Татьяна Джаксон - Исландские королевские саги о Восточной Европе
En er þar var saman komit margt stormenni ok fioldí folks, ok þingit var sett, stoð Olafir upp ok sagði sva. Ek vænti herra konungr at þer munit skilia með vitro yðuarri at þat sem ek hefi fyrir yðr nockut orði aa komit. at yðr ok öllum oðrum rikum ok urikum er mörgum lutum betra at trua aa einn sannan guð skapa[ra] sinn. þann er gerdi himin ok iorð ok alia luti syniliga ok vsyniliga ok ollum gefr eilifa sælu utan enda aa sik rettliga truandum ok ser truliga þionandum. helldr en villaz i sva miklum myrkrum at trua aa falsot skurð goð. þau er þvi siðr mega aðrum nðckura hialp ueita at þau sialf mega huargi hræraz ór stað nema þau se af aðrum borin e(ðr) dregin. sva sem ek sagða yðr laungu þa er ek uissa ecki til guös. at mer syndizt alt at eínu v vitrligt þeim at þiona. fyrir þvi skal ek allan minn starfa ok aastundan til leggia. ok alldri af letta at boða yðr guós nafn fyrr en ek hefir yðr konungr ok allan þenna lyð leiðt af þeim dimma villu stíg sem þer hafit allz of lengi gengit aa biarta vánar gðtu eilifrar hialpar.
ValldamaR konungr svar(aði) ræðu hans ok s(agði) sva. Af þeim smá geislum er skína af þinum fagrligum for tðlum til minnar skynsemdar. hopar mer til vanar at sið ferði kristinna manna se betra en vart. En langr vani forns aatrunadar helldr mer aptr sva at ek hugfesti litt þat er þar til heyrir. ok þat aNat at mitt hugskot segir varla hæfa minni fat vitzku. at kasta þeim aa trunadi. er minir frændr ok lang feðgar hafa halldit æfinliga alia sina daga. huerr eptir aNan. þvi uil ek vm þetta vanda mal heyra til lögur. fyrst drotningar er miklu er vitrari en ek. siþan allra aNaRa hðfðingia ok varra rað giafa. Varð þa mikill romr at mali konungs.
En er hlioð fekkz tok drotníngin sva til mals. Þessi maðr Olafr kom til þín ko-nungr þa er hann var bam at alldri. ny kominn or utlegð ok mikilli aa nauð. tokt þu hann vt lendan ok v kunnan aa þinar nadir sva at þu fæddir hann ok fostraðir sva elskuliga sem þinn eigin son. lcunni hann ser þat sva i nyt at færa at hann efldi ok aukaði yduart Riki með ollum goð uilia þegar hann matti nöckut at færaz fyrir alldrs sakir ok þroska. þaðan af varð hann hugþeckr ollum godum mðnnum Nu var hann aa brotto vm hrid. ok gerðiz hollr ok heilraðr þeim höfþingium er hann átti eigi iafn mikit goðs at ðmbuna sem yðr. syniz hann ok aa hyggiu samliga ok með mikilli alvöro fram flytia þat aa heyriliga erendi er hann ferr með er ollum vitrum mðnnum mun synaz heilsamligt. Þar fyrir gefr min samvitzka mer val at skilia. at moþir yður konungr man þenna mann hafa fyrir sieth forðum daga. ok margir aðrir spekingar ok visdoms menn þessa rikis fyrir sðgðo. at einn ut lendr maðr mundi her upp fæðaz. sa er eigi at eins mundi pryða þetta Riki með biðrtu liosi sinnar vitro ok visdoms. helldr ok viða aNarstaðar mundi hans goð leikr fagrliga blomgaz. sa ek þetta laungu aa hans yfir bragði. ok fannz mer þa þegar ok sva æ siþan fleira