Станислав Лем - Салярыс (на белорусском языке)
- Паслухай... - неспадзявана азваўся Снаўт, - часова толькi я... - Ён павярнуўся. Нервова пацiраў рукi. - Ты мусiш задавальняцца толькi маiм таварыствам. Пакуль што. Называй мяне Мышанём. Ты ведаеш мяне толькi па фотаздымку, але гэта не важна, мяне ўсе так завуць. Прызнаюся, што ад гэтага няма рады. Прыдумка бацькоў, якiя захаплялiся касмiчнымi справамi, таксама не лепшая, зрэшты, i Мышаня гучыць не надта...*
* Гаворка пра iмя Снаўт - ад англ. snout: сапло. (Тут i далей заўвагi перакладнiка.)
- Дзе Гiбарыян? - настойлiва спытаў я яшчэ раз.
Снаўт заплюскаў вачыма.
- Мне прыкра, што я так сустрэў цябе. Гэта... не толькi мая вiна. Я зусiм забыўся, ведаеш, тут такое адбывалася...
- Ат, якое гэта мае значэнне, - перапынiў я. - Не будзем пра гэта. Што з Гiбарыянам? Яго няма на Станцыi? Ён некуды паляцеў?
- Не, - адказаў Снаўт. Ён пазiраў у кут, застаўлены шпулямi кабелю. Нiкуды ён не паляцеў. I не паляцiць. Iменна таму, уласна... мiж iншым...
- Што? - спытаўся я. Мае вушы па-ранейшаму былi заложаныя, i мне здавалася, што я дрэнна чую. - Што гэта азначае? Дзе ён?
- Ты ж усё ведаеш, - прамовiў ён зусiм iншым тонам.
Ён так холадна пазiраў мне ў вочы, што я аж сцепануўся. Мо ён i быў п'яны, але ведаў, што кажа.
- Штосьцi здарылася?..
- Ага.
- Няшчасце?
Снаўт кiўнуў галавой. Ён не толькi падтакваў, а i правяраў маю рэакцыю.
- Калi?
- Сёння на свiтаннi.
Дзiўна, але я не адчуў трывогi. Гэтая кароткая перамова аднаскладовымi пытаннямi i адпаведнымi адказамi супакоiла мяне сваёй прадметнасцю. Мне здалося, што я разумею яго дзiўныя паводзiны.
- Як гэта адбылося?
- Пераапранiся, уладкуй свае рэчы i вяртайся сюды... скажам... праз гадзiну.
Хвiлiну я вагаўся.
- Добра.
- Пачакай, - прамовiў ён, калi я накiраваўся да дзвярэй.
Ён пазiраў на мяне неяк дзiўна. Я бачыў, што ён не можа вымавiць тое, што яго хвалюе.
- Нас было трое, i цяпер, разам з табой, нас зноў трое. Ты ведаеш Сарторыуса?
- Як i цябе, па фотаздымку.
- Ён наверсе ў лабараторыi, i я не думаю, што ён да ночы выйдзе адтуль, але... ва ўсякiм разе ты яго пазнаеш. Калi ты ўбачыш каго-небудзь яшчэ, разумееш, не мяне i не Сарторыуса, разумееш, дык...
- Дык што?
Я не ўпэўнены, што гэта не сон. На фоне чорных хваляў, якiя крывава iльсняцца пад промнямi нiзкага сонца, ён усеўся ў крэсла, як i раней, з апушчанай галавой, i пазiраў убок, на шпулi навiтага кабелю.
- То... нiчога не рабi.
- Каго я магу ўбачыць? Прывiд?! - раззлаваўся я.
- Разумею. Ты думаеш, што я звар'яцеў. Не. Не звар'яцеў. Я не магу табе гэта растлумачыць... пакуль што. Зрэшты, магчыма... нiчога i не здарыцца. Ва ўсякiм разе памятай. Я цябе папярэдзiў.
- Аб чым?! Што ты гаворыш?
- Трымай сябе ў руках, - Снаўт упарта даводзiў сваё. - Паводзь сябе так, нiбыта... Будзь гатовы да ўсяго. Гэта немажлiва, я ведаю. Але ты ўсё-ткi паспрабуй. Гэта адзiная парада. Iншай я не ведаю.
- Але ШТО я ўбачу!!! - я амаль крычаў. Я ледзьве стрымлiваўся, каб не схапiць яго за каўнер i не страсянуць як след. Я не мог глядзець, як ён сядзiць, уперыўшыся вачыма ў кут, са спакутаваным, спаленым на сонцы тварам i з цяжкасцю выцiскае з сябе слова за словам.
- Я не ведаю. У пэўным сэнсе гэта залежыць ад цябе.
- Галюцынацыi?
- Не. Гэта - рэальна. Не... атакуй. Памятай.
- Што ты кажаш?! - азваўся я не сваiм голасам.
- Мы не на Зямлi.
- Палiтэрыi? Але ж яны наогул не падобныя на людзей! - усклiкнуў я.
Я не ведаў, што рабiць, каб вывесцi яго з таго стану, у якiм ён знаходзiўся i ад якога стыла кроў у жылах.
- Iменна таму гэта так страшна, - прамовiў ён цiха. - Памятай: будзь асцярожны!
- Што сталася з Гiбарыянам?
Снаўт не адказаў.
- Што робiць Сарторыус?
- Прыходзь праз гадзiну.
Я павярнуўся i выйшаў. Адчыняючы дзверы, паглядзеў на яго яшчэ раз. Ён сядзеў, скурчыўшыся, закрыўшы твар рукамi, маленькi, у заплямленых штанах. Я толькi цяпер заўважыў, што на костачках яго пальцаў запяклася кроў.
