Масей Седнев - I той дзень надыйшоў (на белорусском языке)
Сястра прынесла нам сьнеданьне, калi сонца было ўжо высока ўзьняўшыся. Калi мы зьелi, сястра пасьпяшалася назад, дахаты, каб пасьпець на сваю працу. Мы-ж з бацькам зноў узялiся за сваё, шчыравалi да самага паўдня, калi ўжо немiласэрна пачало пячы сонца i трава стала цьвёрдай. Косы прытупiлiся, на iхным палатне прыстыла зялёная смага - цяжка соўкаць касой. Трэба кляпаць. Вастрыць. Патрэбны адпачынак.
Мы леглi ў цяньку пад вярбой. Стомлены, я хутка заснуў. Ня чуў нават, як бацька кляпаў, адбiваў косы. Калi я прачнуўся, косы былi ўжо наведзеныя i ўторкнутыя цаўём у зямлю. Бацька закурыў i ўпяршыню, як пачалi касiць, кiнуў на мяне вачыма - бачу хоча са мною загаварыць. "Пра што? Няўжо мацi сказала яму?" Не, бацька мой не такi - ён лiчыць мяне дарослым i пра такое глупства ня будзе гаварыць, ня будзе саромiць мяне. Мы - мужчыны. Пра што-ж тады?"
- Я ня ведаў, куды ты пайшоў учора пасьля сходу. Шукаў цябе - ты быў мне патрэбны. Кыла Сiльпо цябе ня было. Пайшоў быў назад дахаты, аж нагнаў мяне Даўгаль, фiнагент. П'яны. Дый кажа: пылнамочны з табой гаварыў. Дык што ён табе казаў? Нешта дрэннае? Чаму, казаў мне Даўгаль, табе трэба ўцякаць? Цi ты што зрабiў?
Я ўсё расказаў бацьку. Сказаў, што я нiчога не зрабiў. Сказаў, што iдучы да калгаснай канцылярыi (упаўнаважаны там хацеў старшыню пабачыць), прайшоўся з iм па ўсёй нашай вулiцы (бачыў, як у некаторых хатах кiдалiся ў вокны паглядзець, з кiм гэта я йду). Сказаў i пра тое, што ўпаўнаважаны пытаўся, дзе я жыву i што я паказаў яму нашу хату.
Бацька ўстрывожыўся, кiнуў навотмаш недакураную папяроску.
- Сын мой, дык гэта-ж ты на заметцы. Бачыш, ён кiнуў ужо сваё вока i на нашу хату. А для чаго? Можа ты нешта сказаў - тут цi там, у Менску? Цi напiсаў што дрэннае? Ня можа-ж быць, што-б так, з бухты-барахты. Кiнуў-бы ты сваю пiсанiну - згубiць яна цябе. Нашто табе пэцкацца?
У бацькi ад перажываньня перасмыкнулiся, скрывiлiся вусны. Я ведаю, што ў яго цяпер на душы. Ён бачыць, што ўсё ягонае прапала: нада мною навiсла бяда, ягоныя спадзяваньнi - пабачыць мяне. нарэшце, на нейкай службе правалiлiся. Бацька ўжо бачыў мяне сярод тых, хто вылез ужо наверх. Жыў ужо гэтым. Уяўляў, як людзi будуць хвалiць мяне, зайздросьцiць, як яму ад гэтага будзе прыемна. Маiмi посьпехамi бацька спадзяваўся некаму - невядома каму - адпомсьцiць: ага, ня толькi вы там, навярху, цяпер мы й самi там. I вось цяпер гэтай надзеi ўжо няма. "Яны там, на вярхох, нешта задумалi супраць мяне".
- Можа-б ты паехаў да цёткi ў Хабараўск? Можа-б уцалеў i за што-небудзь учапiўся-б там?
Каб як заспакоiць бацьку, я сказаў:
- Бацька, ня кiдайся гэтак у панiку. Я ня думаю, каб нешта са мною сталася. Трэба-ж мне дакончыць навуку. Вучыўся-вучыўся i цяпер кiдаць, уцякаць?
- Глядзi, каб цябе яны не дакончылi.
Прынесла сястра абед - касцом павага, яны ўстаюць на сьвiтаньнi, апаўднi iм трэба адпачыць, паляжаць, а то й прыснуць у цяньку, каб, падсiлкаваўшыся, зноў пайсьцi штурмам на бясконцую зялёную роўнядзь i да вечара, ужо пры халадку, збрыць яшчэ якога паўгэктара.
