Вера Смирнова - Героi Элады (З мiфаў старажытнай Грэцыi) (на белорусском языке)
Дзень разгараўся, сонца ўзнялося высока, i промнi яго прыпякалi ўсё мацней.
Дэдал ляцеў асцярожна, трымаўся блiжэй да паверхнi мора, з бояззю азiраўся на сына.
А Iкару па душы быў вольны палёт. Усё хутчэй рассякаў ён крыламi паветра, i яму захацелася ўзняцца высока-высока, вышэй за ластавак, вышэй за самога жаваранка, якi спявае, пазiраючы проста ў твар сонцу. I ў тую хвiлiну, калi бацька не глядзеў на яго, Iкар узняўся высока ўгору, да самага сонца.
Пад гарачымi промнямi растапiўся воск, якi змацоўваў крылы, пер'е распалася i разляцелася навокал. Дарэмна ўзмахваў Iкар рукамi - ужо нiчога больш не трымала яго ў вышынi. Ён iмклiва падаў, упаў i знiк у глыбiнi мора.
Азiрнуўся Дэдал - i не ўбачыў у сiняве неба свайго сына. Ён глянуў на мора - толькi белае пер'е плыло на хвалях.
У роспачы апусцiўся Дэдал на першую, што трапiлася яму, выспу, паламаў свае крылы i пракляў сваё майстэрства, якое згубiла яго сына.
Але людзi запомнiлi гаты першы палёт, i з таго часу ў iх сэрцах жыла мара аб пакарэннi паветра, аб прасторных нябесных дарогах.
ТЭЗЕЙ
Афiнскi цар Эгей не меў дзяцей. Два разы быў ён жанаты, але жонкi не нарадзiлi яму нi сына, нi дачкi. I таму ён вельмi бедаваў. Ён хацеў ведаць, няўжо яму суджана застацца бяздзетным, i спытаў пра гэта ў аракула-прадказальнiка. Аракул адказаў так загадкава, што Эгей не мог зразумець яго.
У гэты час у Аргалiдзе, у горадзе Тразенах, жыў стары мудры Пiтфей. Эгей выправiўся да яго ў Тразены - папрасiць яго разгадаць адказ аракула. Пiтфей растлумачыў прадказанне: у Эгея будзе сын, якому суджана стаць вялiкiм героем.
Эгей узрадаваўся i, каб хутчэй збылося прадказанне, ажанiўся трэцi раз - з дачкой Пiтфея - i пачаў чакаць абяцанага сына.
Але тут з Афiн прыйшла вестка, што ворагi, скарыстаўшы адсутнасць цара, намагаюцца захапiць уладу ў горадзе. Эгей вымушаны быў вярнуцца ў Афiны. Але Пiтфей не адпусцiў сваю дачку з мужам: старому цару хацелася, каб герой, якога пасылае лёс, нарадзiўся ў Тразенах i сваiм нараджэннем праславiў горад.
Перш чым пакiнуць Тразены, Эгей закапаў у царскiм садзе пад вялiкiм каменем свой меч i сандалi i сказаў жонцы:
- Калi мой сын стане такi вялiкi i дужы, што зможа зрушыць гэты камень i дастане мой меч i сандалi, няхай ён прыйдзе да мяне ў Афiны: па гэтым мячы i сандалях я пазнаю яго.
Эгей вярнуўся ў Афiны, а ў яго жонкi неўзабаве нарадзiўся хлопчык - яго назвалi Тэзеем. Тэзей рос у палацы Пiтфея, i стары цар вучыў яго ўсяму, што павiнен ведаць i ўмець чалавек, якога чакаюць у жыццi вандраваннi, бiтвы i подзвiгi воiна.
Калi Тэзею споўнiлася шаснаццаць гадоў, мацi павяла яго ў сад, паказала яму камень i сказала:
- Вось тут, пад гэтым каменем, ляжыць падарунак, якi пакiнуў табе твой бацька. Адсунь камень i дастань тое, што пад iм закапана.
Юнак дужымi рукамi моцна абхапiў камень, адсунуў яго ўбок i знайшоў у зямлi меч i сандалi. Тады мацi сказала яму, хто яго бацька, падперазала сына бацькавым мячом, надзела яму на ногi бацькавы сандалi i сказала, што па гэтым мячы i сандалях бацька пазнае яго.
