Іван Навуменка - На вішнёвай вуліцы
У гэтыя дні да Сяргея прыйшла рашучасць. Немцы к лету адрамантавалі чыгунку, і цяпер па нашых-жа рэйках ляцелі на ўсход нямецкія вайсковыя эталоны. Глядзець на гэта было балюча і крыўдна. У Бацькавічах на адкрытыя платформы грузілі калёсы, якія вырабляліся з нашага-ж дрэва ў былой леспрамгасаўскай майстэрні. Гэтая майстэрня стаяла на самым водшыбе сяла, і ахоўваў яе ўсяго адзін паліцэйскі.
Аднойчы ў ціхі майскі вечар Сяргей цвёрда заявіў сябрам, што не мае намеру сядзець склаўшы рукі. Ён заклікаў хлопцаў уключыцца ў вайну з фашызмам неадкладна, з тым разлікам, каб сеяць сярод фашыстаў паніку, зрываць іх вайсковыя падрыхтаванні. Сябры згадзіліся, што настаў час дзейнічаць.
Тады і спалілі майстэрню, дзе вырабляліся калёсы для немцаў. У тую ноч, калі палілі майстэрню, Сяргей паверыў самому сабе, што ён умее не баяцца. Гэта было вельмі важнае пачуццё—не баяцца смерці.
Услед за радасцю першай перамогі прыйшло i засмучэнне. У Бацькавічы час-ад-часу прыходзілі звесткі пра скінутыя пад адхон нямецкія эталоны пад Пціччу, Рэчыцай, Гомелем, пра разгромленыя нямецкія атрады. У Бацькавічах пасля спаленай майстэрні не было болей ніякай вайны супраць фашызма. Камендант Шпек па гэтай прычыне, мабыць, радаваўся. Яму, можа, сам Гітлер аб'явіў падзяку за гэты парадак i спакой. Усе тыя дні Сяргей хадзіў сумны i прыгнечаны. У групе была толькі адна вінтоўка, адзін абрэз і чатырнаццаць патронаў. 3 такой зброяй не наваюеш. Сувязь з партызанамі, якая наладзілася ўпачатку вясны, зноў парвалася.
У гэты час якраз і наважыў Сяргей схадзіць у жэніну вёску. Мінулым летам каля яе праходзіла наша абарона, і ў акопах мусіла застацца якая-небудзь зброя.
Сяргей цэлы дзень вандраваў па лесе i толькі пад вечар знайшоў дзве лімонкі. Гэта была добрая знаходка, i дзеля яе варта было яшчэ раз прыйсці ў гэты лес, дзе, можа, калінебудзь хадзіла i Жэня. А вечарам, схаваўшы ў лесе гранаты, Сяргей прыйшоў у жэніну вёску. Ён распытаў, дзе знаходзіцца яе дом, і сеў на лавачку каля веснічак. Хлопец чамусьці верыў, што Жэня павінна адчуць, хто яе чакае, і выйсці да яго. Ён чакаў можа цэлую гадізну і дачакаўся сваёй дзяўчыны. На зямлю ўжо спусціўся ціхі летні вечар, калі, нячутна адчыніўшы веснічкі, на вуліцу выйшла Жэня. Хлопец яе адразу пазнаў і паклікаў да сябе.
— Сяргей!—працяжна прамовіла Жэня.— Як ты да нас трапіў?
Хлопец не ведаў, што адказаць. Ён толькі глядзеў на яе твар, на яе стройную постаць, слухаў яе пяшчотны, пералівісты голас.
Яны селі на лавачку. Над лавачкай, як i там, у Бацькавічах, была вішнёвая навісь, з неба пазіралі на зямлю тысячы зорак, недзе, аж пад самым лесам, званілі начэпленымі на шыі званкамі коні. Сяргей нешта расказваў, і яму было добра і лёгка на душы. На другім канцы вуліцы раптам зайграў гармонік, і дзяўчына ўстрапянулася, нібы спалоханая птушка.
— У нас вечарынка сёння,Сяргей,—паведаміла яна.—Сумна ў нас, паліцэйскім самагонку носім, каб дазволілі патанцаваць...
