Герберт Уэллс - Вайна сусветаў (на белорусском языке)
Падышоўшы блiжэй, я ўбачыў, што ўвесь у пыле, гразi, зусiм як я, можна падумаць, што яго правалаклi праз каналiзыцыйную трубу. Падышоўшы яшчэ блiжэй, я ўбачыў, што адзенне на iм усё ў зялёных плямах глею, у карычневых лапiках засохлай глiны i ў сажы. Чорныя валасы падалi на вочы, твар быў брудны, асунуты так, што я адразу не мог пазнаць чалавека. На яго падбародку чырванеў незажывелы рубец.
- Стой! - закрычаў ён, калi я падышоў да яго на адлегласцi дзесяцi ярдаў. Я спынiўся. Голас у яго быў хрыплы. - Адкуль вы iдзяце? - спытаў ён.
Я асцярожна назiраў за iм.
- Я iду з Мортлейка, - адказаў я. - Мяне засыпала каля ямы, якую марсiяне выкапалi каля свайго цылiндра... Я выкарабкаўся адтуль i выратаваўся.
- Тут няма нiякай ежы, - заявiў ён. - Гэта мая зямля. Увесь гэты пагорак да ракi ў той бок да Клэмхема i да выгану. Ежы тут знойдзецца толькi на аднаго. Куды вы iдзяце?
Я адказаў не адразу.
- Не ведаю, - сказаў я. - Я прасядзеў у развалiнах трынаццаць цi чатырнаццаць дзён. Я не ведаю, што здарылася за гэты час.
Ён недаверлiва паглядзеў на мяне, потым твар яго змянiўся.
- Я не збiраюся тут заставацца, - сказаў я, - i думаю пайсцi ў Лезерхэд: там я пакiнуў жонку.
Ён паказаў на мяне пальцам.
- Дык гэта вы, - спытаў ён, - чалавек з Уокiнга? Дык вас не забiлi пад Уэйбрыджам?
У тую ж хвiлiну i я пазнаў яго.
- Вы той самы артылерыст, якi зайшоў да мяне ў сад?
- Вiншую! - сказаў ён. - Нам пашанцавала. Падумаць толькi, што гэта вы!
Ён падаў мне руку, я пацiснуў яе.
- Я прапоўз па дажджавой трубе, - працягваў ён. - Яны не ўсiх перабiлi. Калi яны пайшлi, я палямi прабраўся да Ўолтана. Але паслухайце... Не прайшло i шаснаццацi дзён, а вы зусiм сiвы. - Раптам ён аглянуўся цераз плячо. Гэта грак, - сказаў ён. - Цяпер заўважаеш нават цень ад птушынага крыла. Тут вельмi ж адкрытая мясцiна. Давайце схаваемся ў кусты i паталкуем.
- Вы бачылi марсiянаў? - спытаў я. - З тых часоў, як я выбраўся...
- Яны пайшлi на Лондан, - перабiў ён. - Мне думаецца, яны там учынiлi вялiкi лагер. Ноччу над Хэмпстэдам усё неба свецiцца. Як над вялiкiм горадам. I вiдаць, як рухаюцца iх ценi. А днём iх не вiдаць. Блiжэй не паказвалiся... - Ён палiчыў на пальцах. - Вось ужо пяты дзень... Тады двое з iх цягнулi нешта вялiкае к Хамерсмiту. А пазамiнулую ноч... - Ён спынiўся i шматзначна дадаў: - ...паявiлiся нейкiя агнi i ў паветры нешта насiлася. Я думаю, яны пабудавалi лятальную машыну i спрабуюць лятаць.
Я залез глыбей у кусты i ўсеўся на зямлю.
- Значыць, з чалавецтвам будзе скончана... - сказаў я. - Калi гэта iм удасца, яны запраста абляцяць вакол свету...
Ён кiўнуў.
- Яны абляцяць. Але... Тады тут стане крыху лягчэй. Але ўрэшце... - Ён паглядзеў на мяне. - Хiба вам не ясна, што з чалавецтвам ужо пакончана? Я ў гэтым перакананы. Мы знiшчаны... Разбiтыя...
Я паглядзеў на яго. Як нi дзiўна, гэта думка, такая вiдавочная, не прыходзiла мне ў галаву. Я ўсё яшчэ крыху на нешта спадзяваўся, - вiдаць, па прывычцы. Ён рашуча паўтарыў:
- Разбiтыя!
- Усё кончана, - сказаў ён. - Яны страцiлi аднаго, толькi аднаго. Яны здорава ўмацавалiся i разбiлi найвялiкшую дзяржаву ў свеце. Яны растапталi нас. Гiбель марсiянiна пад Уэйбрыджам была выпадковасцю. I гэтыя марсiяне толькi пiянеры. Яны прадаўжаюць прыбываць. Гэтыя зялёныя зоркi, я не бачыў iх ужо пяць цi шэсць дзён, але ўпэўнены, што яны кожную ноч дзе-небудзь падаюць. Што рабiць? Мы пераможаныя. Мы разбiтыя.
Я нiчога не адказаў. Я сядзеў, моўчкi глядзеў перад сабою, дарэмна стараючыся чаму-небудзь пярэчыць.
