Агата Кристи - Нябожчыкава люстра (на белорусском языке)
* Стыль ангельскай мэблi XVIII ст.
- Што гэта? - спытаўся Х'юга без вялiкай цiкавасцi.
- Нiчога асаблiвага. Маленечкi асколак люстра.
Х'юга сказаў:
- Сапраўды неяк дзiўна раструшчана куляй гэтае люстра. Разбiтае люстра азначае нешанцаванне. Бедны стары Гервазы... Я думаю, яму шанцавала залiшне доўга.
- Ваш дзядзька быў шчаслiвы чалавек?
Х'юга хiхiкнуў.
- Дзiва што, яму шанцавала, як у казцы! Усё, да чаго ён нi дакранаўся, ператваралася ў золата! Калi ён ставiў на аўтсайдэра*, той раз-два i ў дамках! Калi ён укладаў грошы ў самую бесперспектыўную шахту, там адразу ж адкрывалася рудная жыла! Яму ўдавалася выблытацца неверагодным шляхам з самага рызыкоўнага, самага безнадзейнага становiшча. Ён ратаваўся нейкiм цудам, нават не раз. Ведаеце, ён быў па-свойму неблагi стары. "Шмат дзе пабыў, шмат чаго пабачыў", - болей, чым хто з яго пакалення.
* Конь, на якога не робяць ставак на скачках.
Пуаро запытаўся сяброўскiм тонам:
- Вы любiлi свайго дзядзьку, мiстэр Трэнт?
Пытанне гэтае, здалося, трохi збянтэжыла Х'юга Трэнта.
- Э, так, вядома, - сказаў ён даволi няўпэўнена. - Ведаеце, часам ён быў цяжкаваты. Жыць з iм было вельмi нялёгка, i наогул. На шчасце, я бачыўся з iм не часта.
- А ён любiў вас?
- Не так, каб гэта можна было заўважыць. Калi па шчырасцi, ён, хутчэй, цярпеў маё iснаванне.
- Як гэта было, мiстэр Трэнт?
- Разумееце, у яго не было свайго сына, i ён вельмi шкадаваў аб гэтым. Дрыжаў над усiм, што датычылася сям'i. Я ўпэўнены, яго калацiла ад думкi, што, калi ён памрэ, скончыцца i род Шэвенi-Гарэ. Яны, ведаеце, вядуць свой пачатак з часоў нарманскiх заваёў, яшчэ адтуль. Стары быў апошнi з iх. Я думаю, гэта была, з яго пункту гледжання, даволi паганая перспектыва.
- Вы самi не падзяляеце гэтага пачуцця?
Х'юга пацiснуў плячыма.
- Усе такiя рэчы здаюцца мне досыць архаiчнымi.
- Што будзе з маёмасцю?
- Папраўдзе, не ведаю. Магчыма, пяройдзе мне. А можа, ён пакiнуў яе Рут. Альбо Ванда будзе валодаць усiм да канца жыцця.
- Дык ваш дзядзька не выказаў сваiх намераў дакладна?
- Ну... Але ён песцiў адну мару...
- I якую ж?
- Рут i я павiнны пажанiцца. Гэта была яго мара.
- Гэта, безумоўна, было б дужа зручна.
- Надзвычай зручна. Але Рут - Рут мае свой вельмi выразны погляд на жыццё. Улiчыце, яна незвычайна прывабная маладая жанчына i яна ведае гэта. Ёй не карцiць выйсцi замуж i звiць гняздо.
Пуаро нахiлiўся да яго:
- Але вы самi хацелi б, мiстэр Трэнт?
Х'юга сказаў стомленым голасам:
- Я, сапраўды, не бачу анiякай рознiцы, з кiм ты жэнiшся ў наш час. Развод такi лёгкi. Калi вы не ладзiце, то няма нiчога лягчэйшага, як рассячы вузел i пачаць зноў.
Дзверы адчынiлiся, i ўвайшоў Фобз разам з высокiм франтаватым мужчынам.
Мужчына кiўнуў Трэнту.
- Хэло, Х'юга! Мне вельмi шкада. Гэта вялiкае гора для ўсiх вас.
Эркюль Пуаро ступiў наперад.
- Як вы маецеся, маёр Рыдл? Вы памятаеце мяне?
- Вядома! - Галоўны канстэбль пацiснуў Пуаро руку. - Дык гэта вы тут?
