Жорж Сименон - Пад страхам смерцi (на белорусском языке)
На якiсьцi час ён змоўк, пасля абсалютна спакойна спытаўся ў Лябро:
- Ну а як бы ты ўзяўся за гэтую справу, га?..
З дня яго з'яўлення на выспе прайшло ўжо амаль тры тыднi. Лябро ўжо прызвычаiўся да такiх размоў. Якраз у той самы момант ён даставаў з вады добрую, цi не кiлаграмовую скарпену.
- А можа, не трэба мяне забiваць? - асцярожна спытаўся ён у адказ.
Жуль здзiўлена, нават дакорлiва паглядзеў на яго.
- Ну, сам падумай, Аскар... Ты ж выдатна ведаеш, што я напiсаў: "Пад страхам смерцi..."
- Гэта было так даўно...
Жуль стукнуў кулаком па сваёй драўлянай назе:
- А хiба я адмяняў свой прысуд?
- Мы тады яшчэ не былi знаёмыя...
- Ну i што?.. Дык тым больш, што знаёмыя!.. Не, галубок!.. Трэба, каб я знайшоў добры спосаб... Вiдаць, зраблю гэта ўсё ж такi ў моры... Хто тут можа бачыць нас цяпер?.. Нiхто. Ты плаваць умееш?
- Трошкi.
Лябро адразу ж пашкадаваў, што сказаў гэтае "трошкi", якое магло канчаткова падштурхнуць Жуля да здзяйснення задуманага. I асцярожна зазiрнуў свайму кату ў вочы.
- Я заўсёды няблага плаваў...
- Але ты не зможаш плыць, калi атрымаеш добры ўдар па галаве... I слядоў пасля майго ўдару не застанецца... Трэба, каб я навучыўся кiраваць лодкаю, бо буду ж вяртацца на бераг адзiн... Насадзi ж мне новую пiяду!
Калi не торгала i Жуль быў у кепскiм настроi, ён зусiм ужо дапякаў Лябро.
- Ты, мусiць, думаеш купiць мяне тым, што будзеш кармiць i паiць? Га?.. А ўвесь час лiчыш, колькi я выпiў пляшак... Ты сквапны, Аскар! I эгаiст. А баязлiвец якi! Памерцi нават прыгожа не зможаш. Ведаеш, што я табе скажу? Ты мне агiдны. Дай выпiць...
Трэба было пiць разам з iм. Лябро жыў усё роўна як у нейкiм кашмары аглушаны вiном ужо з дзесяцi гадзiн ранiцы i п'яны ўшчэнт апоўднi. А Жуль нават праспацца яму не даваў пасля гэтага, будзiў у чатыры-пяць гадзiн дня, каб iсцi гуляць на плошчу ў шары.
Гуляць ён не ўмеў зусiм, але ўпарта iмкнуўся выйграць. Спрачаўся пасля кожнага ўдару, вiнавацiў iншых гульцоў у махлярстве. А калi хоць хто-небудзь з прысутных дазваляў сабе зрабiць заўвагу або ўсмiхнуцца, Жуль кiдаў тады шалёныя позiркi на Лябро.
- Спадзяюся, што ты перастанеш урэшце сустракацца з гэтым тыпам? - казала панi Лябро. - Думаю, гэта не ты плацiш за вiно, якое вы, кажуць, лiтрамi смокчаце?..
- Ды не... Не я...
Ведала б яна, што ён плацiў не толькi за вiно, але i за пражыванне Жуля ў "Ноевым каўчэзе", у тым лiку i за сталаванне!
- Паслухайце, пал Лябро, - казаў яму гаспадар гатэля Марыс. - Усялякiя клiенты ў нас былi. Але гэты зусiм навыносны. Учора ўвечары ён пагнаўся ў калiдоры за маёю жонкаю... Пазаўчора - за Жажо. Цяпер дзяўчына адмаўляецца заходзiць да яго ў пакой... Ён падымае нас сярод ночы, грукоча сваёю драўлянкаю па падлозе, каб запатрабаваць шклянку вады i таблетку аспiрыну... Лямантуе з любой нагоды, адсылае назад ежу, якую ён, цi бачыце, не ўпадабаў... Адбiвае, словам, ад гатэля пастаяльцаў... Я так больш не магу...
