Неизвестен Автор - Беларускiя народныя казкi (на белорусском языке)
Бацька паказаў дачцы рэшата зь яйкамi.
- Сказаў, каб ты на гэтыя яйкi квактуху пасадзiла i вывела куранят да заўтра яму на сьнеданьне. Хiба-ж гэта можна зрабiць?
Дачка падумала i кажа:
- Нiчога, тата. Заўтра што-небудзь прыдумаем. А пакуль што бяры, мама, гэтыя яйкi, пячы яечню на вячэру.
Ранiцай дачка кажа бацьку:
- На табе, тата, гаршчок, iдзi да пана. Скажы, каб ён за дзень ляда высек, выкарчаваў i ўзараў, проса пасеяў, зжаў i змалацiў ды ў гэты гаршчок насыпаў куранят кармiць.
Пайшоў бацька да пана, падаў яму гаршчок i сказаў усё, як дачка загадала.
Пан паскуб вусы, паморшчыўся i кажа:
- Разумная твая дачка, ды я ўсё-ж разумнейшы!
Узяў ён тры сьцяблiнкi лёну, падаў бедняку:
- Скажы дачцы, каб яна да заўтра гэты лён сьцерла, спрала i выткала i пашыла мне зь яго кашулю.
Вярнуўся бацька дахаты засмучаны. Дачка пытаецца:
- Што сказаў табе пан?
Падаў бацька ёй тры сьцяблiнкi лёну i разказаў, што пан загадаў.
- Нiчога, - адказвае дачка, - кладзiся, тата, спаць, заўтра што-небудзь прыдумаем.
Назаўтра дае дачка бацьку тры кляновыя дубчыкi i кажа:
- Занясi пану i папрасi - няхай ён iх пасадзiць, за адну ноч вырасьцiць i зробiць снасьць для кроснаў, каб было на чым палатно яму для кашулi выткаць.
Пайшоў бядняк да пана, падаў тры дубчыкi i сказаў, як дачка навучыла.
Пачырванеў пан i кажа:
- Разумная твая дачка - нiчога ня скажаш. Ды я ўсё-ж разумнейшы! Перадай-жа ты ёй, каб яна да мяне нi пехатою прыйшла, нi на канi прыехала, ня голая i не адзетая i каб падарунак мне прынесла, а я каб ня мог яго прыняць. Калi зробiць усё гэта, то вазьму яе за дачку - вырасьце, панi будзе! А ня зробiць - дрэнна ёй будзе...
Вярнуўся бацька дахаты яшчэ больш засмучаны.
- Ну, што табе, тата, пан сказаў? - пытаецца дачка.
- Ды вось, дачушка, нарабiла ты сваiмi адгадкамi бяды i нам i сабе...
Расказаў ёй бацька, што пан загадаў.
- Нiчога, тата. Як-небудзь абдурыш пана i на гэты раз. Злавi ты мне толькi жывога зайца.
Пайшоў бацька ў лес, паставiў сiло i злавiў зайца.
Дачка закруцiлася ў рыбацкую сетку замест сукенкi, села на кiёк i паехала з зайцам да пана.
Пан стаiць на ганку i дзiвiцца: зноў перахiтрыла яго беднякова дачка! Узлаваўся ён i нацкаваў на яе сабак - думаў, тыя разарвуць разумнiцу. Дзяўчынка выпусьцiла з рук зайца - сабакi i памчалiся за iм.
Падышла яна да пана.
- Лавi, - кажа, - свой падарунак: вунь ён у лес пабег.
Прышлося пану ўзяць разумную дзяўчынку за дачку.
Паехаў неўзабаве пан за мяжу, а дзяўчынцы сказаў:
- Глядзi-ж, каб ты тут безь мяне ня судзiла маiх людзей, бо дрэнна табе будзе.
Засталася дзяўчынка адна ў маёнтку. Здарылася ў гэты час такая справа. Пайшлi два дзядзькi на кiрмаш. Адзiн купiў калёсы, другi - кабылу. Запрэглi кабылу ў калёсы i паехалi дамоў. Па дарозе спынiлiся адпачыць. Ляглi i паснулi. А як прачнулiся, бачаць: бегае ля калёс малое жарабятка. Дзядзькi заспрачалiся. Той, чые калёсы былi, кажа: "Жарабя маё, гэта мае калёсы ажарабiлiся!" А той, чыя кабыла, сваё даводзiць: "Не, жарабя маё, гэта мая кабыла ажарабiлася!"