Тэзей захацеў хутчэй убачыць свайго бацьку, i ў той жа дзень развiтаўся з мацi i дзедам i падаўся ў Афiны. Мацi ўгаворвала яго сесцi на карабель i дабрацца да Афiн марскiм шляхам - гэта было больш надзейна, чым iсцi праз лясы i цераз горы, дзе вялiся драпежныя звяры i лiхiя разбойнiкi падпiльноўвалi падарожнiкаў.
Але Тэзей прагнуў подзвiгаў i славы i пайшоў простаю дарогаю.
Смела мiнуў ён межы дзедавых земляў i ўвайшоў у чужыя горы. Прайшоў трохi i сустрэў кульгавага велiкана, якi чыкiльгаў па дарозе, абапiраючыся на тоўстую жалезную булаву, якая са звонам стукалася аб прыдарожныя камянi.
Убачыўшы Тэзея, велiкан закрычаў сярдзiта:
- Гэй, падарожнiк, вяртайся назад!
Тэзей здзiвiўся i спытаў, чаму ён павiнен вяртацца, калi яму трэба iсцi ўперад.
Велiкан узняў над галавою сваю булаву i зароў:
- Вяртайся туды, адкуль прыйшоў, i скажы ўсiм, што я, Перыфет, нiкому не дазваляю тут хадзiць! Клянуся гэтай булавою, якую выкаваў мне мой заступнiк бог Гефест, - ты не ступiш нi кроку далей.
Ён гаварыў гэта i размахваў сваёю жалезнай булавою так, што вецер свiстаў вакол i камянi разляталiся на ўсе бакi.
Замест таго каб павярнуцца i ўцякаць, Тэзей кiнуўся насустрач велiкану i сутыкнуўся з iм так хутка, што Перыфет не паспеў стукнуць юнака, а Тэзей ужо абхапiў яго рукамi за пояс i моцна сцiснуў. Ад нечаканасцi Перыфет выпусцiў з рук сваю булаву i нагнуўся, каб падняць яе. Тэзей тут жа збiў кульгавага з ног i ўсадзiў яму ў грудзi бацькаў меч. Потым ён сцягнуў цела велiкана з дарогi, падняў яго булаву i пайшоў далей, радуючыся сваёй першай перамозе.
Але гэта быў толькi пачатак яго выпрабаванняў.
На Iстме, iдучы праз густы i цёмны хваёвы лес, юнак пачуў, як драпежныя птушкi з крыкам бiлiся ў вяршалiнах соснаў, нiбыта дзялiлi нейкую крывавую здабычу. Раптам люты велiкан Сiнiс напаў на Тэзея ззаду, збiў з ног, звязаў i павалок у лясныя нетры.
- Бачыш вунь тыя дзве высокiя сасны, верхавiны якiх глядзяць у неба? сказаў велiкан Тэзею. - Я сагну iх унiз, да самай зямлi, прывяжу цябе да iх за рукi, за ногi - i адпушчу. Так раблю я з тымi, хто прыходзiць у мой лес, нездарма мяне завуць Згiнальнiк Соснаў!
Сказаўшы гэта, велiкан ухапiў за макаўкi дзве блiжэйшыя сасны i пачаў прыгiнаць iх да зямлi, не звяртаючы ўвагi на свайго палоннага.
Тэзей зубамi выцягнуў бацькаў меч з ножнаў, перарэзаў вяроўкi на руках i нагах, цiхенька падкраўся i стаў за спiною велiкана разбойнiка. Як толькi верхавiны соснаў паслухмяна дакранулiся да зямлi i велiкан наступiў на iх нагамi, Тэзей моцна схапiў яго за рукi, аблытаў iх вяроўкамi, прывязаў да галiн i, адступiўшы, пусцiў сосны на волю. Са страшэннай сiлай выпрасталiся высокiя дрэвы i разарвалi Згiнальнiка Соснаў напалам.
А Тэзей узяў свой меч i булаву i, не азiраючыся, заспяшаўся прэч з гэтага страшнага лесу.
Ён iшоў усё далей i далей i прыйшоў на бераг мора. Тут на скалiстым выступе над морам сядзеў велiкан Скiрон, якi прымушаў усiх падарожных мыць яму ногi.