- Я прашу цябе, Марыс... Калi толькi ты паважаеш мяне, як сябра...
- Дзеля вас я ўсё гатовы зрабiць, пан Лябро... Але не дзеля гэтага аднаногага, не...
- Пацярпi яго яшчэ два тыднi...
Два тыднi... Тыдзень... Трэба было выйграць час... Пазбегчы смерцi... А яшчэ прыходзiлася штодня па некалькi разоў улагоджваць гульцоў у шары: людзi адмаўлялiся гуляць з гэтым нахабным шаленцам, якi няспынна сварыўся i кляў кожнага, не лезучы за словам у кiшэню...
- Трэба табе пагуляць сёння, Вiяль... I Герсi папрасi прыйсцi... Скажы яму ад майго iмя, што гэта вельмi важна... Проста неабходна, каб ён сёння прыйшоў...
Плакаць хацелася ад такой абразы. Iншы раз Лябро казаў сам сабе, што Жуль - вар'ят. Але гэта нiчога не мяняла. Не мог жа ён запраторыць свайго нязванага госця ў вар'ятню?
Ён нават не мог пайсцi ў палiцыю i заявiць, што гэты чалавек пагражае яму смерцю.
Перш за ўсё таму, што ў яго не было нiякiх доказаў. Не паштоўкi ж паказваць - абсмяялi б адно. Па-другое, яго мучыла сумленне. Бо Жуль такi, як ён ёсць цяпер, быў, можна сказаць, яго ўласным творам. Хто ж, як не ён, Лябро, быў адказны за ўсе тыя рысы, якiя набыў Жуль разам са стратаю нагi i веры ў людзей?..
Але няўжо ён павiнен быў даць забiць сябе?.. Павiнен, што яшчэ горш, жыць тыдзень за тыднем, мажлiва, месяц за месяцам (гэта калi пашанцуе) з думкаю, што ў любую гадзiну, у сама нечаканы момант Жуль скажа яму сваiм адначасна i зычлiвым i здзеклiвым голасам: "Час прайшоў, Аскар..."
А Жуль быў садыст, якiх пашукаць. Дбайна падкiдаў i падкiдаў дровы ў вогнiшча страху свайго колiшняга злоснiка. Варта было Лябро супакоiцца крыху хоць на якую хвiлiнку, як Жуль адразу ж казаў лiслiвым голасам:
- А што, калi мы гэта зробiм зараз?..
Яшчэ гэтае сапраўды езуiцкае "мы"! Нiбыта ён, Лябро, даў ужо яму сваю згоду i самахоць пойдзе на смерць.
- Павер мне, Аскар, я пастараюся зрабiць усё так, каб ты пакутаваў як мага меней... Не такi ўжо я i жорсткi, як можаш ты думаць... Усё гэта зойме хвiлiны тры, сама больш...
Лябро заставалася адно ўшчыкнуць сябе, каб пераканацца, што гэта не сон, не вар'яцкае насланнё.
- Дай пляшку, - зноў i зноў казаў Жуль.
Выпiўшы, Жуль пачынаў гаманiць пра рыбалку, гульню ў шары, пра панi Лябро, якую ён, хоць i бачыў толькi здалёк, дужа незалюбiў.
- Ты нiколi не думаў развесцiся?.. Табе гэта трэба зрабiць. Прызнайся, што ты не шчаслiвы з ёю, га?.. Яна ж на ланцужку цябе водзiць, бы сабачку якога!..
I Лябро прызнаваўся, хоць тое, што казаў яму толькi што Жуль, поўнай праўдаю назваць нiяк нельга было. Гэта была праўда хiба што ў пэўнай ступенi. Але лепш было не пярэчыць, бо тады Жуль адразу ж тэрарызаваў яго новымi жорсткiмi меркаваннямi пра ягоную не надта далёкую смерць.
Дый без пярэчанняў не вельмi лёгка было яго слухаць.
- Калi ты развядзешся, - зазiраў у будучыню Жуль, дачакаўшыся ад Лябро прызнання, - думаю, мне будзе лепш перабрацца да цябе. Возьмем Жажо за служанку...
Лябро ўпiваўся пазногцямi ў далонь. Былi моманты - у моры, на тэрасе кавярнi ў Марысавым гатэлi, на плошчы ў час гульнi ў шары, - калi яму жудасна хацелася выць. Выць, як вые на месяц сабака. А што, калi гэта наставала вар'яцтва?..
