Неизвестен Автор - Беларускiя народныя казкi (на белорусском языке)
Падышла Юля да яблынькi, а тая - дзын, дзын, дзын! - i паднялася ўгору.
Узлавалася Юля на яблыньку, пачала яе лаяць апошнiмi словамi.
А тут якраз па дварэ хадзiў пеўнiк. Ускочыў ён на плот i кукарэкае:
- Ку-ка-рэ-ку! Дзедава дачка пад карытам схавана, а бабiна хоча яблыкi яе сарваць ды выйсьцi замуж за пана...
Пачуў гэта гусар, зьлез з каня i пайшоў у хату. Знайшоў там пад карытам дзедаву дачку. Як зiрнуў на яе, дык вачэй ня можа адарваць: так яна яму спадабалася.
- Дзеўка-дзявiца, - пакланiўся ёй гусар. - Сарвi мне на памяць залаты яблык з сваёй яблынькi.
Падышла Галя да яблынькi - i ўсе яблыкi ўпалi да яе ног.
Сабрала яна iх у прыпол, прынесла гусару. Гусар падхапiў яе, пасадзiў на каня побач з сабою i павёз да сваiх бацькоў.
Дома яны згулялi вясельле i сталi жыць-пажываць у згодзе ды ў ладзе. Нарадзiўся ў iх сын, ды такi прыгожы, што бацькi не наглядзяцца на яго.
Тым часам злая мачыха не магла спаць ад зайздрасьцi, чаму гусар не яе дачку, а дзедаву замуж узяў. I ўсё думала, як яе iзь сьвету зьвесьцi.
Аднаго разу кажа яна сваёй дачцэ:
- Схадзi ты, дачушка, да сястры ў госьцi. Паклiч яе з сабою купацца ды ўтапi...
Паслухала Юля маткi, пайшла ў госьцi да сястры. Падгаварыла яе купацца. На рэчцы кажа ёй:
- Сядзь ты, сястрыца, на кладцы, я табе плечы памыю.
Села Галя на кладцы, а Юля ськiнула яе ў ваду i пабегла дахаты.
Чакаюць дома Галю - няма. Малы сын плача, нiхто суцешыць ня можа. Узяла яго нянька на рукi, пайшла ўздоўж рэчкi гукаючы:
- Галя, Галюся, твой маладзён плача, есьцi хоча. Куры сьпяць, гусi сьпяць, адзiн ён ня ўсыпаецца, маткi не дачакаецца...
I чуе яна голас з вады:
- Ой, цяжка мне выйсьцi да сына: камень ногi падбiвае, вада вочы залiвае...
Пачуў малы сынок матчын голас i яшчэ мацней заплакаў.
- Ой iду, сынок, ой бягу, - адгукаецца мацi. - Слухаць плач твой, сынок, не магу.
Выйшла мацi з вады, накармiла сына, ён i заснуў. А сама назад пайшла.
Вярнулася нянька дадому, расказала, што было каля рэчкi.
Назаўтра сам бацька ўзяў залаты яблык i сына ды пайшоў да рэчкi. Прыйшоў на бераг i гукае:
- Галя, Галюся, твой маладзён плача, есьцi хоча...
Пачула мацi плач сына i адказвае:
- Ой, iду, сынок, ой бягу: слухаць плач твой, сынок, не магу.
Выйшла яна на бераг, пакармiла сына, - ён i заснуў. Тады муж дастаў зь кiшэнi залаты яблык i даў жонцы. I як толькi ўкусiла яна залаты яблык - адразу апрытомнела.
Зарадаваўся муж, прывёў яе дадому. Сталi яны зноў жыць добра i шчасьлiва.
А злую мачыху i яе дачку больш да сябе i на парог ня пускалi.
ПАЛЯШУКI Й ПАЛЯВIКI
Было ў бацькi дванаццаць сыноў, усе рослыя ды ўдалыя хлопцы.
Жылi яны на вялiкай палянцы, мiж цёмнага лесу. Вялi там сваю гаспадарку, палявалi на дзiкiх зьвяроў i птушак.
Стары бацька, сiвы, як голуб, сядзеў сабе ў кажушку зiмой i ўлетку ды толькi камандаваў. I былi ў той сям'i лад ды згода.
Суседзi жылi ад iх далёка i не рабiлi iм шкоды, бо баялiся дружнай сям'i.