У яго голасе гучала задумлiвая нота. Ён з цiкаўнасцю паглядзеў на Эркюля Пуаро.
4
Мiнула дваццаць хвiлiн.
- Ну? - спытаўся маёр Рыдл. Пытальнае "ну" галоўнага канстэбля было адрасавана сяржанту палiцыi, хударляваму пажылому чалавеку з сiваватымi валасамi.
Той пацiснуў плячыма.
- Ён мёртвы больш за паўгадзiну, але не больш за гадзiну. Вы не любiце тэхнiчных падрабязнасцей, я ведаю, таму не буду дакучаць iмi. Гэты чалавек застрэлены ў галаву, пiсталет быў за некалькi дзюймаў ад правай скронi. Куля прайшла акурат праз мозг i выйшла.
- Усё адпавядае самагубству?
- Усё. Цела потым звалiлася ў крэсла, i пiсталет выпаў з яго рукi.
- Вы знайшлi кулю?
- Знайшоў. - Доктар паказаў яе.
- Добра, - сказаў маёр Рыдл. - Мы захаваем кулю, каб упэўнiцца, што яна з гэтага пiсталета. Я рады, што гэта незаблытаная справа i няма нiякiх цяжкасцей.
Эркюль Пуаро мякка сказаў:
- Вы ўпэўнены, што тут няма цяжкасцей, доктар?
Доктар павольна адказаў:
- Ну, я думаю, адна рэч можа здацца вам трохi дзiўнай. Калi ён страляўся, то, напэўна, быў крыху схiлены направа. Iнакш куля зачапiла б сцяну нiжэй люстра, а не трапiла б якраз усярэдзiну.
- Некамфартабельная поза для самагубства, - сказаў Пуаро.
Доктар пацiснуў плячыма.
- Ну, камфорт, калi вы збiраецеся з усiм гэтым скончыць... - Ён не дагаварыў.
Маёр Рыдл спытаўся:
- Цела можна вынесцi зараз?
- Можна. Я займаўся iм да поўдня.
- Што скажаце вы, iнспектар? - Маёр Рыдл звярнуўся да высокага, з апатычным тварам чалавека ў простай вопратцы.
- О'кэй, сэр. Мы атрымалi ўсё, што нам трэба. Засталiся толькi адбiткi пальцаў нябожчыка на пiсталеце.
- Дык вы можаце працягваць.
Цела Гервазы Шэвенi-Гарэ было перанесена. Галоўны канстэбль i Пуаро засталiся адны.
- Так, - прамовiў Рыдл, - усё нiбыта зразумела i проста. Дзверы замкнуты, акно зачынена, ключ ад дзвярэй у кiшэнi мёртвага. Усё як след - апрача адной акалiчнасцi.
- I якой жа, мой дружа?
- Вы! - сказаў Рыдл адкрыта. - Што вы робiце тут?
Замест адказу Пуаро ўручыў яму лiст, якi ён атрымаў ад нябожчыка тыдзень назад, i тэлеграму, якая ўрэшце прывяла яго сюды.
- Гм, - сказаў галоўны канстэбль. - Цiкава. Мы павiнны дакапацца да сутнасцi справы. Мушу сказаць, тут прамая сувязь з яго самагубствам.
- Я згодзен.
- Мы павiнны праверыць усiх у доме.
- Магу назваць iх прозвiшчы. Я толькi што задаваў сякiя-такiя пытаннi мiстэру Трэнту.
Ён паўтарыў iмёны.
- Магчыма, вы, маёр Рыдл, ведаеце што-небудзь пра гэтых людзей?
- Я, натуральна, сёе-тое ведаю пра iх. Лэдзi Шэвенi-Гарэ гэткая ж на свой манер вар'ятка, як i стары сэр Гервазы. Яны былi адданы адно аднаму - i абое зусiм вар'яты. Яна самая незразумелая iстота на свеце, з рэдкай, незвычайнай пранiклiвасцю, здольная бiць у цэль неверагодна трапна. Людзi добра такi смяюцца з яе. Я думаю, яна ведае гэта, але не звяртае ўвагi. У яе абсалютна няма пачуцця гумару.
- Мiс Шэвенi-Гарэ ўсяго толькi iх прыёмная дачка, як мне здаецца?
- Але.
- Вельмi прыгожая маладая лэдзi.