- Я заўважыў, што ты ўмееш гатаваць, - сказаў Жуль.
- Я гатую толькi рыбу...
- Але ўсё роўна няблага, што ты ўмееш гатаваць... Кажуць, ты нават мыеш посуд... Дык як табе мая iдэя?..
- Жонка не захоча.
Праз якiя тры-чатыры днi Жуль зноў браўся за сваё.
- Падумай... Тады я яшчэ пачакаю... Урэшце, пратуляўшыся ўсё жыццё па гатэлях, я пачынаю цяпер думаць, што, як i ўсе iншыя людзi, маю права на свой кут...
- А калi я дам вам грошы, каб уладкавацца дзе-небудзь у iншым месцы?
- Аскар!
Жуль сурова заклiкаў яго да парадку.
- Сцеражы цябе Бог загаварыць са мной так хоць адзiн яшчэ раз! Бо тады я зраблю гэта адразу ж. Ты чуеш? Адразу ж!
Не, жыць так далей было нельга. Трэба было нешта прыдумаць. "А як бы ты сам узяўся за гэтую справу, га?" - спытаўся ў яго неяк на днях Жуль, выцягваючы здаравенную скарпену.
Гэтыя згаданыя цяпер словы падказалi Лябро выйсце: што мог зрабiць аднаногi, тое мог здзейснiць i ён сам.
"Упэўнены, - сказаў яму Жуль аднаго разу, - што ёсць усё ж такi спосаб забiць цябе так, каб пасля самога не сцапалi..."
А чаму б i яму не знайсцi такi спосаб? Чаму не пазбавiцца ад свайго ката?
Калi гэтая думка прыйшла раптам Лябро ў галаву, яму стала страшна, што Жуль прачытае яе на ягоным твары, ледзь азiрнуўшыся. I тут аднавокi гаротнiк упершыню ў жыццi парадаваўся, што вымушаны насiць чорныя акуляры.
"Слушна, - думаў Лябро. - Трэба гэта ўлiчыць: ён таксама мажны... Малаток у мяне заўсёды пад рукою... Не, малаток не падыдзе: сляды застануцца... Штурхнуць яго як след, i ён вывалiцца за борт... А што, як выплыве?.. Ды не павiнен... Калi гэта лепш зрабiць?.. Праз нейкi час, выбраўшы сеткi на другiм канцы выспы, мiма iх пройдуць рыбацкiя лодкi... Пасля, гадзiн прыкладна ў восем, дзесьцi за паўмiлi ад "Люстраной шафы" праплыве на сваёй пасудзiне стары ў каланiяльным шлеме... Памiж праходам рыбакоў i васьмю гадзiнамi, во калi трэба!.."
Праўда, i Жуль ведаў, хто i калi тут праплывае, бо паспеў, напэўна, прыгледзецца за ўвесь гэты час... Так што i ён мог прыступiць да задуманага ў тыя ж самыя паўгадзiны...
З гэтага моманту Лябро пачаў прыглядацца да ворага. Ён прыкмецiў, што пасля трэцяй бутэлькi Жуль заўсёды робiцца абыякавы да рыбалкi i пачынае драмаць. Але цi драмаў ён напраўду? Можа, сачыў употайкi за iм?
Вырашыўшы аднойчы праверыць Жуля, Лябро рэзка ўстаў.
Аднаногi адразу ж расплюшчыў вочы i, утаропiўшыся ў яго сваiм хiтрым, пiльным позiркам, буркнуў:
- Што ты збiраешся рабiць?
Лябро лёгка падмануў Жуля, бо загадзя падрыхтаваў на гэты выпадак праўдападобны адказ, але, баючыся выклiкаць падазрэннi, вырашыў не праводзiць больш такiх эксперыментаў. Сумнявацца не прыходзiлася: адгадаўшы ягоную задуму, Жуль адразу ж, як i абяцаў, зробiць тое, што збiраўся.
А пакуль што аднаногi дзялiўся з iм сваiмi меркаваннямi:
- Урэшце, ранiцой тут амаль што заўсёды прылiў, i хвалi, думаю, вынесуць цябе на бераг непадалёк ад порта...
Абодва глядзелi на тыя самыя хвалi. Толькi труп iм бачыўся не адзiн i той самы.
