К Акула - Змагарныя дарогi (на белорусском языке)
Побач дарогi заўважыце моцныя, ужо добра зьверху пазарастаныя й амаль непрыкметныя бункеры: гэта зьвяно лiнii Мажыно. Высокiя шкiлеты жалезных слупоў трымаюць на сваiх вярхах таўстое павуцiньне электрычных правадоў. Па iх электрычная энэргiя бяжыць з электрастанцыяў з Альпаў i Вагезаў у фабрыкi й памешканьнi Мюльгаўзэна, Кольмара й Штрасбурга.
Калi-б вам пашанцавала ў залаты пагодны жнiвеньскi дзень узыйсьцi дзесь на якi ўсходнi схiл Вагезаў i кiнуць вокам на ўсход, прылiпнеце нагамi да свайго месца на доўгi час. Бо хiба-ж не захочаце налюбавацца той цудоўнай панарамай, што перад вамi раськiнецца? Пад нагамi зялёным дываном разаслаўся суцэльны сад, паперасяканы блiскучымi асфальтавымi стужкамi дарогаў. Мiж каронаў высокiх разложыстых дрэваў i сьпiчастых таполяў адрозьнiце чырвоныя стрэхi эльзаскiх вёсак; над кожнай зь iх абавязкова дамiнуе высокая вежа гатыцкай сьвятынi. Сярод гушчы зеленi вашае зыркае вока лёгка ўгледзiць высокiя комiны й цёмныя карпусы фабрыкаў Мюльгаўзэна й Кольмара. I тыя дымныя комiны, i шэрыя фабрыкi здадуцца вам зусiм не на месцы ў гэтым пладавiтым велiзарным эльзаскiм садзе. Вока хоча цешыцца зеленьню й прасторам. Грудзi з насалодаю ўцягваюць сьвежае горнае паветра, а зрок павандраваў гэтак далёка - аж да блакiтна-туманнага хрыбта Шварцвальда за Рэйнам. Вы ў такую хвiлiну зьяўляецеся шчаслiвым чалавекам i будзеце дзякаваць Творцу за тое, што маеце магчымасьць напiвацца асалодай аднаго з найпрыгажэйшых вобразаў Ягонага тварэньня.
Але вы, здаецца, знаходзiцеся не ў Вагезах, а на дарозе й наблiжаецеся да вёскi. Уязджаючы ў яе, пэўна-ж заўважыце на правым баку вялiкую статую Збавiцеля або сьв. Дзевы Марыi i, калi вы набожны чалавек, з пакораю сьхiлiце галаву. Чырванастрэхiя, крытыя дахоўкай, тынкаваныя дамы гусьценька абступiлi па абодвух баках вулiцу. Некаторыя зь iх маюць так званыя тырольскiя сьцены, iншыя-ж схавалiся - абрасьлi дзiкiм вiнаградным жываплотам.
Вы, пэўна, ужо не адну гадзiну ў падарожжы й дзеля таго спынiцеся ў мясцовай гасподзе, дзе перш за ўсё замовiце адборнага вiна, каб адагнаць смагу. Сядайце за стол i раскашуйцеся, на колькi дазваляе ваша падарожная кiшэня. Эльзасцы - народ бывалы, турыстаў ведаюць: накормяць, напояць i прыхiнуць.
II
Але мы ня турысты, кiшэнi ў нас пустыя, i час ваенны. Калi-б нам раптам i прысьнiлася, што падарожнiчаем на ўлоньнi мiрнае прыроды дзеля свае асалоды, нядоўга будзе трываць уява. Пагоднае залатое жнiвеньскае цi верасеньскае неба падняло зь няпрыяцельскiх лётнiшчаў цэлую масу ангельскiх ганчакоў "спiтфаераў" i амэрыканскiх "мiчэляў". Пэўна-ж, яны ня кружаць над эльзаскай раўнiнай, каб пры-глядацца чупрынам яблыняў, слiваў цi лiчыць зьверху платы густых вiнаграднiкаў. Шпаркiм лётам снуюць над дарогамi, пiльна сочаць усякi рух адзьдзелаў пад загадамi Трэцяга Райху, цяжкiм грукатам зь лёгкiх гарматак частуюць тых, што былi настолькi неасьцярожнымi, каб у такi сонечны й выгадны для паветраных сiл дзень асьмелiцца ўжываць мясцовыя шляхi зносiнаў.