Спрачалiся, спрачалiся ды вырашылi ехаць да пана на суд.
Прыехалi, а пана няма дома.
- Рассудзi хоць ты нас, - просяць дзядзькi прыёмную дачку.
Даведалася дзяўчынка, што ў iх за справа, i кажа:
- Няхай той з вас, чыя кабыла, выпража яе з калёс, ды вядзе ў руках, а той чые калёсы, кяхай цягне iх на сабе ў другi бок. За кiм жарабя пабяжыць, той яго i гаспадар.
Дзядзькi так i зрабiлi. Жарабя пабегла за кабылаю, на гэтым i спрэчка ў iх скончылася.
Вярнуўся пан з-за мяжы i дачуўся, што разумная дзяўчынка безь яго суды судзiла. Узлаваўся ён, нарабiў крыку:
- Што-ж ты не паслухала мяне? Цяпер ты не мая дачка. Бяры сабе з маёнтку, што пажадаеш, ды iдзi дахаты, каб я цябе больш ня бачыў!
- Добра, - кажа дзяўчынка, - але мне хочацца на адход цябе вiном пачаставаць.
- Частуй, - буркнў пан. - толькi хутчэй.
Напаiла яго дзяўчынка вiном, пан i заснуў бяз памяцi. Загадала яна тады слугам запрэгчы каня, палажыла пана ў карэту i павезла дахаты. Дома з бацькам зьняла яго з карэты ды перанесла ў сенцы на салому.
- Вось табе, - кажа, - пасьцель замест пярын. Ачухвайся тут.
Прачнуўся назаўтра пан, аглядаецца - дзе-ж гэта ён? Убачыў сваю прыёмную дачку, якую прагнаў, i пытаецца:
- Чаму я тут, у бруднай мужыцкай хаце, ляжу?
- Ты сам так захацеў, - сьмяецца дзяўчынка. - Ты сказаў мне: "Бяры сабе з маёнтка, што пажадаеш, ды iдзi дахаты". Я i ўзяла цябе. Уставай ды iдзi замест бацькi паншчыну адбываць. Ты мужык дужы, роботнiк зь цябе будзе нядрэнны.
Пачуўшы гэта, пан усхапiўся на ногi i так драпануў назад у свой маёнтак, што толькi яго i бачылi. Навет ад коней з карэтаю адрокся.
ЗАЛАТАЯ ЯБЛЫНЬКА
Жыў дзед i баба. I былi ў iх дочкi - дзедава дачка i бабiна дачка. Дзедаву дачку звалi Галя, а бабiну - Юля.
Баба сваю родную дачку песьцiла, даглядала, а дзедаву ў чорным целе трымала i ўсё шукала прычэпкi, каб iзь сьвету зьвесьцi.
Пайшоў аднойчы дзед на кiрмаш, купiў бычка-трацячка. Прывёў дахаты i кажа дочкам:
- Будзеце пасьвiць яго па чарзе - адна дзень i другая дзень.
Пагнала ў першы дзень бычка на пашу дзедава дачка. Злая мачыха дала ёй верацяно i мех кудзелi.
- Глядзi, - кажа, - каб за дзень усю кудзелю спрала, кросны выткала, палатно выбялiла i ўвечары дамоў прынесла. А калi ня зробiш - ня жыць табе.
Вывела Галя бычка з хлява, пагладзiла па шыi i пагнала на пашу. Гонiць, а сама горкiмi сьлязьмi залiваецца.
Бычок пытаецца:
- Дзеўка-дзявiца, русая касiца, чаго плачаш?
- Як-жа мне ня плакаць, бычок? Загадала мне мачыха гэты мех кудзелi спрасьцi, кросны выткаць, палатно выбялiць i ўвечары дамоў прынесьцi... Цi-ж зраблю я за дзень такую работу?
- Ня плач, - адказвае бычок, - ганi мяне на шаўковую травiцу, на сьвежую расiцу, там мы што-небудзь прыдумаем.
Прыгнала Галя бычка на шаўковую травiцу, на сьвежую расiцу. Наеўся бычок, напасьвiўся, а потым i кажа:
- Цяпер кладзi мне ў правае вуха кудзелю i верацяно. А сама хукнi ў левае вуха i глядзi, што будзе.
