KnigaRead.com/
KnigaRead.com » Научные и научно-популярные книги » История » К Тарасов - Апошняе каханне князя Мiндоўга (на белорусском языке)

К Тарасов - Апошняе каханне князя Мiндоўга (на белорусском языке)

На нашем сайте KnigaRead.com Вы можете абсолютно бесплатно читать книгу онлайн К Тарасов, "Апошняе каханне князя Мiндоўга (на белорусском языке)" бесплатно, без регистрации.
Перейти на страницу:

17

На купалле Мiндоўг павёз сям'ю на летняе селiшча да Нёмана. Упершыню з леташняй восенi Агна пакiдала горад. Пасля замкавай цеснаты гэтае падарожжа верхам праз пушчу наноў адкрывала ёй свет. За дзевяць месяцаў наваградскага сядзення Агна забылася як шумiць лес, шамацiць пад конскiмi капытамi дарожны пясок, як дурманяць пахi квяцiстага лугу, якiя таямнiчыя лясная глуш i лясныя ручаi, i адчувала сябе шчаслiваю.

Апоўднi выйшлi на лясную пустку i далi коням адпачыць. На пустцы рэдка стаялi дуплiстыя дубы. Адзiн быў пазначаны маланкай - у выпаленым дупле пры карнявiшчы мог схавацца вершнiк. Рэпiк i Рукля даследавалi гэтую таямнiчую пячору. Агна сядзела ля падножжа, заварожана назiрала, як лунае над лесам сокал. Да яе падыйшлi i прыселi побач Мiндоўг i Астап. Запэцканыя сажай, падобныя на чарцей, браты ўскараскалiся на дуб i гойдалiся, трымаючыся за гнуткiя галiнкi.

- У дзяцiнстве, - сказаў гучна Мiндоўг, - калi я быў такi, як яны, таксама любiў лазiць на дубы. Ухаплюся за галiнку, i калышуся ўверх-унiз. Аднойчы гайдаўся, гайдаўся ды раптам чую - ж-ж-ж - нiбыта страла ляцiць. А ляцiць проста мне ў лоб вялiзная аса. З таго часу такiх вялiзных i не бачыў нiколi. Гэтак гакнула ў пераноссе, быццам камень хто пусцiў з рушнiцы. Пляснуўся на зямлю, i зад, i спiну адбiў. Ды яшчэ i аса ўджалiць паспела, на лобе гузак вырас з добры яблык, агнём гарыць. I хоць бы хто пашкадаваў. Як хто ўбачыць маю морду з барвовым рогам на лобе, з акаселымi шчылiнамi замест вачэй - ад смеху курчацца. А бацька кажа: "Дурны ж ты, сынок, калi маленькая аса цябе гэтак скалечыла!"

Рэпiк i Рукля пасля пачутага палiчылi за лепшае не рызыкаваць сустрэчай з асой, саскочылi i ўселiся пры дарослых, спадзеючыся на працяг падобных успамiнаў.

- Са мной яшчэ горш было, - прыгадала Агна. - Ела неяк сунiцы. Ягаду падкiну - ротам лаўлю, потым - дзве, потым - тры. I гэтак мне соладка i добра - млею ад асалоды. Раптам быццам хто з маху iголку ў язык уваткнуў - пчала заляцела, са страху ўджалiла. Прыбегла дадому, а мяне адразу давай катаваць, каб джала з языка выцягнуць. Палову выкалупалi, палова засталася. Язык распух, тырчыць вонкi, як затычка. Нi есцi, нi пiць, нi стагнаць не магу. Тыдзень за печчу галодная ды нямая хавалася, каб нiхто не бачыў i не кпiў...

Рукля i Рэпiк заходзiлiся смехам.

- Глядзiце! - Мiндоўг паказаў рукой на нерухомую чорную кропку ў небе над лесам. - Сокал. Зараз рынецца на некага.

I сапраўды, чорная кропка раптам iмклiва панеслася ўнiз, i сталi бачныя распластаныя крылы i гатовая для ўдару дзюба. Высокiя дрэвы не дазволiлi ўбачыць канец сакалiнага палявання.

Усе крыху памаўчалi, разумеючы, што сокал перамог, а нейкая жывая iстота загiнула.

- Вось такое на свеце жыццё, - задумлiва сказаў Мiндоўг.

- Усе есцi хочуць, - заключыў Астап. - Ды лепш я вам таксама раскажу сваю прыгоду. Бо са мной такое было ў дзяцiнстве, - Астап хiтравата ўсмiхнуўся, чаго нi з кiм на белым свеце не было.