А гарматкi тыя ня звычайныя. Яны пасылаюць ускосным ланцугом унiз рой вiсклiвых цяжкiх куляў, што пры сутычцы з цвёрдым прадметам - цi гэта садовае дрэва, нямецкая вайсковая аўтамашына, цi мякаць чалавечага цела, або навет i конiка дванаццатае роты - iрвуць аб'ект на сотнi дробных кавалкаў. Кулi тыя завуцца бом-бом, i калi адна, не дай Божа, трапiць у вас, не знойдзеце ратунку. Адно добрае - канец ваш будзе хуткi, бо надта хутка сплывеце крывёю. Дый самае грукатаньне гарматак цяжкое й дэмаралiзуючае. Навет калi й ня вы, а нейкi сусед знойдзецца пад абстрэлам, вы ўсё-ж не на жарты перапалохаецеся. Грукат той скалане вас да самай глыбiнi, моцна патрасе вашы й так ужо напружаныя, а мо й зусiм зьнячуленыя нэрвы. У той момант будзеце праклiнаць хвiлiну, калi вам уздумалася цi было загадана якраз у сонечны дзень апынуцца на гладкай эльзаскай дарозе. Мо на адзiн мiг уявiце, як слаўна было-б, калi-б побач раней яшчэ нехта нарыхтаваў ямку, каб вы маглi цяпер гоцнуць у яе й перачакаць небясьпеку. Але вам кажуць iсьцi далей, i йсьцi трэба. Бо вы-ж ня турысты, й час цяпер ваенны. Бывае, што гэтыя ганчакi апоруць вялiкую ваенную калёну. Як-жа заядла зачнуць яе рваць на дробныя кавалкi, мясiць! Хавайся, хто жывы! Эльзаскi сад, перапоўнены грукатам, узрывамi, сьвiстам, стогнамi й енкамi, замяняецца ў пекла.
Вунь далёка на захадзе ў Вагезах два штурмавiкi "спiтфаеры" дзяўбуць нешта ўжо на працягу гадзiны. Хутчэй за ўсё разбiваюць мост або нейкi доўгатрывалы абаронны пункт. Вось адзiн зь iх шырокiм лукам закружыў над мэтаю й, адляцеўшы на пару кiлямэтраў, набiраючы iмпэту, зноў прыблiжаецца да яе. Вось ужо ён далятае i, быццам той каршун, падае раптоўна на ўгледжаную здабычу. Вам здалёк здаецца, што ён зараз разаб'ецца аб горы - так нiзка прыблiзiўся да зямлi. Але не. Раптоўна пад вострым кутом адрываецца й ня мiнае дзесяцi часiнаў, як да вушэй вашых далятае перш скугольны енк, а потым глухi й адрывiсты гук цяжкога ўзрыву. Гэта "спiтфаер"-штурмавiк паслаў у аб'ект яшчэ адну бомбу. А вунь ужо й другi пачынае раптоўна падаць унiз. Другая бомба крышыць назначаны аб'ект.
Вам здаецца, што два самалёты, проста забаўляючыся, дзяўбуць здабычу. I ня дзiва. Нiдзе навокал не пабачыце нiводнага нямецкага самалёту. "Люфтваффэ" дажывае апошнiя месяцы. Ёй не хапае палiва, паветраных апаратаў, лётнiкаў. Дзеля таго й забаўляюцца ангельскiя штурмавiкi над эльзаскiм садам.
Бывае, што яны забягуцца, каб пацiкавiцца, што робiцца за Рэйнам. Там ужо забава цяжэйшая. Нямецкая супрацьлятунская артылерыя пачынае раптоўна пляваць у блакiтныя высi з дзесяткаў хуткастрэльных гарматаў. Снарады ўзлятаюць у неба й там iрвуцца на шмат дробных кавалкаў. Здаецца вам, што нехта б'е малаткамi па пустых чарапах. Немцы, вiдаць, умацоўваюцца й наважылiся баранiцца на Рэйне. Пэўна, спадзяюцца, што рака яшчэ раз выканае ролю добрае натуральнае абароны Нямеччыны з захаду, як рабiла ўжо цi раз у мiнулым.
Але вось з усходу чуваць магутны гул. Дрыжыць i стогне зямля. Гул мацнее й блiжэе. Гэта сотнi хаўрусьнiцкiх бамбавiкоў вяртаюцца з рэйду на Нямеччыну. Цяпер яны ўжо, як вокам сягнуць, пакрываюць лёгкаблакiтнае верасеньскае неба. Якая-ж iх маса! Не пералiчыш! Яны сягоньня поўныя валадары нямецкага неба, а заўтра - пераможанага нямецкага народу.
III
Можа, у мiрны час войска стаiць i школiцца на месцы ў якiмсьцi абозе цi, як яшчэ даўней, у цьвярдынi. Можа, тым, што стаяць доўгi час на адным месцы, брыдзее штодзённасьць, можа, яны хочуць даўгiх маршрутаў, зьмены месцаў, новых абставiнаў. Адылi вайною дакучае пяхотнаму жаўнеру сталая валакiта. Цэлымi месяцамi ня ведае ён утульнай цяплынi бараку, супакою рутынна-манатоннага жыцьця вайсковага вабозу. Вялiкая й бязьлiтасная ваенная машына кiдаецца iм, быццам вецер, лёганькай пярынкай. Сяньня, кладучыся спаць, ён ня ведае, дзе будзе наступны яго супачынак.