— Я цябе нікуды не пушчу, Жэня,—хлопец лёгка прытуліў дзяўчыну да сябе.
Яна не супраціўлялася і, абняўшыся, яны прасядзелі, можа, большую палавіну гэтай ночы. Побач была Жэня, i Сяргею цяпер усё ўяўлялася лёгкім, ясным i нястрашным. У палове ночы ў небе пачулася ледзь улоўнае роўнае гудзенне самалёта. Самалёт ішоў, здаецца, пад самымі зоркамі, яго агнёў не было відаць.
— Наш самалёт,—сказаў Сяргей з радасцю ў голасе.—У нямецкіх зусім другі гул матора...
— Мяне дома чакаюць, Сяргей,—падхапілася Жэня.—А дзе-ж ты будзеш начаваць?
— У вас на сене,—сказаў Сяргей.—Ты мне чым-небудзь накрыцца вынесеш...
Яна вынесла яму кубак малака, і ён спаў, накрыўшыся жэніным старым паліто...
Жэня пасля гэтага спаткання стала яшчэ больш блізкай i роднай. У сяргеевай душы было такое адчуванне, што ён ведае яе даўно-даўно. Яна сказала, што прыдзе ў Бацькавічы, i Сяргей чакаў гэтай сустрэчы.
Справы групы пайшлі лепш. Сяргей пасля спаткання з Жэняй хадзіў на сувязь з партызанамі, гэтая сувязь цяпер стала больш трывалай... А на фронце нашы адступалі. Баі цяпер ішлі недзе аж за Донам. Нямецкім зводкам верыць не хацелася, i сяргеевы сябры падаліся аж у суседні раён, дзе надзейны чалавек меўся дастаць лямпы для радыёпрыёмніка. Сяргей застаўся адзін. Яму было трывожна i маркотна.
У той дзень, калі прыйшла Жэня, на бацькавіцкіх парканах паявіліся афішы, у якіх паведамлялася, што ў мясцовым клубе выступяць артысты. Артысты мусілі прыехаць з горада, каб за нямецкія грошы рабіць прадстаўленне, i таму Сяргей ужо загадзя думаў пра ix зняважліва. Ён наважыў у клуб не ісці. Нічога добрага там не магло быць, паколькі гэтае прадстаўленне дазволілі немцы.
Сяргей сустрэў сваю дзяўчыну гэтак-жа, як летась — на тым-жа дашчаным тратуары, у такім-жа, як i тады, акружэнні дзяўчат. Яна адыйшлася ўбок i прапанавала Сяргею схадзіць на вішнёвую вуліцу. Яна сказала «на нашую вуліцу», i хлопец адчуў, як нейкая вялікая, гарачая хваля напоўніла ўсю яго душу, паглынула ўсе іншыя жаданні, апрача жадання быць побач з ёй, глядзець ёй у твар, адчуваць дотык яе лёгкай рукі. Ён хацеў бачыць сваю дзяўчыну толькі такой, як у тыя папярэднія два спатканні. I вось яна ідзе побач з ім—ціхая, задуменная, блізкая. Яна стала яшчэ прыгажэйшай, яго дзяўчына...
Яны селі на тую лавачку, i Сяргей забыў пра ўсё на свеце. Не было цяпер ні вайны, ні немцаў у Бацькавічах, ні спаленай майстэрні, ні сяброў, якія недзе вандравалі. Была адна толькі Жэня, якая даверліва прытулілася да сяргеевага пляча, якая таксама ніколі не забывала яго. Вішнёвая вуліца жыла сваімі прывабнымі вячэрнімі шорахамі, і гэтыя шорахі гучалі, як неразгаданая цудоўная музыка жыцця.
Раптам крокаў за поўсотню ад лавачкі бліснулі агеньчыкі кішэнных ліхтарыкаў, і Сяргей зразумеў—ідзе нямецкі патруль. У тую-ж хвіліну дзяўчына схапіла яго за руку і амаль сілком пацягнула ў чужы, незнаёмы двор. Затаіўшыся за вішнямі, яны чакалі, пакуль пройдзе патруль.
— Прысядзь,—шэптам сказала Жэня.—А то ўбачаць...
Патруль слізгануў ліхтарыкам па вішнях i пайшоў далей.