САЛЯРЫСТЫ
Цылiндрычны тунель быў пусты. Хвiлiну я пастаяў перад зачыненымi дзвярыма, прыслухоўваючыся. Сцены, вiдаць, былi тонкiя, звонку чулася скавытанне ветру. На дзвярах быў трохi коса i нядбала прылеплены прамавугольны кавалак пластыру з алоўкавым надпiсам: "Чалавек". Я пазiраў на гэтае невыразна накрэмзанае слова. Праз хвiлiну мне захацелася вярнуцца да Снаўта, але я зразумеў, што гэта немажлiва.
Вар'яцкае папярэджанне яшчэ гучала ў маiх вушах. Я паварушыўся i адчуў на плячах надакучлiвы цяжар скафандра. Цiха, нiбы хаваючыся ад нябачнага назiральнiка, я вярнуўся ў круглае памяшканне з пяццю дзвярыма. На iх былi таблiчкi: "Д-р Гiбарыян", "Д-р Снаўт", "Д-р Сарторыус". На чацвёртых дзвярах таблiчкi не было. Я завагаўся, але ўсё-ткi нацiснуў на клямку i цiха адчынiў дзверы. Калi яны адчынiлiся, мне здалося, што там нехта ёсць. Я ўвайшоў.
Нiкога не было. Такi ж самы, толькi крыху меншы, выпуклы iлюмiнатар, нацэлены на Акiян, якi тут - пад сонцам - тлуста iльснiўся, нiбыта з хваляў сплываў чырвоны алiўкавы алей. Пурпуровы водблiск запаўняў увесь пакой, падобны на карабельную каюту. З аднаго боку стаялi палiцы з кнiгамi, памiж iмi вертыкальна да сцяны быў замацаваны адкiдны ложак на карданах, з другога было поўна шкапчыкаў, памiж якiмi ў нiкеляваных рамках, звязаных пасамi, вiселi касмiчныя здымкi, на металiчных штатывах стаялi колбы i прабiркi, пазатыканыя ватай, пад акном двума радамi стаялi белыя эмаляваныя скрынi, мiж якiмi цяжка было прайсцi. Накрыўкi некаторых былi адкiнутыя - у скрынях мноства iнструментаў, пластыкавых шлангаў, у абодвух кутах знаходзiлiся краны, выцяжкi дыму, маразiльнiкi, мiкраскоп стаяў на падлозе, бо яму не хапiла месца на вялiзным стале ля акна. Калi я павярнуўся, то ля ўваходных дзвярэй убачыў высозную, да самай столi, прачыненую шафу, запоўненую камбiнезонамi, рабочымi i ахоўнымi халатамi, на палiцах ляжала бялiзна, памiж халявамi антырадыяцыйных ботаў паблiсквалi алюмiнiевыя бутэлькi для партатыўных кiслародных апаратаў. Два апараты разам з маскамi вiселi на спiнцы паднятага ўгору ложка. Усюды панаваў такi самы, толькi яшчэ большы, нiбыта ад спешкi, беспарадак i хаос. Я прынюхаўся, слаба пахла хiмiчнымi рэактывамi i нечым едкiм - хiба што хлорам? Мiжволi пашукаў вачыма ў кутах ля столi закратаваныя вентыляцыйныя адтулiны. Прыклееныя да iх рамак палосы паперы трымцелi, гэта сведчыла, што кампрэсары падтрымлiваюць нармальны ток паветра. Я перанёс кнiгi, апаратуру i iнструменты з двух крэслаў у кут, парасстаўляў iх як удалося, у вынiку чаго вакол ложка памiж шафай i палiцамi з'явiлася крыху вольнага месца. Прыцягнуў вешалку, каб павесiць на яе скафандр, узяўся пальцамi за хвосцiк замка-маланкi, але адразу ж яго адпусцiў. Я нiяк не мог адважыцца скiнуць скафандр, нiбыта з-за гэтага мог стаць безабаронным. Яшчэ раз абвёў позiркам увесь пакой, упэўнiўся, цi добра зачынены дзверы, бо ў iх не было замка, пасля кароткага вагання падсунуў да iх дзве найцяжэйшыя скрынi. Забарыкадаваўшыся такiм чынам, я трыма заходамi вызвалiўся з маёй цяжкай, скрыпучай абалонкi. У вузкiм люстэрку на ўнутранай паверхнi шафы адлюстроўвалася частка пакоя. Краем вока я заўважыў там нейкi рух, сарваўся з месца, але зразумеў, што гэта мой уласны адбiтак. Трыкатажны касцюм пад скафандрам быў увесь прапацелы. Скiнуў яго i штурхануў шафу. Яна адсунулася, у нiшы за ёй блiшчалi сцены мiнiяцюрнай душавой. На падлозе пад душам ляжала вялiзная пляскатая скрынка. З цяжкасцю вынес яе ў пакой. Калi апускаў на падлогу, века яе адскочыла, нiбы было на пружыне, i я ўбачыў асобныя аддзяленнi, запоўненыя дзiўнымi экспанатамi: шмат скарыкатураных альбо толькi першасных нарыхтовак iнструментаў з цёмнага металу, часткова падобных на тыя, што ляжалi ў шкапчыках. Усе яны былi не для ўжытку, недапрацаваныя, скрыўленыя, аплаўленыя, быццам вынесеныя з пажару. Сама дзiўнае, што гэткiя ж сляды пашкоджання былi нават на керамзiтавых, практычна не плаўкiх ручках. Нiводная лабараторная печ не давала тэмпературы для iх плаўлення - хiба што ўнутры атамнага рэактара. З кiшэнi свайго развешанага скафандра я дастаў малы iндыкатар выпраменьвання, але яго чорная галоўка маўчала, калi я наблiзiў яе да гэтых дзiўных iнструментаў.
