Герберт Уэллс - Вайна сусветаў (на белорусском языке)
- Але калi так, то навошта тады жыць?
Артылерыст з хвiлiну глядзеў на мяне.
- Так, канцэртаў не будзе, магчыма, на працягу блiжэйшага мiльёна гадоў цi каля гэтага; не будзе Каралеўскай акадэмii мастацтваў, не будзе рэстаранаў з закускамi. Калi вы гонiцеся за гэтымi дабротамi, я думаю, што ваша карта бiтая. Калi вы свецкi чалавек, не можаце есцi гарошак нажом цi смаркацца без хустачкi, то лепш забудзьцеся гэта. Гэта ўжо нiкому не патрэбна.
- Вы хочаце сказаць...
- Я хачу сказаць, што людзi, падобныя на мяне, будуць жыць дзеля прадаўжэння чалавечага роду. Я асабiста цвёрда вырашыў жыць. I калi я не памыляюся, вы таксама неўзабаве пакажаце, на што вы здольны. Нас не вынiшчаць. Не. Я не хачу, каб мяне злавiлi, прыручылi, адкормлiвалi i гадавалi, як быка. Бр... Успомнiце толькi гэтых карычневых спрутаў.
- Вы хочаце сказаць...
- Iменна. Я буду жыць. Пад iх пятою. Я ўсё разлiчыў, пра ўсё падумаў. Мы, людзi, разбiтыя. Мы надта мала ведаем. Мы яшчэ многаму павiнны вучыцца, перш чым спадзявацца на поспех. I мы павiнны жыць i зберагчы сваю свабоду, пакуль будзем вучыцца. Зразумела? Вось што нам трэба рабiць.
Я глядзеў на яго са здзiўленнем, глыбока крануты гэтай рашучасцю.
- Божа мой! - усклiкнуў я. - Дык вы сапраўдны чалавек. - Я схапiў яго за руку.
- Праўда? - сказаў ён, i яго вочы ўспыхнулi. - Здорава я ўсё прыдумаў?
- Працягвайце, - сказаў я.
- Тыя, хто не хоча трапiць у палон, павiнны быць гатовымi да ўсяго. Я гатовы да ўсяго. Не кожны чалавек здольны ператварыцца ў дзiкага звера. Таму я i прыглядаўся да вас. Я сумняваўся ў вас. Вы худы, сухi. Я ж не ведаў, што вы той чалавек з Уокiнга; не ведаў, што вы былi зажыва пахаваны. Усе людзi, якiя жылi ў гэтых дамах, усе гэтыя нiкчэмныя канцылярскiя чынушы нiчога не вартыя. У iх няма мужнасцi, няма гордасцi, яны пазбаўлены здольнасцi жадаць i марыць. А без гэтага чалавек - нiшто. Яны вечна спяшаюцца на работу, - я бачыў iх тысячамi, - са сняданкам у кiшэнi, яны бягуць, як вар'яты, думаючы толькi пра тое, як бы трапiць на цягнiк, баяцца, што iх звольняць, калi яны спозняцца. Працуюць яны абыякава; потым спяшаюцца дамоў, баючыся спазнiцца на абед; вечарам сядзяць дома, бо асцерагаюцца хадзiць па глухiх вулiцах; спяць з жонкамi, з якiмi ажанiлiся з-за грошай, спадзеючыся добра забяспечыць свой нiкчэмны лёс. Жыццё iх падстрахавана ад няшчасных выпадкаў. У нядзельныя днi яны дрыжаць за сваю душу. Як быццам пекла створана для трусападобных! Такiм людзям, безумоўна, марсiяне будуць усяляк спрыяць. Чыстыя прасторныя клеткi, дастатковае харчаванне, парадак i нагляд, нiякiх клопатаў. Пабегаўшы з пустым страўнiкам па палях i лугах, яны самi прыйдуць i не пакрыўдзяцца, калi iх зловяць. А праз нейкi час нават будуць рады. Яны будуць здзiўляцца, як гэта раней яны жылi без марсiянаў. Уяўляю ўсiх гэтых гуляк, сутэнёраў i святош... Магу ўявiць, - дадаў ён з нейкай незразумелаю ўхмылкаю. - Сярод iх арганiзуюцца розныя секты... Многае з таго, што я бачыў раней, я зразумеў поўна толькi ў апошнiя днi. Будзе многа адкормленых вар'ятаў, якiя проста змiрацца з усiм, iншыя ж будуць мучыцца тым, што гэта несправядлiва i што яны павiнны пайсцi на нешта важнае. Калi большасць людзей мае патрэбу ў нейкай важнай справе, слабыя i тыя, каторыя самi сябе расслабляюць бясконцымi разважаннямi, прыдумляюць рэлiгiю, бяздзейсную, з пропаведдзю пакорнасцi перад сiлаю, перад божаю воляй. Вы, напэўна, з гэтым сустракалiся. Гэта - прыхаваная боязь, абы быць далей ад справы. У гэтых клетках яны будуць набожна распяваць псалмы i малiтвы. А iншыя, не такiя прастакi, будуць займацца - як гэта назваць? - эротыкай.
Ён змоўк.
- Магчыма, марсiяне выхаваюць з некаторых людзей сваiх любiмчыкаў, навучаць iх розным фокусам, хто ведае! Можа, iм раптам стане шкада якога-небудзь хлопчыка, якi вырас на iх вачах i якога трэба зарэзаць. Асобных яны, магчыма, навучаць паляваць на нас...