Палажыла Галя бычку ў правае вуха кудзелю i верацяно, хукнула ў левае вуха i глядзiць. Аж там - кудзеля прадзецца, кросны ткуцца, палатно белiцца i ў сувой скочваецца...
Як усё было зроблена, выняла Галя гатовы сувой палатна i вясёлая пагнала бычка дахаты.
Злая мачыха сустрэла яе на дварэ:
- Ну, што: спрала кудзелю?
- Спрала, - кажа Галя, i падала ёй гатовы сувой палатна.
Мачыха аж за галаву хашлася: такую работу зрабiла яе падчарка! А тут i суседкi прыйшлi - дзiвяцца, якое тонкае палатно выткала Галя. Усе хваляць яе, не нахваляцца.
Прыйшла чарга гнаць бычка бабiнай дачцэ Юлi. Дала ёй мацi верацяно i поўмяха кудзелi.
- Спрадзi, - кажа, - дачушка, гэтую кудзелю i вытчы палатно яшчэ лепшае, чым выткала твая няродная сястра. Хачу, каб цябе людзi хвалiлi, а не яе.
Узяла Юля тоўсты дубец i пагнала бычка. Гонiць ды ўсё хвошча яго дубцом. Бычок давай кiдацца туды-сюды, а Юля бегае за iм, кляне на чым сьвет стаiць. Бегала, бегала i верацяно згубiла.
Прыгнала яна сяк-так бычка на пусты выган, палажыла кудзелю, а сама спаць уклалася. Бычок узяў кудзелю, пабэрсаў нагамi i ўтаптаў у балота.
Прачнулася пад вечар Юля, глядзiць - кудзеля ў балоце ўтоптана... Схапiла яна дубец ды давай бычка бiць. Бычок пабег дахаты, i яна за iм з крыкам.
Дома мацi пытаецца ў яе:
- Ну, як, дачушка: зрабiла работу?
- Ды не, - кажа дачка.
- Чаму?
- Бычок вiнаваты. Празь яго я верацяно згубiла, а потым яшчэ ён i кудзелю маю ў балота ўтаптаў...
Узлавалася мачыха на бычка. Пайшла да дзеда i кажа:
- Зарэж, дзед, бычка!
- Цi ня здурэла ты, баба? - падзiвiўся дзед. - Навошта нам яго рэзаць?
Тут баба як затупае нагамi, як накiнецца на дзеда з кулакамi:
- Калi не зарэжаш, дык я цябе вон выганю разам з тваёй дачкою!
Нiчога не парадзiш - згадзiўся дзед зарэзаць бычка.
Пачула гэта Галя, пабегла ў хлеў да бычка, абкяла яго за шыю i залiлася сьлязьмi.
- Дзеўка-дзявiца, русая касiца, чаго ты плачаш? - пытаецца бычок.
Расказала яму Галя, што надумалася зрабiць злая мачыха.
- Ня плач, дзеўча, - кажа бычок. - Лепш паслухай, што я табе параю. Як зарэжуць мяне, вазьмi маю печань, i там знойдзеш залатое зярнятка. Пасадзi тое зярнятка ў садку каля хаты. Вось i ўсё.
Галя так i зрабiла, як сказаў бычок.
Вырасла зь зярняткi яблынька з залатымi яблыкамi.
Хто нi iдзе цi ня едзе каля садка - усе дзiвяцца з залатой яблынькi.
Ехаў аднойчы з вайны прыгожы малады гусар. Убачыў яблыньку i спынiўся. Працягнуў руку да яе, каб сарваць залаты яблык. А яблынька - дзын, дзын, дзын! - i паднялася ўгору. Апусьцiў гусар руку - яблынька зноў стала на сваё месца.
Убачыла гэта праз акно Галя i кажа да мачыхi:
- Пайду я сарву гэтаму прыгожаму гусару адзiн яблычак.
А мачыха як затупае на яе, як закрычыць:
- Я табе галаву сарву!
Схапiла яна Галю ды засадзiла пад карыта, а ў садок паслала Юлю: няхай, думае, лепш родная дачка сарве гэтаму гусару яблык, можа, ён закахаецца ў яе...
Падышла Юля да яблынькi, а тая - дзын, дзын, дзын! - i паднялася ўгору.