til hans en aNaRa ungra manna. Nu er þetta sannara en þat er vandir menn grunuðu at v dygð mundi undir bua ockrum kiær leikum. Lauk drottningh með þvi sinni tðlu at allir lofaðu hennar snilld ok uitr leik. lyktaðiz með þvi þingit at með Guðs miskunn ok aa eggian drotningar hetu allir at taka retta tru. J þann tíma kom Pali biskup af Grikk landi i trausti Olafs konungs ok skirði Valldamar konung ok Allogiam drotningu ok allan þeira lyð ok styrkti þau i heilagri tru. […]
Þessir lutir sem nu voro sagðir vm kristni boðan Olafs TryGva sonar i Garða RÍki его eigi v truanlighir þviat eín bok aagiæt ok sann froð er heitir Ymago mundi kveðr skyrt aa at þessar þioðir er sva heíta. Rvsci. Polaui. Vngaríj. kristnaðvz aa dðgum Ottonis þess er hinn.iij. var keisari með þvi nafni. Sumar bækr segia at Otto keisari hafi farit með her sinn j Austr ueg ok brotit þar folk viða til kristni ok með honum Olafr Tryggva s(on). (В. I. S. 152–158)
77. (Þ)Essu næst bio Olafr konungr skip sin ok lið austan or Garða Riki. hann siglði fyrst til Danmerkr. ok þaðan uestr vm haf. Sva s(egir) Hallar stein.
Sen aull siþan runnu.
sneckiu borð or Görðum.
her morg hæla törgut.
hilldings vnd gram milldum.
vestr lönd virða kinder
ver fakum reð heriat.
aldyggr arfi Tryggva.
Olafr ok klauf stalum.
Olafr konungr helt fyrst til Englandz. ok heriaði þar viða landit. […] (В. /. S. 158–159)
12 78. […] En ecki hafði hann meira af nafni sino. siðan hann for or Garða Riki hit fyrra sinn. en hann kallaði sik Ola. ok sagdiz vera girðzkr. […] (В. I. S. 161–162)
91. […] Vissi hann ok engra þeira manna vanir iNoregi at honum mundi mega e(ðr) vilia nockum styrk ueíta þviat frændr hans þeir er hann atti þar margir ok gðfgir mattu eigi vita huart hann var nu aa lifi e(ðr) eigi þo at hann færi þaðan uetr gamall. en þeir höfðo siðan hann for af Suiþioðo þre uetr ecki til hans spurt vistli-ga. þviat fáir menn uissu alt hans nafn siðan hann for or Gorðum sem fyrr var s(agt). […] СВ. I S. 201–202)
16 92. (N)V skal segia þann atburð er miklu varð fyrr. Maðr er nefndr Loðinn. hann var vikverskr. auðigr ok ættaðr uel. hann var optliga i kaup ferdum en stundum i hemadi. Þat var aa einu sumri er Loðin for kaupferð i Austr ueg. atti hann einn skip þat er hann var aa ok mikinn kaup eyri. hann helt til Eistlandz ok var þar i kaupstef-nu vm sumarit. En meðan markaðrinn stoð var þangat fluttr margskonar kaupskapr. þar kom mart man fait, þar sa Loðinn konu nöckura er selld hafði uerit mansali. En er hann leit aa konu þessa. kendi hann at þar var Astriðr Eirilcs d(ottir) er aatt hafði TryGui konungr Olafs s(on). hun var þa v lik ok fyrr þa er hann hafði seeth hana. þviat nv var hun faul ok grvnn leít ok illa klædd. Loðinn gekk til Astridar ok sp(urði) huat væri raðs hennar hun svar(ar). Þungt er fra þvi at segia. Ek hefi uerit selld mansali. ok nu qn er ek higat flutt til þess at seliaz. Siþan kannaðuz þau við. visi hun skyn aa honum olc aa ætt hans. Bað Astriðr þa at hann mundi kaupa hana olc flytia hana heim til frænda hennar. […] (В. I. S. 202–203)