- Гэта нават не вайна, - прадаўжаў артылерыст. - Хiба можа быць вайна памiж людзьмi i мурашкамi?
Я раптам успомнiў ноч у абсерваторыi.
- Пасля дзесятага выстралу яны больш не стралялi з Марса, па крайняй меры да прыбыцця першага цылiндра.
- Адкуль вы ведаеце? - спытаў артылерыст.
Я растлумачыў. Ён задумаўся.
- Што-небудзь здарылася з пушкаю? - сказаў ён. - Ды толькi што з таго? Яны зноў яе наладзяць. Няхай сабе гэта зойме пэўны час, хiба гэта што зменiць? Людзi - i мурашкi. Мурашкi будуюць горад, жывуць сваiм жыццём, вядуць войны, здзяйсняюць рэвалюцыi, пакуль яны не перашкаджаюць людзям; калi ж яны перашкаджаюць, то iх проста прыбiраюць са свету. Мы сталi цяпер мурашкамi. Толькi...
- Што? - спытаў я.
- Мы ядомыя мурашкi.
Мы моўчкi пераглянулiся.
- А што яны з намi зробяць? - спытаў я.
- Вось пра гэта я i думаю, - адказаў ён, - увесь час думаю. З Уэйбрыджа я пайшоў на ўсход i ўсю дарогу думаў. Я назiраў. Людзi страцiлi розум, яны нылi i хвалявалiся. Я не люблю ныць. Мне даводзiлася глядзець смерцi ў вочы. Я не алавяны салдацiк i ведаю, што памiраць, - добра гэта цi дрэнна, - усё роўна давядзецца. А выратуецца той, хто не згубiць галаву. Я бачыў, што ўсе накiравалiся на ўсход. Я сказаў сабе: "Ежы там не хопiць на ўсiх", i павярнуў у адваротны бок. Я харчаваўся каля марсiянаў, як верабей каля чалавека. А яны там, - ён паказаў рукою, - дохнуць ад голаду, топчуць i рвуць адзiн аднаго...
Ён паглядзеў на мяне i неяк збянтэжыўся.
- Канешне, - сказаў ён, - многiм, у каго былi грошы, удалося ўцячы ў Францыю. - Ён зноў паглядзеў на мяне з нейкiм вiнаватым выглядам i прадаўжаў: - Ежы тут дастаткова. У лаўках ёсць кансервы, вiно, спiрт, мiнеральныя воды; а калодзежы i вадаправоды пустыя. Дык вось, я вам скажу, пра што я калi-нiкалi думаў. Яны разумныя iстоты, сказаў я сабе, i, здаецца, хочуць нас пажыраць. Спачатку яны знiшчаць нашы караблi, машыны, пушкi, гарады, увесь парадак i арганiзацыю. Усё гэта будзе разбурана. Калi б мы былi такiя маленькiя, як мурашкi, мы б маглi сiгануць у якую-небудзь шчылiну. Але мы не мурашкi. Мы занадта вялiкiя для гэтага. Вось мой першы вывад. Ну што?
Я пагадзiўся.
- Вось пра што я падумаў перш за ўсё. Ладна, цяпер далей: нас можна лавiць як заўгодна. Варта марсiянiну толькi прайсцi некалькi мiляў, каб натрапiць на кучу людзей. Я бачыў, як адзiн марсiянiн у ваколiцах Уондсварта разбураў дамы i капашыўся ў абломках. Але так паводзiць сябе яны будуць нядоўга. Як толькi яны знiшчаць нашы пушкi i караблi, разбураць чыгункi i зробяць усё, што збiраюцца зрабiць, то пачнуць лавiць нас сiстэматычна, выбiраць лепшых, запiраць iх у клеткi. Вось што яны пачнуць неўзабаве рабiць. Яны яшчэ не ўзялiся за нас як трэба! Хiба вы не бачыце?
- Не ўзялiся?! - усклiкнуў я.
- Не, не ўзялiся. Усё, што адбылося, адбылося па нашай вiне: мы не зразумелi, што трэба сядзець спакойна, дакучалi iм нашымi гарматамi i рознай ерундою. Мы страцiлi галовы i кучамi кiдалiся ад iх туды, дзе небяспека была такой жа. Iм пакуль не да нас. Яны заняты сваёю справаю, майструюць тое, што не змаглi захапiць з сабою, рыхтуюцца сустрэць тых, хто павiнен яшчэ прыбыць. Магчыма, што цылiндры часова перасталi падаць таму, што марсiяне баяцца трапiць на сваiх жа. Замест таго каб, як быдла, кiдацца ў розныя бакi цi наладжваць дынамiчныя падкопы, спадзеючыся ўзарваць пачвараў, нам трэба было б дастасавацца да новых умоў. Вось што я думаю. Гэта не зусiм тое, да чаго iмкнулася да гэтага часу чалавецтва, але затое гэта адпавядае патрабаванням жыцця. Я i дзейнiчаў, кiруючыся гэтым прынцыпам. Гарады, дзяржавы, цывiлiзацыя, прагрэс - усё гэта ў мiнулым. Гульня прайграная. Мы разбiтыя.