— Давай будзем сядзець на прызбе,—прапанавала Жэня. — У двары немцы не ўбачаць. Абрыдзела гэтая вайна. Хутчэй-бы які-небудзь канец.
Сяргей адчуў, як моцна ўкалолі яго гэтыя простыя і даверліва сказаныя словы. А Жэня скардзілася на тое, што немцы нічога не прывозяць, што нельга нават дастаць грабянца, што на нямецкія маркі нічога не купіш...
Сяргей слухаў i, здаецца, не даходзіў да сэнсу ўсяго таго, пра што расказвала дзяўчына. На душы ў яго была нейкая прыкрасць. А Жэня сядзела, блізка прытуліўшыся да хлопца. Яна жадала свайго маленькага шчасця, няхай ўкрадзенага на гэтай прызбе ў пільнага нямецкага патруля. Яна не спытала, як там на фронце. Для яе, мабыць, ён, Сяргей, аднолькавы—спалілі-б ці не спалілі яны з хлопцамі тую нямецкую майстэрню. Можа-б яна сёння сюды i не прыйшла, каб ведала, што ён робіць такія рэчы.
Прывабнасць ночы некуды знікла, хоць побач з Сяргеем i сядзела Жэня. Ён адчуваў сябе дужэйшым, i ад гэтага яму было проста шкада дзяўчыны.
Сяргей павёў гаворку пра фронт, пра тое, што нашы абавязкова вернуцца. Ён не ўтрымаўся і намякнуў, што хутка і ў Бацькавічах немцам стане не соладка. Жэня не перабіла яго ніводным словам. Толькі мінулагодняя гаворка пачалася з палітыкі i закончылася словам! пра каханне, а цяпер ўсё атрымлівалася якраз наадварот...
Ужо зусім развіднела, i цяпер можна было, не зважаючы на нямецкі патруль, шыбаваць дадому. Сяргей правёў дзяўчыну да яе леташняй кватэры.
— Ты-ж прыдзеш заўтра ў клуб?—нясмела спытала Жэня.—Да вас артысты прыязджаюць, а ў нас сумна — адны вячоркі...
Прыйсці ў клуб Сяргей паабяцаў...
Назаўтра па ўсіх Бацькавічах разнеслася сумная вестка. На золаку нашы скінулі парашутны дэсант каля вёскі Глушаўкі. Нейкі сквалыга, які вадзіў каня на начлег, паквапіўся на дабро дэсантнікаў. Ён зацягнуў у свой двор скінуты з самалёта мяшок з харчовым прыпасам. 3-за гэтага мяшка і загарэўся сыр-бор. Мясцовы паліцэйскі заўважыў у зубах таго торбахвата совецкую папяросу і, прыціснуўшы яго, дазнаўся пра месца, дзе знаходзяцца дэсантнікі. Праз якую-небудзь гадзіну лагер дэсантнікаў быў акружаны. Траіх дэсантнікаў фашысты забілі, а траіх узялі ў палон. Іх павінны былі вось-вось прывезці ў Бацькавічы...
Гэтая вестка балюча ўразіла Сяргея. Яму здавалася, што сам ён кругом вінават. У тую ноч, калі людзі садзіліся на самалёт можа ў самой Маскве, каб ляцець у незнаёмы ім край, ён, тутэйшы жыхар, цэлую ноч балбатаў з дзяўчынай пра нямаведама што.
3 поўдня Сяргей блукаў ля камендатуры — сюды павінны былі прывезці дэсантнікаў. I ён убачыў іх—двух рослых хлопцаў і дзяўчыну. У аднаго хлопца была перабіта рука, яна трымалася на марлевай прывязі, перакінутай праз шыю. Усе трое крочылі з горда ўзнятымі галовамі. Каб не было канвою, то можна-б было падумаць, што гэтыя трое проста выйшлі на шпацыр. Дык вось якія яны — людзі, што можа яшчэ ўчора хадзілі па вуліцах Масквы. Як блізка Масква, калі ляцець з яе на самалёце, i як далёка яна, каб прайсці праз палі, лясы і рэкі, што аддзяляюць сталіцу ад Бацькавіч, і вызваліць вось гэтых вязняў...
