Вера Смирнова - Героi Элады (З мiфаў старажытнай Грэцыi) (на белорусском языке)
- Дзякуй, Язон, я не забуду цябе!
Ён хуценька азiрнуўся, але нiкога ўжо не было каля яго. Здзiвiўся Язон i пакрочыў далей, усё думаючы, хто была гэтая старая i як яна даведалася яго iмя.
Неўзабаве Язон прыйшоў у Iолк i апынуўся на вялiкай гандлёвай плошчы, дзе было шмат народу.
Усе са здзiўленнем пазiралi на незнаёмага, маладога i прыгожага, з доўгiмi, як у дзяўчыны, валасамi юнака з плямiстай шкурай на плячах i ў адной сандалi.
Юнак пачаў распытваць, як яму знайсцi дом бацькi.
Раптам застукалi капыты, загрукаталi колы, i на плошчы ў прыгожай каляснiцы, запрэжанай цудоўнымi фесалiйскiмi коньмi, з'явiўся ўладар Iолка Пелiй. Натоўп расступiўся, i Язон застаўся адзiн перад каляснiцай цара. Пелiй увесь задрыжаў, калi ўбачыў перад сабой чалавека, адна нага ў якога была абута, а другая босая.
Цар спынiў коней i спытаў, нахмурыўшыся:
- Скажы, хто ты, адкуль ты родам i што табе трэба ў Iолку?
- Я не чужынец тут, - адказаў Язон, - я нарадзiўся ў Iолку. Я сын цара Эзона i прыйшоў вярнуць назад царства майго бацькi, якое ў яго адабралi сiлком. Пакажыце мне дом майго бацькi, я хачу хутчэй яго ўбачыць.
Загрукатала каляснiца i памчала перапалоханага Пелiя. А жыхары Iолка, якiя любiлi старога Эзона, вiталi юнака i правялi яго да дома бацькi.
Стары Эзон заплакаў ад радасцi, калi ўбачыў, якiм дужым i прыгожым стаў яго сын. Ён наладзiў вясёлы баль у сваiм доме, каб разам з усiмi роднымi i сябрамi адсвяткаваць вяртанне яго сына. Толькi аднаго Пелiя не было на гэтым свяце. Змрочны сядзеў ён у сваiм палацы, з трывогай чакаў прыходу Язона i думаў, як загубiць яго.
Язон прыйшоў да Пелiя разам з раднёй i сябрамi, i гэта яшчэ больш напалохала ўладара.
Язон сказаў Пелiю:
- Я не буду бiцца з табою. Мы не чужыя, мы адной з табой крывi: ты брат майго бацькi, ты мне радня. Я не хачу мячом вырашаць нашу спрэчку, хачу ўсё скончыць мiрам. Аддай мне па-добраму ўладу, якую ты захапiў сiлай, i я пакiну табе ўсе твае багаццi, усю зямлю, з якой ты збiраеш ураджай, i ўсе твае статкi i табуны коней, i тваю каляснiцу, i твой палац, i твае багатыя ўбраннi. Ты будзеш дажываць свой век у дастатку i спакоi, i я не крану нi цябе, нi тваiх дзяцей.
Але Пелiй так адказаў Язону:
- Твая праўда, сын Эзона, i я згодны аддаць табе тое, на што ты маеш права. Ды толькi цi справядлiва гэта, што ты хочаш атрымаць усё гэта дарэмна. Я ж дваццаць гадоў цараваў у Iолку i за гэтыя гады таксама набыў права на яго. А ты хочаш, каб я аддаў табе Iолк без усякай платы з твайго боку? Ты малады i дужы, Язон, ты мог бы зрабiць мне паслугу. Даўно ўжо каменем ляжыць на мне кроўная родавая крыўда, а ты ж сам сказаў: мы не чужыя...
- Загадвай! - усклiкнуў горда Язон. - Абяцаю зрабiць усё, што ты скажаш.
- Слухай! - сказаў Пелiй. - Цi ведаеш ты пра залатое руно? Цi ведаеш ты, што бацька Фрыкса i твой дзед былi браты, як твой бацька i я? Цi ведаеш ты, што сталася з Фрыксам у Калхiдзе?
