Алесь Жук - Зоркі над палігонам
— Не спіцца, таварыш лейтэнант? I мне таксама не спіцца. Можна прысесці?
— Сядайце.
Па голасу Карповіч пазнаў Унукава, кулямётчыка са свайго ўзвода. 3 першага знаёмства ён запомніў салдата з-за ягонага адметнага прозвішча, з-за жывоціка, які выразна быў відаць. Адразу заўважалася, што Унукаў старэйшы за сваіх сяброў па службе. Даведаўся тады ад Паддубнага, што Унукаў вучыўся ў інстытуце, не закончыў яго і таму трапіў у войска.
— Там Мехраліеў так храпе з Гасанавым наперагонкі, хоць ты ім насы затыкай... Ды і ноч якая — прыгажосць!
— Прыгожая ноч. Аднак, Унукаў, спаць трэба. Заўтра ў нас цяжкі дзень. А вам з кулямётам...
— Сілы ў мяне на кулямёт хопіць, таварыш лейтэнант. Але я мог бы і сержантам быць. Амаль два гады праходзіў падрыхтоўку на вайсковай кафедры, маглі мяне ўзяць у артылерыю хаця б.
— Маглі. А чаму вы інстытут пакінулі?
— Памыліўся. Бацькі настоялі, каб паступаў,— ну, я і паступіў. А душа да вучобы не ляжала. Узяў дый пакінуў. Я слясарыць люблю, з напілачкам, з малаточкам у руках... А мяне эканамістам хацелі зрабіць...
— Калі так, то трэба было хоць тры курсы дацягнуць, мець няпоўную вышэйшую...
— Я, таварыш лейтэнант, такі чалавек, што мне не трэба ні тое ні гэта. Калі рашыў так зрабіць — зрабіў! I пасля не хачу ні ўспамінаць пра гэта, ні шкадаваць.
— Што ж, будзем служыць. Вам яшчэ год засталося?
— Год, таварыш лейтэнант.
— Ідзіце адпачываць.
— Дазвольце мне, таварыш лейтэнант, асобна легчы, а то я не магу заснуць.
— Лажыцеся. Толькі нікуды далёка не адыходзьцеся і не выходзьце на адкрытае месца, дзе могуць машыны ісці.
— Што вы, таварыш лейтэнант! Спакойнае вам ночы.
Карповіч падышоў да размяшчэння ўзвода. Крыху збоч, пры сасне, падгарнуў нагамі ігліцы, каб было мякчэй ляжаць, закруціўся ў плашч-накідку.
РАЗДЗЕЛ 7
Карповіч прачнуўся ад ціхага перазвону. I спачатку не мог зразумець, хто за ноч панавешваў на соснах гэтулькі розных званочкаў, а цяпер званіў гэтак цудоўна. Была раніца ў лесе, далёка ўзыходзіла сонца, на вышэйшую вяршаліну ляглі першыя промні, і звінелі птушкі. Не бачныя і не знаёмыя Карповічу срэбныя званочкі раніцы.
Карповіч ляжаў нерухома, прыслухоўваўся да гэтых званочкаў, спрабаваў распазнаць іх — і не мог. Мякка і ўтульна ляжалася на сухой лесавой пасцелі, не хацелася і варушыцца натомленым целам.
3 сумам падумаў, што не адна б такая раніца была сустрэта ім пад час экспедыцый. Там ён быў бы сам сабе гаспадаром, мог колькі хочаш слухаць лясную
музыку... Зноў выплыла тая самая горкая думка: цэлых два гады рабіць зусім іншую работу, не пакідаючы часу ні на што іншае. Затое як будзе потым ведаць цану гэтакаму шчасцю — рабіць любімую работу! А два гады не прападуць, калі не марнаваць час: войска загартуе волю, навучыць жыць і рабіць работу з людзьмі.