Тэзей зiрнуў унiз i ўбачыў мноства чалавечых касцей на беразе, а з вады высоўвала прагную пашчу вялiзная марская чарапаха. Юнак зразумеў, што яму пагражае; ён прыкiнуўся, нiбыта хоча выканаць патрабаванне велiкана, i нагнуўся, быццам хацеў зачэрпнуць вады з мора. Велiкан падняў нагу, каб сапхнуць юнака ў мора, як спiхваў усiх дагэтуль. Тэзей тут жа схапiў велiкана за нагу i скiнуў яго самога ў ваду на з'ядзенне марскому страшыдлу. Перамогшы i гэтага разбойнiка, Тэзей рушыў далей.
Недалёка ад Элеўсiна давялося яму схапiцца з асiлкам Керкiёнам, якога яшчэ нiхто нiколi не мог перамагчы. Тэзей быў малады, спрытны, i прыёмам барацьбы яшчэ з маленства вучыў яго мудры Пiтфей, а Керкiён быў няўклюдны i прывык перамагаць слабых, - i Тэзей хутка адолеў яго.
Задаволены сваiмi перамогамi i думаючы пра блiзкую сустрэчу з бацькам, Тэзей заспяшаўся далей i iшоў, не спыняючыся, аж да змяркання.
У цемры спынiў яго на дарозе чалавек i пачаў угаворваць зайсцi да яго ў дом адпачыць i пераначаваць.
- Уночы небяспечна iсцi аднаму па бязлюднай дарозе, - гаварыў чалавек, зайдзi ў мой дом, падсiлкуйся разам са мною i адпачнi на маiм ложку. Мяне завуць Пракруст, дом мой заўсёды адчынены для падарожнiкаў, i мой ложак гатовы для цябе.
Пракруст запрашаў так ласкава, што Тэзей ахвотна згадзiўся i зайшоў да яго ў дом. Але чалавек той быў каварны i люты разбойнiк: ён заваблiваў падарожнiкаў i ўкладваў iх на свой ложак; каму ложак быў малы - таму адсякаў галаву або ногi, а каму ложак быў завялiкi - таго выцягваў так, што падарожнiк памiраў у пакутах. Пракруст хацеў загубiць i Тэзея. Ды юны герой, убачыўшы акрываўлены Пракрустаў ложак i чалавечыя абрубкi вакол яго, так разгневаўся, што схапiў самога разбойнiка i шпурнуў яго на страшны ложак. А паколькi пасцель была кароткай, ён адсек Пракрусту яго доўгiя ногi. Пакiнуўшы яго на праклятым ложку, Тэзей выйшаў з дома разбойнiка i заспяшаўся да свяшчэннай крынiцы, каб адмыцца ад пралiтай крывi.
Нарэшце ён убачыў перад сабою Афiны i ўвайшоў у горад свайго бацькi.
Жыхары Афiн пазiралi на яго са здзiўленнем, калi ён iшоў па вулiцах: яго доўгая вопратка, доўгiя да плячэй валасы былi незвычайныя для афiнян, i яго палiчылi за дзяўчыну. Рабочыя, што будавалi храм на плошчы, пачалi смяяцца з яго. Тэзей узлаваўся, схапiў пустую каляснiцу i шпурнуў яе ў жартаўнiкоў з такой сiлай, што яна заляцела на дах храма. Усе ўбачылi, што перад iмi не кволая дзяўчына, а юны герой, якi валодае вялiкаю сiлаю, i як мага хутчэй правялi яго да палаца цара, куды ён iшоў.
Эгей быў тады ўжо стары. У яго доме ўсiм распараджалася чараўнiца Медэя, якая раней была жонкай арганаўта Язона, а потым уцякла з Карынфа i папрасiла прытулку ў афiнскага цара, паабяцаўшы вярнуць яму маладосць.
Медэя адразу ж здагадалася, што юнак, якi прыйшоў у палац, - сын Эгея. Прыход Тэзея ў Афiны абяцаў шмат змен, i яна зразумела, што яе ўлада над царом скончыцца. Медэя вырашыла звесцi са свету маладога царэвiча. Калi Эгею сказалi, што ў палац прыйшоў чужаземец i хоча пабачыцца з царом, Медэя пераканала старога цара, што госць гэты - злачынец, якога падаслалi ворагi, i ўгаварыла Эгея атруцiць яго.