I Пелiй расказаў Язону, што спачатку цар Ээт любiў Фрыкса, выдаў за яго старэйшую дачку Халкiопу i зрабiў яго сваiм наследнiкам. Але потым Ээт зноў сам ажанiўся, i новая жонка нарадзiла яму сына Апсiрта. Тады цар загадаў Фрыксу iсцi прэч з Калхiды. Фрыкс запатрабаваў, каб цар аддаў яму назад залатое руно. Пачуўшы пра гэта, Ээт раз'юшыўся i забiў свайго зяця.
- Цень Фрыкса не дае мне спакою, - з няшчырым сумам гаварыў Пелiй Язону, ён прыходзiць да мяне ўночы i просiць i патрабуе, каб я выправiўся ў Калхiду i адабраў у Ээта залатое руно. Але я стары, i няма ў мяне здароўя на такое далёкае падарожжа... Гэта павiнен зрабiць ты, Язон! Здабудзь залатое руно, i ты адпомсцiш за Фрыкса i твой родны край стане самым багатым на свеце, а я з радасцю аддам табе ўладу над Iолкам.
Так гаварыў Язону каварны Пелiй, а сам думаў:
"Iдзi шукаць сваю пагiбель! Дзе-небудзь ты знойдзеш яе - цi ў бурным моры, на чужым беразе, цi ў гасцях у каварнага Ээта - усё роўна ты загiнеш, сын Эзона. Не бачыць табе Iолка, як не здабыць i залатое руно!"
Язон пачаў збiрацца ў небяспечную i цяжкую дарогу.
Каб пераплыць тры моры i дабрацца да Калхiды, патрэбны быў вялiкi карабель, быстраходны i моцны, якога яшчэ не было ў Грэцыi. А каб зрабiць далёкае падарожжа на вялiкiм караблi i сiлаю або хiтрасцю здабыць залатое руно, Язону патрэбны былi адважныя i дужыя таварышы - маракi i воiны.
З гэтымi думкамi падаўся Язон у Пелiёнскi лес - шукаць дрэва, якое магло б стаць асновай для яго карабля. Неўзабаве каля падножжа гары знайшоў ён сасну i ўзяўся секчы яе. Раптам ён пачуў звонкi голас:
- Я памагу табе, Язон. У цябе будзе карабель, якога яшчэ не мелi людзi. Я дам табе ў таварышы найлепшых герояў Грэцыi i сама павяду вас скрозь буры i туманы, i ты здабудзеш залатое руно.
Язон пазнаў голас - голас старой, якая дзякавала яму, калi ён перанёс яе цераз раку.
Гэта была сама багiня Гера, жонка вялiкага Зеўса, якая вырашыла памагчы Язону. Яна загадала яму даручыць пабудову карабля iолкскаму будаўнiку Аргу i папрасiла дачку Зеўса Афiну Паладу, заступнiцу i ахоўнiцу вучоных i рамеснiкаў, кiраваць работай.
А пакуль будаваўся карабель, Язон аб'ехаў усю Грэцыю, збiраючы сабе спадарожнiкаў для далёкага плавання.
Адплыццё
З вялiкай пелiёнскай сасны, што ссек Язон, зрабiлi аснову карабля. Прыладзiлi сасновыя рэбры, змацавалi iх тоўстымi бярвёнамi; на iх наслалi палубу. Абшылi карабель дошкамi; у борце прарэзалi круглыя адтулiны для вёслаў i абшылi iх скурай. Пасярэдзiне карабля паставiлi высокую тонкую сасну з перакладзiнамi i на iх умацавалi палатняныя ветразi. У карму карабля ўставiлi кавалак свяшчэннага дуба з Дадонскай дубровы. Гэты дуб быў чарадзейны: у шолаху яго лiстоў людзi маглi пачуць свой лёс. Будаўнiкi карабля спадзявалiся, што гэты кавалак дадонскага дуба падкажа мараплаўцам, што iм рабiць у цяжкую часiну. На носе карабля выразалi з дрэва прыгожую галаву багiнi Геры, заступнiцы адважных падарожнiкаў, i пазалацiлi яе: няхай ззяе i блiшчыць яна спераду карабля, няхай здалёку бачаць усе, што сама Гера вядзе карабель Язона.