- Не! - усклiкнуў я. - Гэтага быць не можа. Нiводзiн чалавек...
- Навошта сябе абманваць? - перабiў артылерыст. - Знойдуцца людзi, якiя з радасцю будуць гэта рабiць. Толькi вар'яты могуць дапусцiць, што такiх няма.
Я не мог з iм пагадзiцца.
- Паспрабавалi б яны мяне ўпаляваць, - працягваў ён. - Божа мой! Паспрабавалi б толькi! - паўтарыў ён, i яго паланiў змрочны роздум.
Я сядзеў, абдумваючы яго словы. Я не знаходзiў нiякiх пярэчанняў супраць довадаў гэтага чалавека. Да таго, як марсiяне напалi, нiхто i не падумаў бы спрачацца наконт маёй iнтэлектуальнай перавагi над iм: я вядомы пiсьменнiк па фiласофскiх пытаннях, ён просты салдат; цяпер жа ён значна апярэдзiў падзеi, якiя я нават не мог усвядомiць.
- Што ж вы думаеце рабiць? - спытаў я нарэшце. - Якiя вашы планы?
Ён памаўчаў.
- Вось што я вырашыў, - сказаў ён. - Што нам застаецца рабiць? Трэба прыдумаць якiсьцi спосаб жыцця, каб людзi маглi жыць, размнажацца i адносна смела гадаваць дзяцей. Зараз я скажу больш ясна, што трэба рабiць. Тыя, каго прыручаць, стануць падобныя на свойскiх жывёлаў; праз некалькi пакаленняў гэта будуць вялiкiя, прыгожыя, выкармленыя стварэннi. Што да нас, вольных людзей, то мы рызыкуем здзiчэць, ператварыцца ў нейкiх дзiкiх пацукоў... Вы разумееце, я маю на ўвазе жыццё пад зямлёю. Я шмат думаў пра каналiзацыйную сетку. Вядома, таму, хто яе не ведае, яна здаецца жахлiвай. Пад адным толькi Лонданам каналiзацыйныя трубы цягнуцца на сотнi мiляў; некалькi дажджлiвых дзён - i ў пустым горадзе трубы стануць прыдатнымi i чыстымi. Галоўныя трубы дастаткова свабодныя, паветра ў iх таксама дастаткова. Потым ёсць яшчэ скляпы, склады, падвалы, адкуль можна правесцi па трубах патайныя хады. А чыгуначныя тунэлi i метрапалiтэн? А? Вы разумееце? Мы ўтворым цэлую шайку з моцных, кемлiвых людзей. Мы не будзем падбiраць усякую дрэнь. Слабых будзем выкiдваць.
- Як хацелi выкiнуць мяне?
- Дык я ж уступiў у перагаворы...
- Не будзем спрачацца пра гэта. Прадаўжайце.
- Тыя, што застануцца, павiнны падпарадкавацца дысцыплiне. Нам спатрэбяцца таксама здаровыя, сумленныя жанчыны - маткi i выхавацельнiцы. Толькi не сентыментальныя дамы, не тыя, што строяць вочкi. Мы не можам прымаць слабых i бязглуздых. Жыццё зноў становiцца першабытным, i тыя, хто бескарысны, хто з'яўляецца толькi абузаю i прыносiць шкоду, павiнны памерцi. Усе яны павiнны вымерцi. Яны павiнны самi хацець смерцi. У рэшце рэшт гэта несумленна - жыць i саромiць сваё племя. Усё роўна яны не могуць быць шчаслiвымi. Да таго ж смерць не такая i страшная, гэта баязлiвасць робiць яе страшнаю. Мы не будзем збiрацца тут. Нашаю акругаю будзе Лондан. Мы нават зможам выстаўляць варту i выходзiць на адкрытае паветра, калi марсiяне будуць далёка. Нават пагуляць сяды-тады ў крыкет. Вось як мы захаваем свой род. Ну як? Магчыма такое цi не? Але выратаваць свой род - гэтага яшчэ мала. Для гэтага дастаткова быць пацукамi. Не, мы павiнны ўратаваць назапашаныя веды i нават павялiчыць iх. Для гэтага патрэбны такiя людзi, як вы. Ёсць кнiгi, ёсць узоры. Мы павiнны наладзiць пад зямлёю надзейныя сховiшчы i сабраць туды ўсе кнiгi, якiя толькi набудзем. Не якiя-небудзь раманы, вершыкi i да таго падобную дробязь-лухту, а слушныя, навуковыя кнiгi. Тут якраз i спатрэбяцца людзi накшталт вас. Нам трэба будзе прабрацца ў Брытанскi музей i захапiць усе такiя кнiгi. Мы не павiнны забываць пра нашу навуку: мы павiнны вучыцца як мага больш. Мы павiнны назiраць за марсiянамi. Некаторыя з нас павiнны стаць шпiёнамi. Калi ўсё будзе наладжана, я сам, магчыма, пайду ў шпiёны. Гэта значыць дам сябе злавiць. I самае галоўнае мы не павiнны чапаць марсiянаў. Мы не павiнны нiчога красцi ў iх. Калi мы апынiмся на iх шляху, мы павiнны саступаць. Мы павiнны паказаць iм, што мы не задумваем нiчога кепскага. Толькi так. Яны разумныя iстоты i не будуць вынiшчаць нас, калi будуць мець усё, што iм трэба, i калi яны будуць упэўнены, што мы проста бясшкодныя чэрвi.