- Ну ўжо! - не паверыў князь. - Немагчыма. Усё было i будзе.

- Можа, i будзе, - сказаў Астап, - наперад не ведаю, але раней не было, паклясцiся магу. Неяк расказала мне мая бабка казку пра жабку-князёўну. Назаўтра ранкам iду ўздоўж рова, бачу сядзiць на маёй сцяжынцы жаба. Думаю: вось яно, маё шчасце, мяне чакае. Жабу схапiў, да сэрца прыцiснуў, дамоў прыбег, за печку схаваўся i ў халодную пыску яе цалую. Бабка прыкмецiла, спужалася: "Унучак, ты што, ашалеў?" - "Не! - кажу. - Нявеста мая. Трэба пацалаваць, каб у дзяўчынку павярнулася". Тады бабка кажа: "А-а! Правiльна, унучак, робiш, але, можа, не сваю нарачоную схапiў. Вазьмi, унучак, торбачку, яшчэ пашукай!" Я iх, можа з дзесятак перацалаваў. Ды вось, не пашанцавала... Ну што, нiхто больш пра такую любоў пахвалiцца не можа?

- Твая праўда! - здзiўлена зазначыў Мiндоўг.

- Я магу! - пераможна аспрэчыў Рэпiк. - Са мной было. I жабу я каля вежы сустрэў. I цалаваў за печчу. I таксама князёўнай не стала...

- Ты глядзi! - расчаравана адгукнуўся Астап. - Дарэмна я паклясцiся хацеў.

А Рукля не ўтрымаўся пакпiць з брата:

- Жабiн жанiх!

- А табе затое варона на нос нагадзiла, - прыгадаў у адказ Рэпiк. Забыўся ўжо, як на гняздо зазiраўся?

Браты абмянялiся варожымi позiркамi i адвярнулiся адзiн ад аднаго ва ўзаемнай непрыязнасцi.

- Варона - святое! - сказаў Мiндоўг, каб замiрыць сыноў. - Усiм ад яе дастаецца. Што нос - у кожнай лужыне адмыеш. Як-небудзь вазьму вас у Коўна, там старадаўняе свяцiлiшча на выспе, святая дуброва - адны вароны толькi i жывуць. Хто ў тых варон каменем кiне - таму галаву сякерай зносяць. А каго якая з тых варон адзначыць, як Руклю, той шчаслiвы ходзiць, месяц не мыецца, перад усiмi выхваляецца - во, глядзiце, знак удачы займеў.

- Што ж гэта за ўдача такая, - засумняваўся Рэпiк, - месяц на галаве паскудства насiць.

- Паспрабуй, - параiў Мiндоўг, - даведаешся.

Абедам прыехалi ў Альконы. Вялiкi двор, абгароджаны высокiм парканам з дубовымi варотамi, стаяў на пагорку блiзка Нёмана. Памiж ракой i лесам шырока раскiнуўся луг. Адным краем ён упiраўся ў лясiстыя ўзгоркi, на другiм была вёска загоншчыкаў, з дзесятак хатаў. Княжы двор закрывалi ад вёскi дзве стадолы, якiя скарыстоўвала пад жытло паўсотня аховы, бо не ўтоплiвалася ў каморы пры двары.

Да вечара ўладкоўвалiся, у прыцемках павячэралi i пайшлi на купальскае вогнiшча. Маладыя кметы пускалi з горкi абмазаныя смалой, падпаленыя колы. Князь, а за iм Агна, Рэпiк, Рукля, Астап паднялiся на ўзгорак. Мiндоўг не ўтрымаўся i таксама запусцiў падпаленае кола да ракi. I апынуўся пераможцам далей за ўсiх ягонае кола пракацiлася. "Шанцуе табе, княжа, - ухвалiў Астап. Будзе табе гэтым годам шчасце!" - "Хто ж процiў? - адказаў Мiндоўг. - Абы няшчасця не было!" Агна прысела на высахлую траву, князь прылёг, тады i Астап дазволiў сабе прылегчы. Усе моўчкi глядзелi на зыркiя купальскiя зоркi. На лузе дружыннiкi i вясковыя дзяўчаты скакалi цераз агонь, нарошчваючы яго ў даўжыню. Рэпiк i Рукля з аднагодкамi з вёскi таксама скакалi цераз полымя ўпоперак вогнiшча.

- Што мяне дзiвiць, - сказаў Мiндоўг, - дык гэта зоркi на небе. Што гэта такое? Хоць бы хто знаў ды растлумачыў, што за агеньчыкi там, у вышынi. Кажуць: знiчкi нашыя там агеньчыкамi гараць. Як хто памрэ - знiчка гасне. Нешта мала верыцца. Колькi людзей на маёй памяцi i ў бiтвах загiнулi i сваёй смерцю памерлi, а зорак i на дзесятак не паменшала.