Шмат часу мiнула, пакуль нарэшце быў пабудаваны карабель, прасмолены, аснашчаны i спушчаны на ваду.
I вось надышоў дзень, калi ў гаванi Iолка стаў каля прычала цуда-карабель, лёгкi на хаду, устойлiвы на хвалях, акрылены ветразямi, iмклiвы i прыгожы. Яго назвалi "Арго" - у гонар майстра, што пабудаваў яго.
Шумна i весела было ў Iолку. Пяцьдзесят самых лепшых грэчаскiх юнакоў, краса i сiла ўсёй Грэцыi, з'ехалiся сюды, каб на "Арго" плыць у далёкую Калхiду па залатое руно. Тут былi: магутны Геракл са сваiм юным сябрам Гiласам, браты-блiзняты Кастор i Палiдэўк, якiя нiколi не разлучалiся, браты Пелей i Тэламон з Фесалii, афiнскi цар Эгей, Лаэрт - цар выспы Iтакi, юны Адмет - сваяк Язона, сiлач Iдас i мудры Амфiярай, якi ўмеў адгадваць будучае; прыйшоў са сваёй кiфарай* славуты грэчаскi спявак Арфей; прыляцелi на магутных крылах два сыны бога ветру Барэя - Калаiд i Зет. I шмат iншых герояў сабралася ў прызначаны дзень у Iолку. Галоўным у паходзе быў Язон, рулявым карабля умелы i вопытны марак Тыфiс, яго памочнiкам - зоркi Лiнкей, якi бачыў усё, нават глыбока пад зямлёй. Размеркавалi месцы для весляроў, а на кармавое вясло прызначылi двух самых дужых - Геракла i Анкея. Пагрузiлi на "Арго" запасы харчоў, вiна i прэснай вады, каб у дарозе было ўволю што пiць i есцi.
* Кiфара - музычны струнны iнструмент.
Апошнюю ноч арганаўты - так называлi яны сябе - правялi на беразе мора, каля свайго карабля. Яны весялiлiся, слухалi расказы бывалых людзей i цудоўныя песнi Арфея i доўга не маглi заснуць.
На досвiтку Тыфiс пабудзiў усiх: пара было адплываць. Весляры селi за вёслы, рулявы стаў каля руля.
Язон налiў поўную чашу вiна.
- За шчаслiвае плаванне! - усклiкнуў ён i вылiў вiно ў мора - такi быў звычай маракоў перад адплыццём.
Весляры налеглi на вёслы, i "Арго" памчаўся па цiхiм залiве.
За Пелiёнскiм мысам, калi выйшлi ў адкрытае мора, арганаўты паставiлi ветразi. Дзьмуў спадарожны вецер, i лёгкi карабель шпарка паплыў уздоўж гарыстых берагоў Фесалii.
Вось конi Гелiёса вынеслi на неба сонечную каляснiцу - узышло сонца. Радаснымi воклiчамi вiталi арганаўты першы дзень свайго плавання. На небе не было нi хмурынкi, мора спакойнае. Сэрцы поўнiлiся чаканнем i надзеяй, вернымi спадарожнiкамi мараходаў.
Зазвiнелi залатыя струны, i моцны голас Арфея заглушыў плюскат хваляў за бортам карабля.
Пачуўшы песню Арфея, на паверхню мора выплылi дэльфiны i рыбы i паплылi за "Арго", нiбы статак, якi паслухмяна iдзе за пастухом.
На выспе Лемнас
Арганаўты доўга плылi ўздоўж берагоў Грэцыi, потым абагнулi апошнi выступ Халкiдскай паўвыспы i выйшлi ў адкрытае мора.
Аднойчы вечарам яны ўбачылi наперадзе ў моры вогненна-чырвоную выспу. Спачатку яны падумалi, што гэта сонца, якое якраз заходзiла, так афарбавала высокiя горы на выспе. Але надышла ноч, усё пацямнела навокал, а невядомая выспа нiбы палала у цемры перад iмi, i чым блiжэй падплываў да яе "Арго", тым ярчэйшае было зарава.
Раптам з вяршынi гары, што ўзвышалася над выспай, вырваўся слуп агню, узняўся высока ў неба i з шумам i трэскам, рассыпаючы мiльёны iскраў i распаленых камянёў, абрынуўся ў мора.
