К Акула - Змагарныя дарогi (на белорусском языке)
Обзор книги К Акула - Змагарныя дарогi (на белорусском языке)
Акула К
Змагарныя дарогi (на белорусском языке)
Кастусь Акула
Змагарныя дарогi
Раман
Кастусь Акула. Змагарныя дарогi
Уладзiмiр Арлоў. Змагарныя шляхi Кастуся Акулы (Уступ да Менскага перавыданьня 1994 году)
Станiслаў Станкевiч. "Змагарныя Дарогi" К.Акулы (Уступ да Таронтска-Мюнхенскага выданьня 1962 году)
Кастусь Акула. Пасьля першых адгалоскаў
Кастусь Акула
Змагарныя дарогi
Ад Аўтара
Пэрыяд Другой Сусьветнай вайны прынёс беларускаму народу найбольш цярпеньняў i каштаваў яму ахвяраў. Даўно здадзеныя на злом i пераплаўленыя ў iншыя прылады вайны цi мiру зброя, што iрвала-крывавiла зьняможанае цела нашае Бцькаўшчыны. Але маскоўскi акупант, не дазволiўшы прыгнечанаму народу залячыць i загаiць ваенных ранаў, запрог яго ў непасiльнае ярмо ды сыцее й дужэе за кошт мiльёнаў нашых нешчасьлiвых родзiчаў.
Партыйныя прыслужнiкi Масквы ў навуцы й культуры туга набiваюць кiшэнi бальшавiцкiмi чырвонцамi за мiзэрна-хвальшывыя працы, дзе намагалiся й намагаюцца ў крывым люстэрку паказаць той векапомны час. Тыя-ж, для якiх праўда, сьветлая маральнасьць, гонар i чыстае сумленьне даражэй юдаўскiх маскоўскiх прэмiяў, бляшак-мэдалёў ды тытулаў, прымушаныя сяньня маўчаць, чакаючы на лепшую будучыню, калi змогуць тварыць бяз прымусу.
Адрэзак часу, што дзелiць нас ад вайны, быў-бы амаль дастатковым, каб хоць з большага вычарпаць багацьце матар'ялаў, што назьбiралася ў басэйне падзеяў за час вайны ў Беларусi. Але яшчэ дагэтуль амаль незакранутая сыравiна вялiкiх ваенных эпапеяў у лiтаратуры, неадсьпяванай застаецца слава беларускiх волатаў-гэрояў у музыцы. Нашы нацыянальна-сьведамыя й патрыятычныя масы на эмiграцыi ўсё яшчэ дзеляцца й жывуць ласкуткамi ўспамiнаў ды там-сям падбiраюць каласкi з плённых чужых нiваў. Удома-ж бальшавiцкiя партыйцы славяць крывадушных катаў паняволаенага народу.
Беларускiя эмiграцыйныя пiсьменьнiкi маюць амаль неабмежаваную вольнасьць тварэньня ды й багатую спадчыну гiстарычных матар'ялаў. Адылi яны, аддаючы львiную частку свайго часу заробкам на штодзённы хлеб i жыцьцё, абмежавалiся да гэтага часу адно колькiмi ўрыўкамi-нарысамi цi кароткiмi паэмамi. Асноўны-ж запас сыравiны, што адносiцца да людзей i падзеяў у Беларусi падчас апошняе вайны, усё яшчэ неўпарадкаваны й недасьледаваны, чакае лепшае будучынi.
Аддаючы гэту працу ў карыстаньне грамадзтва, аўтар спадзяецца, што яна хоць у малой ступенi запоўнiць вышэйзгаданы прабел.
Вялiкая падзяка належыцьца сябром iз Школы Камандзераў Беларускае Краёвае Абароны ў Менску, што пасьпяшылi нам на дапамогу зь iнфармацыямi. За помач у iнфармацыях складаем вялiкае беларускае дзякуй i наступным асобам: сьв. пам. а. мiтр. прат. Данiлюку, ген. Ф.Кушалю, д-ру М.Шчорсу, сп-нi Л.Пiтушчысе, сп.сп. Г.Барановiчу, А.Маркевiчу й iншым, а за парады пры апрацоўцы матар'ялу - д-ру В.Жуку. За перагляд i некаторую карэкту ў мове рукапiсу дзякую сп. А.Марговiчу.
Гэтта асаблiва жадаем падчыркнуць вялiкую вартасьць фiнансавае дапамогi сп-ра К.Каранеўскага i д-ра Б.Рагулi, ды й трэйцяга сябры, якi жадае астацца ананiмным, дзякуючы якiм магчымай сталася рэалiзацыя выданьня кнiгi.
Д-ру Ст.Станкевiчу i сп-нi З.Станкевiчысе за цяжкую й наагул тэхнiчную працу, зьвязаную з выданьнем, належыцьца найбольшшая ўдзячнасьць. Фактычна дзякуючы вялiкай ахвярнасьцi ў працы сп-ва Станкевiчаў i магчымым было выдаць гэту працу ў так скорым часе.
К.Акула
Сябром iз школы камандзераў Беларускае Краёвае Абароны ў Менску
МЕЧ
Яго ў зямлi знайшоў маёй разлогай
Гаручы прадзедаў вузкi загон.