- Тысячы палеглi, - знайшоў яснае рашэнне Астап, - тысячы нарадзiлiся.

- Магчыма, - не задаволiўся князь. - Толькi як яны загараюцца, а? Вось гэта таямнiца... А што, Астап, - раптам змянiў цiкаўнасць князь, - ты папраўдзе жабу цалаваў?

- Не, пакуль не давялося. Бачыў, як Рэпiк цалуе. Ну, i прыдумаў, каб не саромеўся перад братам.

- Шкада, - сказаў князь. - Выходзiць, толькi адзiн мой сын такi дурань даверлiвы.

Агна слухала гэтую размову, глядзела, як слупамi ўзлятаюць над вогнiшчам iскры, бачыла каля агню шчаслiвых дзяцей, i адчувала горасць, што вытруцiла зародак. Быў бы ў яе сын. Яе дзiця. Пакуль Мiндоўг жывы - яна абароненая, i дзiцёнак быў бы пад абаронай. Зясцерагла Даўмонта ад прынiжэння, сябе свайго шчасця пазбавiла, а ён усё адно вымеў яе сляды... Хоць бы хто спынiў тады. Хоць бы дзяды з неба розум прасвятлiлi. Вось, Астап, мог спынiць, але слова процi не сказаў. Быццам бы адгукнуўся на просьбу, дапамог, нават i рызыкаваў, а дзiця загубiла з яго дапамогай. I дачка ў яго ёсць прыёмная, i ўласны сын гадуецца, аднак жа не адгаворваў... Ды што яго вiнавацiць - сама прасiлася. Князя ненавiдзела, па Даўмонту сумавала, а забiла дзiця. Трэба нарадзiць, вырашыла Агна. Хоць даведаюся, што гэта за боль, калi дзiця родзiш, i якая радасць, калi народзiш. А чыё яно - маё...

Князь прабыў у Альканах два днi i, пакiнуўшы ахову, вярнуўся ў Наваградак, як ён сказаў, будаваць вежу i рыхтаваць паход. Агна адчула да яго ўдзячнасць, што не застаўся i даў ёй волю пабыць сам-насам. Усю сярэдзiну лета, пакуль Мiндоўг адсутнiчаў, Агна пра яго i не ўзгадвала. Здавалася ёй, што ён наогул з'ехаў назаўжды. I рэдкiя ўспамiны пра Даўмонта не адгукалiся пачуццямi, нiбы ён быў выпадковы спадарожнiк на забытым ужо шляху. Няблiзка быў Наваградак, яшчэ далей стаяў Крэўскi замак, не хацелася ўзiрацца праз такую далячынь у iхныя дубовыя сцены, вежы, брамы, каморы i насельнiкаў. Быццам растварылiся яны ў павалоцы сонечных летнiх дзён. Марылася Агне, каб на яе забылiся. I ранкам, калi хадзiла ў лес, i ўвечары, калi стаяла на беразе, гледзячы як адбiваюцца зоркi ў Нёмане, цi калi купалася ў цёплай нёманскай затоцы, цi калi гатавала на паварнi, адчувала Агна гэтую мару. "Добра б, - казала яна сабе, застацца тут назаўсёды. Не бачыць нiкога з iх - нi другога, нi першага. Толькi б дзiця нарадзiць, каб было пра каго клапацiцца".

Рукля i Рэпiк хадзiлi з кметамi на рыбалку, кармiлiся са стаёўнiкамi з iх катла, спалi ля вогнiшча на выпасе - Агна мала iх i бачыла. Аднойчы яны ўгаварылi яе пайсцi ў пушчу, паказаць мясцiны, дзе гулялi з мацi. Каля вёскi меўся брод цераз Нёман, а за iм пачынаўся малiннiкамi лес. Гэтым бродам яны перайшлi раку, доўга iшлi сцяжынкамi ад паляны да паляны i апынулiся на беразе звiлiстай плыткай рачулкi, шчыльна зарослай парэчкамi. Вывернутая з каранямi сасна служыла мастком; трымаючыся вядомых iм знакаў, пляменнiкi вывелi Агну да iмшыстай паляны, затуленай ад сонца старымi елкамi. Пасярод паляны бiла з зямлi крынiца, ад яе адыходзiў вузкi, шырынёй з далонь, ручай.

Перейти на страницу:
Прокомментировать
Подтвердите что вы не робот:*