Карповіч рыўком падняўся на ногі, расправіў плечы, некалькі разоў махнуў рукамі, нагнуўся, пакруціў тулавам, каб разварушыцца.
— Добрай раніцы, таварыш лейтэнант!
Самхарадзе казырнуў, усміхнуўся, паказаўшы залаты зуб. Быў ён свежы, як і не спаў, паголены, вусікі роўна падстрыжаны.
— Пайшлі да машыны, таварыш лейтэнант. Там вада ёсць, пагаліцца можна.
I сапраўды, пры камандзірскай машыне стаяла каністра з вадою. На крыле машыны паблісквала люстэрка, мыльніца і станок бяспечнае брытвы.
— Як справы, таварыш старшы сержант? Вы даўно ўсталі?
— Не, таварыш лейтэнант. Унукаў гаварыў учора з вамі?
Карповіч намыліў твар, асцярожна правёў па ім лязом.
— Я яму дазволіў спаць асобна.
— Я так і зразумеў, таварыш лейтэнант,— Самхарадзе ўсміхнуўся.— Ён вам і пра напілачак, і пра малаточак расказваў?
— А які ён наогул салдат, гэты Унукаў? I сапраўды, чаму яму не прысвоілі сержанцкага звання?
— Ён вам, таварыш лейтэнант, расказваў сваю біяграфію? Цяпер паслухайце, што вам раскажа старшы сержант Самхарадзе. У інстытуце ён не хацеў вучыцца. Гуляў, дзяўчат вадзіў, выпіваць пачаў... Потым кінуу інстытут, быццам рознарабочым на завод падаўся.У войска яго восенню забралі, а потым да бацькоў дзяўчына прыйшла. Яго, Унукава, дзіця ў яе...
— I што?
— Дзяўчына сірата, пасля прафтэхвучылішча мулярам працуе. Бацькі Унукава яе да сябе забралі. Мы яму звальненне на трое сутак далі, каб паехаў на сына паглядзеў. Вярнуўся ён праз пяць. Ды дома не быў...
Карповіч перастаў галіцца, стаяў перад сержантам з намыленым тварам.
— Спачатку яго казкам усе верылі.
Самхарадзе ўзяў каністру і паліваў на рукі Карповічу.
— Не трэба было яго адпускаць. Каб не патрульныя, быў бы ён ноч у самаволцы, у вёсцы, адкуль чулася музыка...
— Цяпер буду ведаць!
— Людзей на вучэннях нельга распускаць. Нельга, таварыш лейтэнант.
Сержант сур'ёзна глядзеў на афіцэра. Ён не мог бы растлумачыць гэтае «нельга», але ён верыў у яго.
Карповіч памкнуўся сказаць, што ён і сам ведае, што можна і што не. I ён сам пакуль што камандуе ўзводам. Але камандзірскае самалюбства не ўзяло верх над разуменнем таго, што праўда за сержантам.
Карповіч нічога не адказаў. Ён успомніў тую сваю размову ў штабе батальёна, калі не мог зразумець і не зразумеў таго, што з непахіснаю ўпэўненасцю даводзіў яму начальнік штаба.
Не, надалей, каб не чырванець перад камандзірамі аддзяленняў, ён будзе падпарадкавацца толькі статуту і не дапускаць ніякага адхілення, ніякае самадзейнасці! Хопіць. Другі раз яго правучылі.
— Унукава прышляце да мяне, таварыш старшы сержант,— суха загадаў Карповіч і запытаўся: — Больш ніякіх прыемных навін няма?
— Ніяк не, таварыш лейтэнант.
Самхарадзе зачыніў каністру і паставіў да гусеніцы.
— Дзякую за ваду, Самхарадзе. Зрабіце пад'ём, яшчэ раз праверце наяўнасць зброі.
— Ёсць!
Карповіч пайшоў па дарозе, пакідаючы на вільготным ад расы пяску выразныя адбіткі слядоў. У канцы дарогі з сухастоінкі быў зроблены шлагбаум. 3-за куста выйшаў той самы Гасанаў, які перашкаджаў Унукаву спаць, пазнаў камандзіра ўзвода, застыў па стойцы «смірна».