Вясёлым звонам аказаўся ён,
Калi чапiў канцом майго нарога.
Абцёр пабожна йржу часа благога,
I заблiшчэў старых стагодзьдзяў сон
I напiс на клiнку, нiбы закон
"Да рэшты бой!" - зiрнуў загадам строга.
I вось няма нясьмеласьцi, разваг
Для сэрца вернага - чужынцам страх:
Радзiмы схоў вартуйце, маткi, сёстры!
Я з грамадой iду па шчасьце нам.
Мой меч зiхцiць непераможны, войстры.
Змагуся сам - дык iншым перадам!
1924 г.
Уладзiмiр Жылка
ЧАСТКА ЎВОДНАЯ
ГIТЛЕРАЎСКАЯ АКУПАЦЫЯ БЕЛАРУСI Ў 1941-1944 ГАДАХ
Паколькi апiсаныя намi падзеi ў бальшынi сваёй адбываюцца паза межамi Беларусi, неабходна дзеля ўводзiнаў малапаiнфармааванага чытача кiнуць вокам на тое, што адбывалася на беларускiх землях пад час гiтлераўскае акупацыi. Згары засьцерагаемся, што характарыстыка таго багатага гiстарычнага часу скупая й некамплетная, але дастатковая дзеля таго, каб знайсьцi ключ да зразуменьня шмат чаго, апiсванага ў самой аповесьцi.
АДМIНIСТРАЦЫЙНЫ ПАДЗЕЛ
З часткi, акупаванае немцамi ў 1941 годзе, быў створаны г. зв. Генэральны Камiсарыят Беларусi з цэнтрам у Менску. Ён быў падзелены на "гэбiты" (акругi), а гэныя ў сваю чаргу - на паветы й воласьцi. Нямецкi генэральны камiсар у Менску меў у кожнай акрузе для свае дапамогi гэбiтскамiсара. Адмiнiстрацыйныя нiзы ў большай меры былi ў руках беларусаў, вярхi - у руках немцаў.
Вялiкiя прасторы Беларусi iз кампактнай масай беларускага насельнiцтва ня былi ўлучаны ў Генэральны Камiсарыят Беларусi. Гэтак Вiльня з вялiкiмi абшарамi Вiленшчыны ўвайшла ў Камiсарыят Летувы, Беласточчына была далучана да Ўсходняй Прусii; частка беларускай Берасьцейшчыны й Пiншчыны апынулася ў Камiсарыяце Ўкраiны; пытаньне Браншчыны й Смаленшчыны было неразьвязанае, таму што яны былi ў засягу прыфрантавога пасу; сумежныя-ж з Латвiяй прасторы трапiлi ў Камiсарыят Латвii.
ШКОЛЬНIЦТВА
Гiтлераўскiя акупанты дазволiлi толькi пачатковае й сярэдняе школьнiцтва, з вялiкiмi абмежаваньнямi апошняга ў лiку. Прагiмназii й прафэсiйныя сярэднiя школы iснавалi ў акруговых гарадах. Насуперак цьверджаньням некаторых непрыязных беларусам чужынцаў, у школах ня было дыскрымiнацыi нацыянальных мяншыняў. Для запаўненьня недахопу настаўнiкаў у акруговых гарадох былi арганiзаваныя шасьцiмесячныя настаўнiцкiя курсы. Ня гледзячы на кароткi час, прадукт выходзiў добры. Беларуская патрыятычная моладзь намагалася выкарыстаць час i скупыя маг-чымасьцi для падняцьця народнае асьветы й усеагульнага нацыянальнага ўсьведамленьня. Немцы, праз сваiх акруговых школьных iнспэктараў i iхных памочнiкаў, пiльна сачылi за працэсам навучаньня й дбалi, каб беларускае маладое пакаленьне ўзгадоўвалася ў духу прыязьнi, калi не адданасьцi, да г. зв. вялiкай Нямеччыны й гiтлераўскай "новай Эўропы".
Але дарма. Iхныя намаганьнi нэўтралiзавалiся вялiкай патрыятычнай ахвярнасьцю i адданасьцяй Бацькаўшчыне настаўнiцкага элемэнту. Беларускi вучань, пачуўшы праўду аб мiнуўшчыне свайго краю, вывучыўшы родную мову ды ацанiўшы ейную раўнавартасьць iз чужымi мовамi, пазнаючы родныя песьнi, гiсторыю й культуру, фармаваўся як самастойны, поўнасьцяй вартасны чалавек. Ад поўнай нацыянальнай сьведамасьцi й пачуцьця сваёй вартасьцi да палiтычна незалежнiцкiх iмкненьняў i змаганьня за iх застаўся ўсяго адзiн крок. Трэба было адно паставiць кропку над "i", а яе найчасьцей i ставiлi самi гiтлераўскiя акупанты, толькi ўжо не ў школьных класах, але там, дзе зброяй i агнём безаглядна вынiшчалi часткi акупаванае Беларусi. Гэтак нарадзiлiся сьведамыя змагары за лепшую долю паняволенага народу.