Пажанiлiся сыны, пайшлi ў iх свае дзецi. Вялiкая вырасла сям'я. Ды ўсе слухалi старога бацьку, i кажны рабiў сваю работу.
Але вось па некаторым часе памёр бацька, i пачалiся ў сям'i нялады. Жонкi братоў сварацца, адна адну заядаюць, - рады няма. Такая пайшла мiж iмi калатня, пгго й мужыкi нiчога зрабiць ня могуць. Крычаць жонкi, хочуць дзялiцца.
"Ну, што-ж, - думаюць браты, - трэба дзялiцца".
Пачалi дзялiцца. Ды справа гэта не такая й лёгкая, як iм здавалася. Сяк-так з крыкам ды зыкам падзялiлi дабро й жывёлу. А як дайшло да зямлi, дык тут ледзь адзiн аднаго не пазабiвалi: нiяк ня могуць падзялiць сваю палянку, каб нiкому крыўды ня было. Перасварылiся браты з-за зямлi i сталi адзiн аднаму ворагамi.
Толькi два малодшыя браты жылi мiж сабою ў вялiкай згодзе: куды адзiн, туды й другi. Не захацелi яны калацiцца з братамi за зямлю, пакiнулi бацькаву хату ды падалiся ў сьвет шукаць iншага прытулку.
Зрабiлi браты з двух дубоў вялiкiя санi, запрэглi ў iх шэсьць пар валоў, наклалi дабро, пасадзiлi жонак зь дзяцьмi ды паехалi на санях па пяску. А каровы i дробная жывёла ззаду за iмi пайшлi.
Працягнулi крыху валы дубовыя санi па пяску ды сталi, як укопаныя. Калёс тыя браты ня мелi i нiчога пра iх ня ведалi, бо нiкуды яны з свайго лесу ня толькi ўлетку, але i зiмою ня езьдзiлi.
Пачалi браты адпiлоўваць круглыя калодкi ды падкладваць пад палазы. Коцяцца калодкi, i санi паўзуць уперад.
Надакучыла меншаму брату падкладваць калодкi пад палазы, вось ён i кажа большаму:
- Давай зробiм такую прыладу, каб калодкi самi круцiлiся пад палазамi.
I зрабiлi яны першыя ў тым краi калёсы. Лёгка пайшлi цяпер валы, так што браты i самi паселi на воз. Едуць i дзiвяцца, як яны да гэтага часу абыходзiлiся без калёс.
Ехалi яны, ехалi, даехалi да вялiкай ракi. Агледзелi раку - усюды глыбока, нiдзе няма зручнага месца, каб пераехаць уброд. А тут такая навальнiца ўсхадзiлася, што лес, як зьвер, раве. Ломiць навальнiца дрэвы, як саломiнкi, ды шпурляе ў раку. Плывуць яны па вадзе цэлымi сьцiртамi.
Паглядзеў на iх малодшы брат, падумаў i здагадаўся, як перабрацца цераз раку.
Налавiлi яны з братам дрэў, ачысьцiлi гальлё, калоды зьвязалi адну з аднэй i зрабiлi моцны плыт. А як сьцiхла навальнiца, узьвезьлi свой воз на плыт. Самi стаяць на плыце ды кiруюць доўгiмi жэрдкамiбусакамi, а плыт плыве, як параход.
Убачылi каровы, што валы паплылi на другi бераг, кiнулiся ў раку ды за iмi наўздагон. Толькi свiньнi i авечкi не адважылiся скакаць у ваду. Стаяць на беразе, рохкаюць, мэкаюць. Вярнулiся потым браты з плытам назад i забралi iх.
Гэтак усе i пераправiлiся праз шырокую i глыбокую раку.
Паехалi яны далей i забралiся ў такую пушчу, што й канца ёй няма.
Пачалi браты церабiць прасекi ў пушчы ды масьцiць грэблi. Але дзе там! Чым далей, тым лес гусьцей, а ў iм такiя нетры, што й выбрацца нельга.
Большы брат змарыўся, аслабеў.
- Застануся, - кажа ён меншаму брату, - я тут, бо ня хопiць у мяне сiлы з гэтага лесу выцерабiцца.
I застаўся з сваёю сям'ёю жыць у лесе.
З таго часу i яго самога i ўвесь яго род пачалi зваць паляшукамi.