— Што, пад выглядам маскіроўкі дрэмлем пад кустом? — здзекліва запытаўся Карповіч. Ён быў упэўнены, што Гасанаў спаў.
— Ніяк не, таварыш лейтэнант. Скрытна стаю, сам Самхарадзе вучыў!
У голасе салдата чулася крыўда. Карповіч усё ж зазірнуў за куст, каб убачыць пакамечаную траву і пераканацца, што не дарэмна ён падазраваў. Гасанаў не сядзеў.
— Ну глядзіце, Гасанаў,— толькі і сказаў Карповіч.
Нядобра стала на душы. I самае горшае, што не
было тае ўпэўненасці, што ўсё падуладна яму. Тыя падобныя адзін да аднаго салдаты, якімі ён ведаў іх дасюль, аказаліся зусім рознымі людзьмі, і падыходзіць да кожнага з адною меркаю нельга. Але ж не было часу разбірацца і няньчыцца з кожным. Аднаго адпусціў — вінаватым застаўся, другому па-чалавечы паспагадаў — зноў не тое; трэцяга нізавошта пакрыўдзіў... Не, ёсць статут, і там усё прадугледжана.
— Таварыш лейтэнант, радавы Унукаў прыбыў да вас па загаду!
Унукаў стаяў перад Карповічам так, як і належыць акуратнаму, вывучанаму салдату. Але Карповіч ніяк не мог улавіць ягонага позірку.
— Чаму вы ноччу хацелі пакінуць размяшчэнне роты, радавы Унукаў?
— Я нікуды не збіраўся. Вы ж самі дазволілі мне легчы асобна.
— Я вам дазволіў легчы. А чаму вас затрымалі патрулі? Куды вы збіраліся?
— Таварыш лейтэнант, нікуды не збіраўся. Не спалася проста.
Вочы Унукава глядзелі на Карповіча быццам і шчыра, адкрыта, але ў іх нельга было нічога прачытаць. А на твары было абурэнне.
Карповіч засумняваўся: можа, нікуды чалавек і не збіраўся?
— Таварыш лейтэнант, калі чалавек раз памыліўся ў жыцці, то і паверыць яму нельга? Самхарадзе са сваімі каўказскімі замашкамі... Убіў сабе адно ў голаў і не дае мне веры. А калі не верыць, то як жыць і служыць разам?
Карповіч на момант уявіў сябе на месцы гэтага салдата, якому не вераць і які не можа ніяк даказаць, што ён ні ў чым не вінаваты. Як гэта цяжка, калі загадзя, не дапытваючыся праўды, прызнаюць цябе віноўным і не патрабуюць нават апраўданняў.
— Ладна! — неазначальна адказаў Карповіч.
Унукаў павярнуў галаву ўбок, але Карповіч заўважыў, як пераможная ўсмешка варухнула вусны Унукава.
Унукаў таксама заўважыў, што лейтэнант зразумеў усё. Ён не хаваючыся пагардліва ўсміхнуўся.
— Я вас, таварыш салдат...
Карповіч не знаходзіў слоў, каб сказаць усё, што накіпела ў душы.
Што вы? Вы паспрабуйце дакажыце! Што вы дакажаце?
— Кру-гом!!!
На ранішнім пастраенні Карповіч сам прыдзірліва агледзеў выпраўку кожнага салдата, моўчкі выслухаў даклады камандзіраў аддзяленняў, потым загадаў выйсці са строя Унукаву. Той выйшаў вольна. Карповіч вярнуў яго ў строй і загадаў выйсці так, як належыць, па-страявому.
— За спробу зрабіць самавольную адлучку аб'яўляю радавому Унукаву, ад імя камандзіра роты, трое сутак арышту. Стаць у строй!