13 93. […] Hakon j(arl) hafði fengit af spraka nökkurn. at sa maðr mun vera fyrir vestan haf er OH nefniz. ok halldi menn hann þar fyrir konung. En j(arl) grunar af frasögn aNaRa manna at vera muni nðckuR af konunga ætt norænni. jarlinum var sagt at Oli kallaðiz girzkr at ætt. en hann hafði þat spurt at TryGvi Olafs s(on) hafði att son þann er farit hafði austr iGarða Riki ok þar upp fæðz með Valldamar konun-gi ok het sa Olafr. hafði j(arl) miök at spurningum leiðt vm þann maN. grunaði hann at sa enn sami mundi nu vera komin iuestr lðnd. Vm varit eptir Iomsuikinga orrosto stefndi j(arl) til sin mðrgum höfþingium austr ilandi. […] (В. I S. 204–205)
18д 105. […] Þvi nærst þa er ek var þreuetr. forvm vit moðir min or Sviþioð skipferði ok ætlaðum austr i Garþa Riki aa fvnd Sigurðar broður hennar. þa mættv ver vikin-gum ok vorum hertekin ok selld mansali. en svmt foroneyti ockart drepit. skilði þar með okkr moþur minni sva at ek sa hana alldri siþan. Ek var þa selld við verði sem aðrir mans menn. var ek.vi. vetr i þeiri aa navð aa Eist landi. þar til er Sigurðr moþur broðir minn leysti mik þaðan. ok flutti mik þaðan með ser austr iGarða Riki. þa var ek.ix. vetra. Aðra.ix. uetr var ek iGðrðum. enn i vtlegð. þo at fyrir mann doms sakir goðra hofþingia væra ek þar vel halldinn. þar næst var ek aa Vind landi.iiij. vetr. en.iij. fyrir vestan haf i hemaði. […] (В. I. S. 241–242)
18е 190. […] Siþan voro vit bæði tekin af vikingum. ok skilða ek þa við moþur mína sva at ek sa hana alldri siþan. Var ek þa þrysvar selldr man sali. var ek aa Eist landi með ollum vkuNum til þess er ek var.ix. vetra. þa komm þar einn minn frændi sa er við kaNaðiz ætt mina. leysti hann mik or aa nauð ok flvtti mik með ser avstr i Garða. var ek þar aðra.ix. uetr enn ívtlegð. þo at ek væra þa kallaðr fireals maðr. feck ek þar þroska nöckum. ok þaðan af meiri sæmd ok virþingh af Valldadmar konungi en likligt mundi þickia vm einn utlendan maN. […] (В. II. S. 68)
17 243. […] A þvi svmri for Eirikr j(arl) ok til Danmarkar aa fund Sueins tívgv skeggs Dana konungs. ok bað til handa ser Gyðu d(ottur) hans. (ok) var þat ath raði gert. fekk Eirikr j(arl) Gyðu. Vetri siðaR attu þau s(on) er Hakon het. Þa er Eirikr j(arl) hafði fengit Gyðu ok uerit eítt svmar i hernaði. sigldi hann um haustit aptr til Sviþiodar. ok var þar vetr ашп. En at vari bio hann her sinn ok sigldi siþan íaustr vegh. Ok þa er harm kom i RÍki Vallðamars konungs. tok hann at heria. drap mann folkit en brendi bygdir þar sem hann for en eyddi landit. hann kom til Aldeigiv borgar ok settiz þar vm. þar til er hann vaN staðinn. drap þar margt folk en braut ok brendi borgína alia, for hann siþan viða her skilldi vm Garða Riki. Sva segir i Banda drapu.
Odd hriðar for eyða.
ox hrið af þvi siþan.
log fágandi lægis.
land Valldamars brandi.
Aldeigív bravtz þu æghir
oss nvmnaz skil gvmna.
sv var hilldr með haulldum.
hörð komt austr j Garða.
