівай ноткай адказаў баец,— а вушы не. Падслухаў. Не крыўдуйце...
Святлана таксама паглядзела на гэтага байца i ледзь не крыкнула ад нечаканасці: у яго на гімнасцёрцы былі сінія пятліцы.
— Стукайце шафёру ў кабіну! — падала каманду Зіна, калі машына ўляцела ў вуліцу адной невялікай вёсачкі.
— Не спыніцца ён,— сказаў той баец, што першы азваўся Зіне.
— Стукайце! — цвёрда паўтарыла дзяўчына.— Мы яго прымусім спыніцца.
— Застукала адразу некалькі байцоў.
— ТІІто такое? — крыкнуў шафёр, прытармазіўшы машыну.
— Вады трэба набраць,— сказала Зіна.
— На дзіва ўсіх шафёр адразу згадзіўся і выключыў матор.
— I мне трэба вады,— сказаў ён, выцягваючы з-пад сядзення пагнутую бляшанку.— Толькі прашу ўмомант: раз-два. А то немец прэ за намі.
Зіна з дапамогай Святланы сабрала ў байцоў біклажкі, праз якую хвіліну яны былі напоўнены ля калодзежа, шафёр заліў ваду ў радыятар, і машына памчала далей. Глытнуўшы свежай вады, байцы павесялелі, сталі глядзець на дзяўчат з замілаванай павагай, а сусед з завязанымі вачамі многазначна сказаў:
— У нашым палку таксама была Зіна, машыністка. Харошая, кажуць, была дзяўчына, але загінула напэўна, бо першыя бомбы ўпалі на штаб.
— Вы з таго палка? — рынулася да яго Святлана, але Зіна ўхапіла яе за плечы і прытуліла да сябе.
— Не трэба, Светачка,— зашаптала яна,— не трэба, родная. Лепш нічога не ведаць, чым распытваць цяпер. Людзей будзем трывожыць i сябе.
— Светачка ў нас таксама была,— нечакана сказаў баец.— Дачка камандзіра палка.
Дзяўчынка дрыжала ад хвалявання, ледзь не плакала, а Зіна ўсё туліла яе да сябе і ўгаварвала маўчаць.
— У вас вельмі тонкі слых,— сказала яна байцу, каб хоць як-небудзь пачаць іншую размову,— чуеце самы ціхі шэпт.
— Вушы ў мяне добрыя, — ніколькі не сумеўшыся, згадзіўся баец. — Вялікія. Бачыце? — Ен абедзвюма рукамі пацягнуў сябе за вушы. — Таму i ловяць усё.
— А як мой тата? — нястрымна хацелася спытаць Святлане.— Ці не чулі вы чаго пра майго тату?
Баец, нібы адчуваючы жаданне дзяўчынкі, пачаў усё-ж гаварыць пра свой полк, сказаў-бы ён, напэўна, i пра камандзіра палка, але ў гэты час нечага зачмыхала машына i пачала сударгава, са штуршкамі спыняцца.
— Прыехалі! — абвясціў нарэшце шафёр, вылезшы з кабіны.— З’елі ўсё гаручае!
Твары ў байцоў адразу пазмрачнелі, а Зіна адчула нешта падобнае да палёгкі, бо каб не гэты выпадак, то сляпы баец сказаў-бы пра смерць святланінага бацькі. Зіна была ўпэўнена, што камандзір загінуў.
— Гэта номер! — сказаў баец з павязкай на вачах.
— Ну, нічога!—дадаў шафёр, паглядваючы з-пад чуба толькі на Зіну.— Вы тут крыху пабудзьце, а я збегаю вунь у тую вёску, дастану хоць газы якой.— Ён зноў выцягнуў з кабіны сваю пагнутую бляшанку.— Я хутка: раз-два!
Шафёр пабег, пазвоньваючы бляшанкай, і ўсе тыя байцы, што сядзелі на бартах, праводзілі яго сумнымі і безнадзейнымі позіркамі.
— Цяпер будзем загараць,— прамовіў сляпы баец.
— Ціха вы! — загадала яму Зіна.— Трэба зрабіць усё, каб не стаяць тут доўга.
Яна рухава саскочыла з барта, выйшла на сярэдзіну дарогі i пачала настойліва спыняць грузавікі. Амаль усе шафёіры -спыняліся, аднак гаручага пакуль што ніхто не даваў.
— А што-б мы рабілі з тым гаручым,— усё-ж не ўстрымаўся сляпы баец,— калі-б нам яго і далі? Хіба вы — шафёрка?
— Я шафёр, — раптам заявіў адзін з тых байцоў, што сядзелі на краі кабіны.
— Рукі і ногі ў цябе цэлыя? — спытаў сляпы баец.
— Рукі цэлыя,— адказаў той,— і нага адна дзейнічае. Зіна! — звярнуўся ён да дзяўчыны адразу па імю. — Паглядзі там, шафёр пакінуў ключы ці не?
— Пакінуў,— адказала дзяўчына, зірнуўшы ў кабіну.
— Значыць, паедзем.
I яны, канешне, паехалі-б, дагналі-б недзе свайго чубатага шафёра, каб у гэты час не з’явіліся над шашою варожыя самалёты. Усе байцы, хто хоць трохі мог варушыцца, пачалі саскакваць, а то проста звальвацца з машыны. У кузаве застаўся толькі той чарнявы юнак з перавязанай галавою, ды яшчэ некалькі байцоў, вельмі цяжка параненых. Зіна паспрабавала высадзіць і іх, з усёй сілы дапамагала ёй Святлана, але дваім ім цяжка было спусціць на зямлю амаль што нерухомых байцоў. Тады падняўся з кювета і на адной назе прыскакаў да машыны той баец, што назваўся шафёрам. Спрытным рухам працавітых рук ён апусціў задні борт. Падбег яшчэ адзін вайскавік, з падвязанай рукой, з двума трохкутнікамі на пятліцах, i яны ўдвух пачалі прымаць на рукі тых па~ кутнікаў, якія самі нават паварушыцца не маглі.
