Неизвестен Автор - Лiтаратурныя творы з казачнымi матывамi (на белорусском языке)
Сьвет магу я пакарыць!..
Ды ляцела павуцiна,
Нос кранула камарыны,
Абкруцiла яму ногi,
Стаў ён клiкаць дапамогi.
Добра, што пасьпела муха
Выцягнуць яго за вуха.
Паглядзела яму ў твар
I сказала: - Эх, камар!..
А.Д.
КОТ, САБАКА I МЫШ
Прайшло таму нямала год,
Калi сабака, мыш i кот
Жылi у згодзе, разам елi,
Скакалi, навет песьнi пелi,
Лiзалi косьцi пад сталом
I весялiлi цэлы дом.
Ды вось аднойчы гаспадар
Задумаў ехаць на базар.
Ён загадаў сабаку срога:
- Не адыходзься ад парога,
Сядзi, для пэўнасьцi, пры хаце,
Пiльнуй усё маё багацьце.
I можа мала, можа многа
Сядзеў сабака ля парога,
Ды захацеў ён паскакаць,
Крыху пагаўкаць, пабрахаць.
I кажа ён кату: - У дружбу
Ты саслужы адну мне службу
I за мяне пiльнуй у хаце
Гаспадаровае багацьце.
- Ну, што-ж, - яму прамовiў кот,
Каб большых ня было турбот!
З ахвотай пасяджу ля ганку,
А ты сабе бяжы пагаўкай.
I можа мала, можа многа
Той кот праседзеў ля парога.
Паклiкаў мыш i кажа: - У дружбу
Ты саслужы адну мне службу
I за мяне пiльнуй у хаце
Гаспадаровае багацьце.
Бо тут ад ветру на парозе
Я дужа лапкi памарозiў.
- Ну, добра - кажа мыш, - скарэй
Бяжы на печ ды лапы грэй.
I можа мала, можа многа
Сядзела мышка ля парога.
Ды раптам чуе - памiж траў
Цьвiркун на скрыпачцы зайграў.
Тут мышка, ўзяўшы лапкi ў бокi,
Хутчэй пусьцiлася у скокi.
Вярнуўся гаспадар - а ў хаце,
Глядзiць, няма яго багацьця.
Хацеў сабаку ён прагнаць,
Ды той пачаў яго лiзаць,
Прасiць, малiць, гаспадара:
- Не праганяй мяне з двара.
За гэта буду я нязьменна
Служыць аддана i сумленна.
- Што-ж, - гаспадар яму ў вадказ,
- Чым марнаваць дарэмна час,
Служы ды верны будзь, як друг...
Аднак iдзi, брат, на ланцуг.
Сабака бедны з тэй пары
Сядзiць навязан на двары.
За крыўду гэткую гатоў
Ён разарваць усiх катоў.
I кот з мышамi больш ня дружыць,
Як толькi зловiць, так i душыць.
А мыш залезла ў падпамосьце,
Грызе падлогу там iз злосьцi.
* * *
Вядома, гэта толькi казка,
Ды прачытаць для тых я раю,
Свае хто часам абавязкi
Выконваць iншым даручае.
Н.Тарас
КАЗКА ПРА МЯДЗЬВЕДЗЯ
Пад самую восень, пад верасень месяц
Задумаў жанiцца Мядзьведзь шэры ў лесе.
I кажа сватом: - Мне шукайце пасагу;
Зiму зiмаваць - трэба мёду i брагi.
А сам я ня маю нi пчол, нi гароду;
Падушка - i тая з альховай калоды.
За лета снапа мне нажаць ня прыйшлося,
То хворы ляжаў, то гнуў дугi, палозьзе.
Няхай сабе будзе ня важная жонка,
Каб толькi я выжыў зiму пад сасонкай...
* * *
Хадзiлi сваты ад Мядзьведзя па лесе
Усё дзеўкi шукалi празь верасень месяц.
Хадзiлi яны ў Белавеж да Зубрышкi,
Да Зайцавых дзевак, былi i ў Казьлiшкi.
Там ветлiва важных гасьцей прынiмалi,
Крынiчнай вадой, мурагом частавалi;
Старалiся ўсе iм у пояс хiлiцца
Сваты былi важныя - Воўк ды Лiсiца!