Eirikr j(arl) var.v. svmur i þessum hernaði öllum samt. En aa vetrum var hann í Danmðrku með Sveíni konungi tívgu skegg mági sinum. en stundum i Svía velldi. […] (В. II S. 242–243)
Перевод
1 46. В то время, когда сыновья Гуннхильд пришли к власти в Нореге, правил в Гардарики тот конунг, которого звали Вальдамар. Жену его звали Аллогия. Она была умной и доброжелательной, хотя и была в то время язычницей. У конунга Вальдамара была мать, очень старая и дряхлая, так что она лежала в постели. И все же обладала она даром провидения от духа фитона, как многие те язычники, о которых говорили, что они предсказывают еще не наступившие и сомнительные события. И таков был там постоянно обычай, что в первый вечер йоля, когда люди сядут по местам в палате конунга, приносили старую мать конунга к его высокому сиденью. Говорила она тогда, не предстояло ли какого опасного немирья конунгу или его государству и о другом подобном, о чем ее спрашивали. Так случилось одной зимой, что, по обычаю, старая женщина была принесена в палату. Тогда спросил конунг, не видит ли она какого иностранного конунга или воина, который бы претендовал на его государство. Она отвечает: «Не знаю я, сын мой, ни о какой губительной войне, которая угрожала бы тебе или твоему государству. Однако вижу я видение большое и очень хорошее. На севере в Нореге родился некоторое время назад сын конунга, который будет воспитываться здесь в Гардарики, пока он не сделается знаменитым хёвдингом. Он не нанесет никакого урона твоему государству. Напротив, он и мир сохранит, и всячески увеличит твою честь. Наконец, он вернется в свое отечество, когда еще будет в расцвете лет, и завладеет тем государством, на которое имеет право по рождению. Он будет сиять ярким светом и достоинством, и многим народам станет он спасителем в северной части мира. Но недолго пробудет он конунгом в Нореге. Отнесите меня теперь прочь, – говорит она, – слишком много рассказала я об этом человеке, хотя и верно». Унесли ее тогда прочь.
2 Многие юноши, сыновья могущественных людей, бежали из Норега от тирании сыновей Гуннхильд. Некоторые пускались в военные походы то в одну страну, то в другую. Некоторые искали себе почета у иностранных хёвдин-гов, как Харальд Гренландец, который был в Свитьод у Скёглар-Тости, о чем уже было сказано.
Сигурдом звали сына Эйрика в Опростадире, брата Астрид. Он был на востоке в Гардарики у конунга Вальдамара и имел от него большой почет и властьА Захотела тогда Астрид, его сестра, поехать туда к нему. К тому времени она пробыла в Свиавельди у Хакона Старого два года. Олаву, сыну ее и конунга Трюггви, было тогда три года. Хакон Старый отправил ее в сопровождении неких купцови дал ей и ее людям в изобилии все, что им требовалось иметь. И когда они поплыли на восток в море, на них напали викинги. Это были эйсты. Захватили викинги в качестве добычи и добро, и тех людей; некоторых [они] убили, а некоторых поделили между собой в качестве рабов. Там разлучился Олав со своей матерью. Олава и его воспитателя Торольва и Торгильса, сына Торольва, взял тогда себе тот человек, которого звали Клеркон. Клеркон посчитал, что Торольв слишком стар для раба и непригоден для тяжелой работы. Поэтому он убил Торольва, а мальчиков взял с собой в Эйстланд и продал их тогда тому человеку, которого звали Клерк, и взял за них козла, но хорошего. Третий человек купил Олава несколько позднее и дал за него хороший плащ или накидку. Этого человека звали Реас, а жену его звали Рекой, а сына их Рекни. Был там Олав у этого хозяина долго с тех пор, и о нем хорошо заботились, поскольку Реас любил Олава не меньше, чем своего сына. Олав пробыл шесть лет в этом изгнании в Эйстланде. Бонд Реас купил также Торгильса, сына Торольва Вшивобородого; его заставляли работать, как других рабов.