I мы ладна такi прасунулiся - дакасiлi да самай дальняй зьвiлiны ракi. Там абцерлi вехцем травы свае косы - на сёньня досыць. Прыйшоў i брыгадзiр замяраць. Цiкава, колькi мы скасiлi? Я заглядваю ў паперчыну, на якой робiць падлiчэньнi брыгадзiр. Бацька стаiць наводдалi. Ён спакойны: пры мне брыгадзiр не ашукае, ня скруцiць. Не аднiмiць ад цябе якую сотку i ня прыпiша яе каму-небудзь iншаму, хто яму больш даспадобы. Бацька заўсёды няпэўны: правiльна яму падлiчыў брыгадзiр, цi не.
Ужо шарэе. Iдзём дахаты. На дарогу да нас з усiх бакоў узыходзяць касцы грамадой рушым дахаты, у вёску, да якой ня менш як тры кiлямэтры. Каса ў мяне на плячы муляе, робiцца цяжкой. Рук ня чую, ногi - як не свае. Бацька ледзьве валачэцца. Я гатовы ўзяць на сваё плячо i ягоную касу, але ведаю - нв аддасьць. Калiсьцi, як я толькi пачынаў касiць, яшчэ вучыўся, бацька заўсёды, як вярталiся дахаты, нёс i маю касу - бачыў наколькi я стомлены. Цяпер я дужэйшы за бацьку i хацеў-бы паднесьцi бацькаву касу. Ды ён ня хоча паказацца перад людзьмi слабым.
Агапкiн бацька iдзе побач нас, здаравейшы за майго бацьку.
Мой бацька з iм не гаворыць, iдзе моўчкi.
- Ну што, каса - гэта табе ня кнiжка, - зачапляе мяне Агапкiн бацька. Хоць што я гавару, ты ў нас малайцом - аднолькава здольны i да кнiжкi, i да касы.
- I ты думаеш, гэта ўсё, на што ён здольны? - пачаў пад'яжджаць пад яго Рыжы Карпа, вядомы ў вёсцы сваiмi жартамi, войстрым слоўкам i нахабствам.
- Гэтага я ўжо ня ведаю, - нiбы абараняецца Агапкiн бацька.
- Вось тое яно i ёсьць, што ня ведаеш.
- Ну а што ты ведаеш, разумнiк такi? - знайшоўся што сказаць Агапкiн бацька.
Рыжы Карпа не чакаў такога адпору ад цiхманага чалавека, якiм быў Агапкiн бацька. Асекся i змоўк, а я сваiм парадкам абрадваўся, што Карпавы жарты не атрымалi далейшага разьвiцьця.
Мы ўжо з бацькам у хаце. Вячэра гатова - мацi прыйшла з поля сёньня раней i пасьпела ўжо нешта згатаваць. Я з мацi яшчэ ня сустракаўся вачыма. Яна запрашае нас за стол. Бацька запальвае лямпу, а я баюся сьвятла - зараз зiрнець на мяне мацi. Якiмi вачыма? Але мацi спакойна стаўляе на стол мiскi. Вочы апушчаныя - на мяне не глядзiць i ўжо гэтым самым было ўсё сказана. Я прыцiх. Не гаварыў. Перажываў i еў, як не сваiм ротам. Мацi бачыла гэта i ёй стала шкада мяне. Запыталася, цi я хацеў-бы яшчэ што зьесьцi. Я нiчога ня мог сказаць - яшчэ больш бянтэжыўся. Гэта было для мяне найбольшым пакараньнем пакараньне дабрынёй.
Прыбег, як на зло, Вяркееў. Запрашаць куды-небудзь пайсцi з iм. Але я нiкуды сёньня не пайду, скажу - стомлены. Я так i сказаў яму. Ён - вiдаць было - зьлёгку пакрыўдзiўся, але стрымаўся, не паказаў гэтага. Я быў упэўнены, што ён пойдзе да Акулiны. Балазе ўжо коўтнуў - дыхаў сьпiртам. П'яным ён заўжды iдзе да яе.
Доўга не затрымлiваючыся, Вяркееў выйшаў. Бацька зiрнуў на мяне - хiба не ўхваляў, што я абыйшоўся так з настаўнiкам.
- Правёў-бы. Можа што сказаў-бы табе. Нюхаецца-ж з старшынёй i ад яго ён мог што дазнацца аб табе.
- Iншым разам запытаюся, - адказаў я бацьку.
