boris - Гаспадыня PDF
падразаюць канцы карэньчыкаў і лісцікаў і перасаджваюць яе на граду, на сонца, і
паліваюць — не толькі пасля перасадкі, але і як суха. Перад маразамі выкопваюць разам з
глебай і саджаюць у склепах, куды не даходзіць мароз, але праз вакно пранікае свежае
паветра. Усёй расадзе даюць магчымасць вольна расц і. Толькі па чарзе беляць па 15
кустоў, каб пазбавіць салат горычы. Робіцца гэта наступным чынам. Збіраюць усе лісты
ўверх і злёгку перавязваюць лыкам. Праз дваццаць дзён яны ў сярэдзіне пабялеюць,
стануць мяккімі і прыдатнымі да ежы.
Як заўсёды мець свежую буйміну
Сеюць яе кожныя два тыдні ў вазонах на слупках альбо дошках, укручаных кудзеляй, і
трымаюць абавязкова ў вільгаці. Буйміна дае багатую зеляніну для салату і іншых
кухонных прыпраў. Добра абкладаць ёй чырвоную капусту ці пікулі тады, калі яшчэ н яма
салаты.
Як вырошчаваць зялёную цыбулю зімой
3 пакулля робяць галку, прывязваюць да яе ніткамі галоўкі цыбулі, а то і прышываюць
іголкай, чапляючы адну каля адной так, каб кожная ніжнім бокам дакраналася да пакулля.
Галкі трымаюць увесь час мокрымі і вешаюць на вяровачцы каля акна. Іх льга
падрыхтаваць па два ці тры і заменьваць, калі цыбуліны пачынаюць псавацца.
Лепш за ўсё так разводзіць татарскую цыбулю і маркоўнік.
Як захаваць у глебе агародныя расліны
Пан Струміла піша, што ў паўночных правінцыях Расіі ўжываюць такі спосаб. У верасні
ўсе агародныя расліны, якія збіраюцца пакінуць, высаджваюць на градах густа: адну
побач іншай, толькі каб не сутыкаліся. Калі наступаюць маразы, абкладваюць іх пад
нахілам дошкамі ці аполкамі, падобна парніку, каб яны не толькі ўзвышаліся над
раслінамі, але і каб можна было туды залезці і, як спатрэбіцца, збіраць ураджай. Дошкі
абкладваюць глебай і дзірваном, пакідаючы ў адным месцы адтуліну накшталт дзверцаў.
Зверху кладуць кулі саломы, рагожу альбо маты і ўмацоўваюць іх каламі. Як выпадзе
снег, накідваюць яго на некалькі футаў над гэтай пірамідальнай адрынай, моцна
ўтоптваюць — і тады холад унутр не трапіць. Адтуліну зачыняюць з абодвух бакоў
тоўстымі падвойнымі матамі. Праз яе не толькі ўваходзяць з ліхтаром за гароднінай, але і
ўпускаюць свежае паветра ў цёплыя дні.
Гэтак цудоўна захоўваецца гародніна пяць месяцаў, толькі трэба выкідаць пашкоджанае
лісце, каб не распаўсюджвалася гніль.
Ямы для захоўвання ўсялякай гародніны
Ямы капаюць невялікія, бо лішняя вага зверху шкодзіць гародніну. Яны не павінны быць
глыбей за два локці, знізу абавязкова высланыя саломай на тры цалі. Гародніну
ўкладваюць слаямі, перасыпаючы сухім пяском таўшчынёй у адну цалю. Калі рабіць
менавіта так, тады зверху застанецца свабоднае месца толькі на адзін локаць. На апошні
слой пяску сцелюць салому, астатнюю прастору запаўняюць гл ебай, а над ямай
насыпаюць спічасты пагорак з глебы, у аснове шырэйшы за яму. Яго як мага лепш
утоптваюць і ўтрамбоўваюць дошкай, вакол пракопваюць равок для сцёку вады, якая
збіраецца ад дажджоў і раставання снегу. 3 надыходам маразоў усе пагорачкі накрываюць
гноем з саломы.
NВ. Каб зберагчы гародніну ад пацукоў, варта кінуць у зямлю, накрываючы яму, багун, моцны пах якога адганяе гэтых жывёлін. Не бойцеся, што пах распаўсюдзіцца на
гародніну: яна аддзелена ад багуна глебай і пяском.
Пры такім захоўванні гародніна заўсёды як свежая, нібыта толькі з агароду, а ў склепах
псуецца і набывае спецыфічны непрыемны пах. Таму, калі рабіць ямы невялікія і
раскрываць іх вясной не ўсе адразу, а па адной, кухня будзе забяспечана свежай сакавітай
і смачнай гароднінай.
Капцы бульбы
На сухім пясчаным узвышшы адзначаюць круг дыяметрам прыблізна ў шэсць локцяў і
выкідваюць з яго зямлю глыбінёй на паўлокця. У самым цэнтры ямы ўмацоўваюць тры
вузкія дошкі так, каб у сярэдзіне атрымалася адтуліна. Яна будзе служыць праходам для
паветра, а таксама для выцягвання сырасці. Бульбу вакол дошак насыпаюць у выглядзе
спічастага пагорка вышынёй не больш двух локцяў і абкладваюць спачатку саломай 1, а
потым глебай, вынятай з ямы: яе будзе дастаткова, каб цалкам накрыць пагорак. Калі
капец размешчаны не на ўзвышшы і ад яго няма сцёку вады, тады вакол пракопваюць
равок.