Калi што ня так, дык патрапiлi-б самi
Пагладзiць, дзе трэба, памацаць зубамi...
Эх, важныя дзеўкi, былi-б гаспадынi,
Каб мелi каўбасаў, курэй, саланiны.
Нашто i шукаць-бы што недзе другое,
Было-б для Мядзьведзя жыцьцё залатое.
А то ў Зайчышкi пасаг - рунi жыта,
Зiмой - зьледзянеўшая ў полi ракiта.
А у Казьлiшкi трысьнiк у iмшарах,
Падушкi з пуховак, асоту гушчары.
Таксама ў Зубрышкi па ўсёй Белавежы
Ня зьлiчыш стагоў непачатых i сьвежых...
Ды што зь iх сватом i Мядзьведзю старому,
Язык намазолiш, нагонiш аскому.
* * *
Пачулi сваты - ёсьць ля Нарачы дзеўка:
Ў зялёнай дуброве паджарая Белка,
Такая вясёлая, зь песьнямi, зь сьмехам,
Зьбiрае зь ляшчэўнiку летам гарэхi.
Насыпала поўныя куфры, як лёду,
Раскусiш - як сонца, зярняты - як зь мёду.
Сказалi Мядзьведзю: - Ёсьць дзеўка з пасагам!
Прыбраўся Кудлаты Мядзьведзь у сярмягу;
Кашулю узьдзеў, што злупiў у Мiколы,
Як той баранiў ад яго калiсь пчолы;
Ўзяў пояс лiповы i кiй сукаваты,
Так выбраўся зь сьвiтай Мядзьведзь наш у сваты.
* * *
Такое вясельле магло толькi хiба
Быць там, дзе ёсьць Нарач, бор цёмны ды рыба.
Iгралi ў цымбалы Шаршнi i Асьвянкi,
Iгралi дзень цэлы да самай заранкi;
А ў цёмным ягоднiку зь Цецярукамi
Ў тахт Дзятлы у бубны лупiлi насамi,
I зь вёскi далёкай, дзе жытнiя гонi,
Iм Певень iграў на чырвонай гармонi.
Лявонiху ёмка скакала Лiсiца,
Аж ветрам паджарым шумела спаднiца.
Як выйшаў Мядзьведзь, тупнуў левай ды правай,
Пайшоў прысядаць - замiгцелi рукавы.
Скакаць ён так мог-бы дзён пяць цi мо' дзесяць
Адно толькi боты стапталiся ў лесе;
Ды нат i ў мяне там знасiлiся лапцi...
На трэйцюю ноч пачалi разьяжджацца.
* * *
Памалу прайшоў цiхi верасень-месяц.
Ляжыць, пажывае Мядзьведзь шэры ў лесе,
Дзе глуш ды сасновае шумнае рэха,
А Белачка носiць ваду i гарэхi.
Насыпе Мядзьведзь iх у ступу, як лёду,
А зьверху бабухне дубовай калодай!
Наесца i сьпiць у сваiм у палацы,
Нат слухаць ня хоча, хто кажа аб працы.
Пажыў ён па-панску нямала так часу,
Пакуль не хапiла у Белкi прыпасаў.
Ляжыць i раве ён, ледзь бор не аглохне:
- Ой, мусiць, я хутка ня выжыву, здохну!..
Лячыла Мядзьведзя Варона-Шаптуха,
I Дзяцел пастукваў трубкай у вуха,
I банкi на пяты стаўляла Сарока,
Кампрэсы яму прыкладала пад бокам...
Ды што нi рабiлi - ўсё не памагала.
Шмат вылiзаў лекаў, гусiны i сала...
Ды што тыя лекi, калi наш Кудлаты
Зьеў двух дактароў зь Белавежы лычатых.
Хадзiў тады блiзка Цыган хiтры недзе,
Пачуў пра цяжкую хваробу Мядзьведзя
I кажа: - Ты, бацю, ня слухай нiкога.
Цыган табе зельля парадзiць другога.
Вiдаць, ты ня можаш нi сесьцi, нi легчы,
Ня можаш, мой баценька, мала ты есьцi!...
* * *
Дзе ў лесе дарога, а з боку паляна,
Лячыў Цыган брагай-сiвухай да рана;
Яшчэ паiў зельлем салодкiм, як мёдам,
Спаiўшы, Мядзьведзя прыкуў да калоды,
Пазьней яму ўсыпаў бярозавай кашы,
Павёў яго цешыць людзей на кiрмашах.