- Надзiва прывабная дзяўчына. Сее смуту сярод тутэйшых юнакоў. Водзiць за нос i кпiць з iх. Добра сядзiць у сядле, i ў яе цудоўныя рукi.
- Гэта цяпер нас не датычыцца.
- Э, так, магчыма, не... Добра, наконт iншых людзей. Я ведаю старога Бэры, безумоўна. Ён тут амаль заўсёды. Як свойскi кот у гэтым доме. Накшталт ад'ютанта лэдзi Шэвенi-Гарэ. Ён вельмi даўнi сябар. Яны ведалi яго ўсё жыццё. Я думаю, ён i сэр Гервазы - абодва мелi iнтэрас у кампанii, дырэктарам якой быў Бэры.
- Освальд Фобз. Цi ведаеце вы што-небудзь пра яго?
- Амаль упэўнены, што сустракаў яго аднойчы.
- Мiс Лiнгард?
- Нiколi не чуў пра яе.
- Мiс Сьюзен Кардвэл?
- Даволi прывабная дзяўчына з рыжымi валасамi? Я бачыў яе тут апошнiя некалькi дзён, яна была з Рут Шэвенi-Гарэ.
- А мiстэр Бараўз?
- Але, я ведаю яго. Сакратар Шэвенi-Гарэ. Памiж намi кажучы, мне ён не падабаецца. Мiлавiдны, i ведае гэта. Не з самых лепшых.
- Цi доўга ён быў з сэрам Гервазы?
- Гады два, я думаю.
- I тут няма больш нiкога?..
Пуаро абарваў фразу.
Высокi бялявы мужчына ў будным гарнiтуры паспешна зайшоў у пакой. Ён задыхаўся i быў усхваляваны.
- Добры вечар, маёр Рыдл. Я пачуў вестку, што сэр Гервазы застрэлiўся; i вось прыбег сюды. Снэл кажа, што праўда. Гэта неверагодна. Не магу паверыць!
- Праўда, Лэйк. Дазвольце вас адрэкамендаваць. Мiстэр Лэйк, агент сэра Гервазы па справах маёнтка. Мiстэр Эркюль Пуаро, пра якога вы, мабыць, чулi.
На твары Лэйка адбiлiся i захапленне, i недавер.
- Мiстэр Эркюль Пуаро? Я страшэнна рады сустрэчы з вамi. Ва ўсякiм выпадку... - Ён раптоўна змоўк, жвавая прыемная ўсмешка знiкла - цяпер ён выглядаў устурбаваным i засмучаным. - Цi не пахне тут рыбай - гэтае самагубства, сэр?
- Чаму тут павiнна пахнуць рыбай, як вы гэта называеце? - рэзка спытаўся галоўны канстэбль.
- Бо тут мiстэр Пуаро. О, i таму, што ўся справа здаецца вельмi неверагоднай!
- Не, не, - хутка сказаў Пуаро. - Я тут не таму, што памёр сэр Гервазы. Я быў у доме - як госць.
- Ах, вось што. Дзiўна, а ён не сказаў мне, што вы прыязджаеце, калi я з iм займаўся рахункамi сёння папаўднi.
Пуаро спакойна сказаў:
- Вы двойчы ўжылi слова "неверагодна", капiтан Лэйк. Дык вы сапраўды здзiўлены весткай пра самагубства сэра Гервазы?
- Сапраўды. Вядома, ён быў вар'ят; кожны згодзiцца з гэтым. Але ўсё роўна я проста не магу ўявiць - як ён быў здатны падумаць, што свет зможа iснаваць без яго.
- Але, - сказаў Пуаро. - Менавiта. - I ён ухвальна паглядзеў у адкрыты, разумны твар маладога чалавека.
Маёр Рыдл адкашляўся.
- Раз вы тут, капiтан Лэйк, можа, вы сядзеце i адкажаце на некалькi пытанняў?
- Добра, сэр.
Лэйк сеў на крэсла насупраць iх.
- Калi вы апошнi раз бачылi сэра Гервазы?
- Сёння, гадзiне а трэцяй. Трэба было праверыць некаторыя рахункi i яшчэ вырашыць пытанне пра новага арандатара адной фермы.
- Доўга вы з iм былi?
- Магчыма, паўгадзiны.
- Падумайце добра i скажыце мне, цi не заўважылi вы чаго-небудзь нязвыклага ў яго паводзiнах?
