Эрик Рассел - Неба, неба (на белорусском языке)
Траба ўздрыгнуў нiбы ад болю, насупiўся, выбраў на лiсце бляхi найменш падгарэлы хлеб, старанна загарнуў яго, каб схаваць ад занадта цiкаўных вачэй, i нязграбна падаў палкоўнiку.
- Божа збаў, гэты Жуль знайшоў мне аднаго пакупнiка, але сто iншых я праз яго страчу.
- Ён вас засмучае? - пацiкавiўся Пiне.
- З iм адны пакуты. Нi на хвiлiну не зводзь з яго вока. Толькi павярнуўся спiной, вось так, - Траба паказаў менавiта як, - i на табе! Ён ужо забыўся пра сваю работу i лунае дзесьцi сярод зорак, нiбы той паветраны шарык, што адарваўся ад нiткi.
- Сярод зорак, кажаце?
- Ну але, пане палкоўнiк. Мой Жуль - заваёўнiк космасу i прыкаваны да Зямлi толькi нешчаслiвым збегам абставiн. I з такога вось цеста я павiнен зрабiць пекара.
- Якiя ж гэта абставiны?
- Мацi яму сказала: "У пякарнi Траба патрэбен чаляднiк. Лепшага выпадку ў цябе не будзе. Кiдай школу, станеш пекарам". I ён прыйшоў да мяне. Разумееце, хлопец ён паслухмяны, ды рэдка калi не лунае ў воблаках.
- Ох, ужо гэтыя мацi... - сказаў Пiне. Ён працёр свой манокль i зноў уставiў яго ў вока. - Мая матуля хацела, каб я стаў сабачым цырульнiкам. Яна казала, што гэта вельмi высакародны занятак i да таго ж даходны. У яе свецкiх сябровак з пудзелямi ды балонкамi я, вядома, буду нарасхват. - Яго доўгiя гнуткiя пальцы быццам стрыглi i завiвалi сабачую поўсць, а на твары з'явiлася агiда. - I я спытаў сам у сябе: хто ж я такi, што ж я такое, калi згаджуся рабiць педыкюр сабакам? Завербаваўся ў Касмiчны корпус, i мяне паслалi служыць на Марс. Калi мая матуля даведалася пра гэта, яе ледзь не разбiў паралюш.
- Дзiва што, - паспачуваў Траба.
- А сёння яна ганарыцца, што яе сын афiцэр i на пагонах у яго чатыры каметы. Мацi ўсе такiя. Нiякага i следу логiкi.
- Бадай што, гэта нават i лепей, - заўважыў Траба. - Бо iнакш некаторыя з нас нiколi б i на свет не нарадзiлiся.
- Пакажыце мне гэтага зорнага летуценнiка, - загадаў Пiне.
- Жуль! - гукнуў Траба, павярнуўся да пякарнi i прыставiў далонi рупарам да рота: - Жуль, хадзi сюды!
Нiякага адказу.
- Бачыце? - Траба бездапаможна развёў рукамi. - Проста не ведаю, што i рабiць. - Ён пайшоў у пякарню, i адтуль даляцеў яго гучны, нецярплiвы голас:Я цябе клiкаў. Чаму ты не абзываешся? Пан палкоўнiк хоча цябе зараз жа бачыць. Прыгладзь валасы ды паспяшайся.
З'явiўся Жуль, iшоў ён нехаця, нага за нагу, валасы i рукi ў муцэ. Ясныя шэрыя вочы яго глядзелi прама i шчыра i не апусцiлiся пад выпрабавальным позiркам палкоўнiка.
- Значыцца, ты сумуеш па зорках, - сказаў Пiне, з цiкавасцю разглядаючы юнака. - Чаму б гэта?
- Чаму чалавеку чаго-небудзь хочацца? - адказаў Жуль i няўцямна пацiснуў плячамi. - Мабыць, так я ўжо створаны.
- Цудоўны адказ, - ухвалiў Пiне. - Так ужо чалавек створаны. Тысячы людзей кожную гадзiну давяраюць сваё жыццё аднаму-адзiнаму пiлоту. I нiчога кепскага з iмi не здараецца. А чаму? Ды таму, што так ужо ён створаны - пiлотам. Палкоўнiк павольна агледзеў Жуля з ног да галавы. - I ўсё-такi ты пячэш хлеб.
- Павiнен жа нехта i хлеб пячы, - умяшаўся Траба. - Не ўсiм жа лятаць да зорак.
- Маўчаць! - загадаў Пiне. - Вы ўступаеце ў змову з жанчынай, каб забiць жывую душу, - значыцца, вы забойца. Зрэшты, гэтага трэба было чакаць. Вы ж ураджэнец берагоў Роны, а там забойцаў процьма.
- Пане палкоўнiк, я зняважаны...