Перш доўга Мядзьведзь касурыўся ды охаў,
А потым зрабiўся такiм скамарохам!
Дзе толькi ня прыйдзе пад хаты крывыя
Зьлятаюцца дзецi, дзяўчаты, старыя,
Прыносяць салодкага мёду, гарэхаў,
А ён давядзе аж да сльёз i да сьмеху.
Сьмяюцца i дзецi, i куры, i конi,
Як ён у шарахаўкi звонкiя звонiць;
Сьмяюцца асьверы, i стрэхi, i хаты,
Як пойдзе скакаць пад цымбалы Кудлаты.
Здаецца, няпраўда, што людзi гавораць,
Што быў ён раней абiбокам i хворым...
А Белачка там, дзе ёсьць пушча густая,
Ў сасновыя куфры гарэхi зьбiрае
I добра хавае, каб iх нi мядзьведзi
Знайсьцi не маглi, нi вясковыя дзецi,
Ды чорнымi зорка пiльнуе вачыма
I лускае iх у сьцюдзёныя зiмы...
А там, за сасновым за лесам, за борам,
Як золатам сiнiм, iграюць азёры!
А глянеш навокал - такая краiна:
Дзе ступiш - то рэха, то казка, былiна...
Ёсьць, праўда, i сумных нямала, бязь лiку,
Але мы iх лепей пакiнем вялiкiм.
А вам, мае дзеткi, з вачыма, як золак,
Аддам усе дзiвы тых казак вясёлых.
Максiм Танк
IРЫНКА
Iрынцы спадабалася
Цудоўная вясна.
Як восенi даждалася,
Пайшла прасiць яна,
Прасiць нябёс ня хмарыцца,
Вятроў - не галасiць,
Срабрыстых росаў ранiцай
На травах не гасiць;
Каб сонейка высокае
Сьвяцiла на палi,
А кветкi сiнявокiя
Зноў на лугох цьвiлi;
Прасiць сям'ю крылатую
Зь лясоў не адлятаць,
Бярозку расахатую
Лiстоў не атрасаць...
Прасiла яна шчыра так,
Прасiла ўсю зiму,
I мо' вясна аж з выраю
Вярнулася таму.
Вярнулася, пяе iзноў
Зь бярозкай над ракой,
Пяе сярод дуброў, лугоў
Зь Iрынкаю малой.
Максiм Танк
ЯК ВЯСНА ПРЫШЛА
Як вясна прышла ў гаi,
Разбудзiла ручаi
I паклiкала iзноў
Птушак з выраю дамоў.
Прыляцелi жаўрукi,
I зязюлi, i шпакi,
Качкi, чэпiкi,
Раюцца,
Зь iмi ластаўкi.
Прыляцелi журавы,
Буслы, кнiгаўкi...
Дзе ты тут усiх
Пералiчыш iх!
Прыляцелi, ў полi селi,
Зь вераб'ямi-забiякамi
Спрачаюцца:
- Мы пакiнулi вас тут
Зiмаваць, зiмаваць;
Вас прасiлi гаспадарку
Пiльнаваць, даглядаць,
А вярнулiся назад,
Непаладкаў шмат!..
Вераб'i на гэта толькi
У вадказ усiм:
- Чым-жа мы тут вiнаваты,
Чым, чым, чым?!
- Дзе нi глянеш - збожжа столькi
У стагох,
Гаварыў жаўрук усiм,
- Было восеньню багатай
На палёх,
- Чым-жа мы тут вiнаваты,
Чым, чым, чым?
- Я пакiнула дубровы
Ў iх уборы каляровым,
А цяпер, - зязюля кажа,
Трэба мне зноў у ляску
Ды на кажным на сучку
Будзiць лiсьцiкi: ку-ку !..
За зязюляй журавель
Кажа: - Я на поплаве
Шмат быў восеньню пакiнуў
I брусьнiц, i журавiнаў,
А цяпер-жа, ля ракi
Анi ягадкi!..
- Гэта, пэўна, вераб'i,
Кажуць ластаўкi,
На палёх
I на лугох
Усё папсавалi
Перапiлi, пераелi,
Пераласавалi...