Калі глеба замерзне з восені, капцы накрываюць саламяным (але не тлустым) гноем, што
дасць магчымасць падтрымліваць у яме роўную тэмпературу. Інакш глеба растане ў час
адлігі і пашкодзіць бульбу.
Комін, гэта значыць адтуліну з дошак, у маразы затыкаюць саломай, а ў адлігу адчыняюць
для свежага паветра і выпарэння вільгаці. У капцы сыплюць толькі добра праветраную і
прасушаную бульбу.
__________
1 Саломы кладуць сголькі, каб бульба не сутыкалася з глебай.
________
Равы для захоўвання буракоў, морквы і рэпы
На ўзвышшы, сухім і пясчаным, выкопваюць роў, глыбынёй у локаць, даўжынёй — як хто
хоча. Глебу пры гэтым скідваюць на адзін бок, каля самага краю рова. Буракі, прасушаныя
і без лісця, кладуць у роў радамі, перасыпаючы пяском з іншага рова, выкапанага побач, і
яго таксама напаўняюць буракамі і засыпаюць зямлёй з трэцяга рова. Так робяць, пакуль
не зложаць усе буракі. Астатнюю глебу насыпаюць зверху, недзе на паўлокця, каб над
кожным ровам быў пагорак. Паміж імі пракопваюць раўкі для сцёку вады. Калі зямля
прамерзне на шэсць цаляў, накрываюць бурты перагніўшым гноем слоем у дваццаць
цаляў. Вясной, як пацяплее, яго адразу адкідваюць.
Равы для захоўвання капусты
Капаюць іх на сухім пясчаным месцы, толькі не гэтак глыбока і шырока, як ужо згаданыя.
Капусту кладуць галоўкамі ўніз, ачышчаючы ад бакавых лістоў і не прытульваючы
качаны адзін да аднаго. Засыпаюць зверху пяском настолькі, каб утварыўся пагорак са
схіламі вышынёй у паўлокця і трохі шырэйшы, чым роў. Калі глеба замерзне, яго
накрываюць крыху гноем.
Роў рыхтуюць прынамсі за некалькі гадзін да ўкладкі капусты, каб ён трохі праветрыўся і
высах.
Пастарнак як вясення зеляніна
Пастарнак, пасеяны ў тых месцах, дзе восенню не ходзяць парсюкі, пакідаюць на зіму на
градах і нічым не накрываюць. Вясной ён будзе лепшы, чым восенню, бо зробіцца
салодкім ад марозу. Калі зямля растане, яго ўбіраюць з агароду і ўносяць у склеп.
Тапінамбур
Расліна з’яўляецца добрай гароднінай як вясной, так і восенню. Таму лепш адну частку яе
восенню пакласці ў склеп, а другую пакінуць на градах да вясны, а тады спажываць.
Як вясной мець моркву
У сухім месцы ў зямлі морква, накрытая саломай ці лісцем, можа перанесці мяккія зімы, асабліва калі зверху палажыць трохі гною з саломы, які вясной адразу ж трэба адкінуць.
Аднак больш надзейнае, вядома ж, захоўванне ў ямах.
Парэй і пятрушка свежыя вясной і летам
Часцей за ўсё здараецца, што гэтая зеляніна, так патрэбная для кухні, ці псуецца ў склепе
ці кухары яе зрасходуюць зімой, і ўсю вясну і лета мусіш абыходзіцца без яе. Прадухіліць
такое льга, калі вясной засеяць парэем 1і пятрушкай грады ў аддаленым месцы, куды
восенню не пускаюць парсюкоў. У лістападзе, як зямлю крыху сцягне мароз накрываюць
грады хваёвымі галінамі. Пад імі расліны лепш за ўсё перазімуюць, толькі адразу, калі
снег пачне вясной раставаць, неабходна той покрыў зняць, бо такая далікатная зеляніна, як парэй, можа згінуць ад вільгаці. Пятрушка больш стойкая. У мяккія зімы яна можа
нават заставацца ў глебе, але не заўсёды.
Вясной каля парэю належыць прыціснуць трохі зямлю, падсыпаць сухога пяску. Найперш
бяруць на кухню парэй і пятрушку з градкі. Аднак нельга дапускаць, каб яны пачалі зноў
расці. Варта перанесці расліны ў склеп і пасадзіць у сухім пяску, дзе яны захаваюцца
амаль што да новай гародніны, калі іх часта будуць ачышчаць ад гнілых лістоў.
__________
1Парэй павінен быць зімовага сорту.
__________
Пятрушка зялёная на ўсю зіму
У не вельмі вялікай і шырокай драўлянай пасудзіне прасвідроўваюць наскрозь адну каля
адной дзіркі памерам з шыйку бутэлькі на адлегласці ў дзве цалі. Супраць кожнай
адтуліны кладуць карані пятрушкі. У іх абрываюць вялікія і старыя лісты, але пакідаюць
парасткі. Ставяць пасудзіну ў склеп, дзе не надта цёмна і суха. Свежая расліна да страў
будзе штодзённа.
NВ. Укладваючы пятрушку, звычайна прысыпаюць карані агароднай зямлёй. Вясной каля
пасадкі льга будзе браць маладыя лісцікі.
Захоўванне яек
На паліцу, засцеленую цёртай саломай, у халодным і сухім памяшканні кладуць вясной