- Хочаш ты i надалей служыць гэтаму забойцу? - спытаў палкоўнiк у Жуля.
- Мсье Траба быў гэтакi добры да мяне. Вы мне даруйце...
- А як жа яму не быць добрым, - перабiў Пiне. - Ён хiтрун. Усе Траба заўсёды былi хiтрыя. - Ён весела падмiргнуў пекару, Жуль гэта прыкмецiў, i ў яго адразу зрабiлася лягчэй на душы. - Але ад усiх навабранцаў абавязкова патрабуецца адно, - гаварыў далей палкоўнiк ужо больш сур'ёзным тонам. Паспрабуй здагадацца, што менавiта.
- Кемлiвасць, пане палкоўнiк? - рызыкнуў Жуль.
- Так, безумоўна, але адной кемлiвасцi мала. Патрабуецца, каб навабранец усёй сваёй iстотай iрваўся ў космас.
- Дык гэтак жа i ва ўсiм, - зноў умяшаўся Траба. - Калi любiш сваю работу, працуеш як мага старанней i чым найлепш. От узяць хоць бы мяне: калi б мне было ўсё адно, што хлеб, што не хлеб, я, мусiць, жаваў бы цяпер тытунь у электрычнай пякарнi i рук бы нiколi не мыў.
- Кожны год у Касмiчны каледж паступаюць дзесяць тысяч юнакоў, - сказаў Пiне Жулю. - I болей за восем тысяч яго не заканчваюць. Iм не хапае пораху вытрымаць чатыры гады ўпартай працы i засяродзiць усе свае думкi i ўсе сiлы душы на адным. Так што шмат хто кiдае на паўдарозе. Сорам i ганьба! Ты згодзен?
- Згодзен, пане палкоўнiк, сорам i ганьба, - пацвердзiў Жуль i насупiў бровы.
- Ха! - сказаў Пiне, вельмi задаволены. - У такiм выпадку давай пазбавiм гэтага крывапiўца Траба яго здабычы. Мы знойдзем яму другога хлопца, якi створаны для таго, каб стаць пекарам.
- Але, мсье...
- Я дам табе рэкамендацыю ў Касмiчны каледж i ўзамен прашу ў цябе толькi аднаго.
У Жуля заняло дух.
- О пане палкоўнiк! Чаго ж?
- Заўсёды будзь такi, каб мне не было за цябе сорамна!
Ён сядзеў у сябе ў кабiне, вочы ў яго запалi i пачырванелi ад стомы, а "Прывiд" iмклiва праразаў прастору. За дваццаць напружаных, пакутлiвых гадоў ён збудаваў цэлую лесвiцу i прыступка за прыступкай падняўся да чына капiтана. Цяпер ён славiўся як адзiн з сама дасведчаных, спрактыкаваных камандзiраў касмiчнай службы. I ўсё гэта непарушна грунтавалася на адной запаведзi, якая падтрымлiвала яго ў сама цяжкiя хвiлiны: "Заўсёды будзь такi, каб мне не было за цябе сорамна!"
Яго мацi i палкоўнiк Пiне даўно памерлi, але да апошняй сваёй часiны яны iм ганарылiся: ён жа стаў капiтанам.
Ён быў штурманам, другiм пiлотам, потым першым, i месца яго было на носе карабля, як ён заўсёды марыў, i ён сапраўды акунаўся ў неабсяжны зорны свет, якi гэтак любiў. Мерна чаргавалiся гадзiны, што былi адведзены на сон, адпачынак i работу, i, калi ён працаваў, яго ўвесь час перапаўняла неаслабнае захапленне перад тым, што яму даводзiлася бачыць, назiраць, вывучаць.
А цяпер ён прамяняў усё гэта на добраахвотнае зняволенне ў нетрах карабля, i навокал ужо нiчога не было - адны толькi цьмяныя сцены са сплаву тытану ды завалены паперамi стол.
У любую хвiлiну работы, у любую хвiлiну адпачынку, а нярэдка i перарываючы сон ён адказваў на пытаннi, прымаў рашэннi, рабiў запiсы ў спецыяльных кнiгах, запаўняў тысячы дзелавых бланкаў. Як кажуць, спрэс адна пiсанiна...
Праз гадзiну пасля вячэры:
- Прашу прабачэння, капiтан. Гэты таўстун з Дзюсельдорфа зноў напiўся да зялёных чорцiкаў. Выцяў сцюарда, якi спрабаваў яго ўцiхамiрыць. Прашу дазволу замкнуць яго на гаўптвахце.
- Дазваляю.
Або сярод неспакойнага чуйнага сну хтосьцi рашуча трасе яго за плячо:
- Прашу прабачэння, капiтан. У дзесятай i адзiнаццатай дзюзах раскалолася пракладка. Прашу дазволу адключыць энергiю на дзве гадзiны, пакуль будзе праводзiцца рамонт.