Мацi сказала, што яна ўжо паслала мне пасьцель - канешне, яна ўхваляе маю пастанову нiкуды ня йсьцi сягоньня. Напрацаваўся-ж, трэба адпачыць. А заўтра-ж зноў на працу.
Я лёг, i ў цiшынi, якая запанавала ў хаце, чуў кожны шорах, плынь самой цiшынi, чуў нават дыханьне каровы ў хляве за сьяною. Ад гэтай цiшынi я ня мог заснуць. Стомленасьць аднак няўпрыкмець адыйшла, адчуў у сабе лёгкасьць, зараiлiся думы i гэта ўсё падняло мяне з пасьцелi. Я выйшаў з сянец, i, не баючыся сустрэцца з кiм-небудзь, пайшоў на мост, проста так, каб на ўсе грудзi ўдыхнуць водар ночы, упiцца зорнасьцяй неба, адчуць, шырыню, размах прасторы, цёплы ўздых зямлi, нагрэтай за дзень. Я адчуў у сабе прыток сiлы, вырастаў, гатовы на нейкi нязвычайны ўчынак.
Няхай яркнуць зоры, няхай вечар
прыпынюся, стану на рагу.
Прычакаю радаснай сустрэчы,
цёплую усьмешку зьберагу.
Як сяброў сваiх, вясёлы вечар
сабiрае хлопцаў на лагу
i сузор'i радасную стрэчу
ў залатых суценях берагуць.
Цэлы дзень ты ў полi жыта жала,
я касiў траву з густой расой.
Майго смутку гостранае джала
адкляпанай рэзаў я касой.
А цяпер от вечар. Ты са мною.
Мо сумуеш? Хочаш - запяю:
"Б'е ключом крынiца пад гарою"
песеньку ўлюбёную тваю.
Няхай яркнуць зоры, няхай вечар
прыпынюся, стану на рагу.
Прычакаю радаснай сустрэчы,
цёплую усьмешку зьберагу.
Глупства гэты верш. Яе са мной няма. Яна толькi ў маiм уяўленьнi. Учора на гэтым мосьце на разьвiтаньне са мной яна падала мне руку i - я чуў - яна выразна затрымала сваю руку ў маёй. Яна хацела быць толькi са мной? Але з ёй былi брат i Эма. Хоць - можа ўсё гэта я выдумляю. Хутчэй за ўсё, што так. Гэта мая выдумка. Але што-ж, выдумка - гэта таксама праўда. Яна цяпер сьпiць. Усе сьпяць. Толькi я ня сплю. Але i мне пара спаць. Дый робiцца зябка, ноч зорна-халодная. Я сыходжу з моста. Зыйшоўшы, глянуў унiз, пад мост - цi ня ловiць Пiлiпаў кот рыбу?
Дусiн бацька любiць апавядаць пра нешта нязвычайнае, як хоць-бы пра гэтага самага ката, любiць выдумляць пра нешта мала падобнае на рэальнасьць, хоча зьдзiвiць свайго слухача гэтай нязвычайнасьцяй, для яго няважна - верыць яму хто, цi не, яму падабаецца само мастацтва прыгожай хлусьнi, хоць тое, пра што ён апавядае, ён анiяк ня лiчыць хлусьнёй. На яго глядзяць найменей як на дзiвака, каб не сказаць - як на чалавека, у якога не хапае ў галаве аднэй клёпкi. Нельга сказаць, аднак, каб яго не паважалi. Наадварот, калi яго няма ў грамадзе, без яго сумна. Прыходзiць ён, яму адводзяць самае пачэснае месца. Але ёсць людзi, што лiчаць яго разумным чалавекам, якi бачыць усiх i ўсё наскрозь, толькi прыкiдваецца дзiваком, каб можна было сьмяцца ў душы над намi. Ён нiколi ня злуецца i ня лаецца, i дзеля гэтага яго падганяюць пад сьвятога. Усе ягоныя асаблiвасьцi i якасьцi пераносяць чамусьцi i на ягоных дзяцей, нават на жонку. От нейкая асаблiвая сям'я, з адхiленьнем ад нармальнага. Што робiць ягоную сям'ю ў вачох iншых усё-ж цiкавай, па свойму адметнай i ўрэшце добрай - гэта прыгажосьць, якой гэтая сям'я надзелена. Дуся была зайздросным водпрыскам гэтай прыгажосьцi. Але кажуць прыгажосьць, звычайна, надзелена i такой якасьцяй, як глупота. Прыгажосьць i глупота добра суiснуюць мiжсобку.