А малодшы брат не захацеў заставацца ў лесе. Быў ён дужы, як тур, i спадзяваўся на сваю сiлу. Ён адзiн церабiў прасекi, масьцiў грэблi i ехаў далей.
I да гэтых часоў засталiся яшчэ на Палесьсi тыя прасекi ды грэблi, што нарабiў малодшы брат.
Цi доўга ён так выбiраўся зь цёмнага лесу, цi не, але вось нарэшце пачалi трапляцца прагалiны ды палянкi зь пяскамi. Асеў малодшы брат на гэтых палянках, пачаў iх араць i сеяць збожжа.
I з таго часу празвалi яго самога i ўвесь яго род палявiкамi.
А потым размножылiся паляшукi й палявiкi, занялi новыя лясы i палi ды сталi добрымi суседзямi.
Так i цяпер жывуць.
ОХ I ЗАЛАТАЯ ТАБАКЕРКА
Жыў сабе сiрацiна Янка, лясьнiкоў сын. Бацькi яго памерлi, а раднi нiякай ня было. Так i жыў ён адзiн у лесе, у бацькавай хатцы. А каб весялей было, гадаваў пярэстага катка.
Прывык да яго каток. Бывала, куды гаспадар iдзе, туды i ён.
Пайшоў аднойчы Янка дровы зьбiраць. Ну, вядома, i каток за iм.
Набраў Янка вязку, нясе дадому, а каток адну сухую галiнку ўсьлед цягне.
Стамiўся Янка, прысеў на пнi, успомнiў як цяжка яму жыць на сьвеце, i застагнаў моцна сам сабе:
- Ох, ох!
I толькi ён сказаў, - выскачыў з-пад пня маленькi дзядок з доўгаю барадою.
- Чаго ты мяне клiкаў, дзяцюк?
Паглядзеў Янка спалохана на дзiўнага дзядка i кажа:
- Не, дзедка, ня клiкаў я цябе.
- Як ня клiкаў? - заспрачаўся дзядок. - Я-ж ня глухi! Ты два разы назваў маё iмя: Ох, Ох... Мусiш мне цяпер сказаць, чаго ты ад мяне патрабуеш.
Падумаў Янка i кажа:
- Нiчога, дзедка, мне ня трэба. Але я вельмi галодны. Калi маеш кавалак хлеба, то дай.
Ох нырнуў назад пад пень, i праз хвiлiну вынес адтуль мiску тлустай капусты i кавалак хлеба.
- На, - кажа, - еш.
Наеўся сiрацiна, катка накармiў i нiзка пакланiўся дзядку:
- Дзякую за абед: даўно такой смачнай стравы ня еў.
Узвалiў ён на плечы свае дровы i весялейшым пайшоў дадому.
Мiнуў дзень-другi, зноў голад дакучае. Успомнiў Янка пра дзядка. "Пайду, думае, - цi не накормiць ён мяне яшчэ раз?"
Прыйшоў, на той пень сеў i ўздыхнуў:
- Ох!
Выскачыў дзядок:
- Што скажаш, дзяцюк?
Пакланiўся яму Янка:
- Галодны я, дзедка. Цi ня даў-бы ты мне хоць кавалак хлеба.
Дзядок, як бачыш, вынес яму кавалак хлеба i мiску капусты. Так з таго часу i пайшло: захочацца Янку есьцi, - iдзе да дзядка.
Аднойчы дзядок вынес яму замест абеду залатую табакерку.
- Вось што, хлопча, - кажа, - ня турбуй ты мяне болей: я ўжо стары i мне цяжка абед выносiць. Вазьмi гэтую табакерку. Калi табе што патрэбна будзе, адчынi яе, i мой слуга адразу стане перад табою. Ён ня горш за мяне зробiць усё, што ты яму загадаеш.
Узяў Янка залатую табакерку, шчыра падзякаваў i пайшоў, надскокваючы, дахаты. Адчынiў дома залатую табакерку - выскачыў зь яе маленькi чалавечак, але не такi, як дзядок Ох, а малады, шустры.
- Што загадаеш? - прагаварыў да Янкi тоненькiм галаском.
- Дай мне, братка, чаго-небудзь паесьцi.
Тут чалавечак, як бачыш, паставiў на стол мiску капусты, палажыў добры кавалак жытняга хлеба, а сам ускочыў у залатую табакерку i зачынiўся.
