Масей Седнев - Раман Корзюк (на белорусском языке)
I ўсё-ткi Раман Корзюк ня мог, як сьлед разабрацца ва ўсiм гэтым. Iдучы па вулiцы, высокi, ён хацеў-бы схавацца, зьнiкнуць сярод людзей, толькi-ж вулiцы выдавалiся занадта пустымi, а сам горад - замалым для таго. Нiўводнай з бiблiятэкаў, куды ён заходзiў, ён ня мог доўга заставацца: усюды баяўся аднаго - вось зараз нехта зьявiцца i павядзе яго, i нiхто яго больш не пабачыць. Для вока толькi возьме газэту цi часопiс, патрымае ў руках столькi часу, колькi трэба, каб ня выклiкаць падазронасьцi ў пасьпешнасьцi, i выходзiць, як сам ня свой, на вулiцу, ня ведаючы, куды яму пайсьцi яшчэ.
На Карла Маркса яму папаўся трамвай, што йшоў на Ляхаўку. Раман надумаўся паехаць на фабрыку люстраў, дзе ён тры разы на тыдзень лiквiдуе няпiсьменнасьць сярод работнiцаў, маючы за гэта лiшнюю капейку. Сягоньня таксама ў яго там заняткi. Дык ён i прабудзiць там да самага вечару з людзьмi, пакуль яму iсьцi туды.
Як у мансардзе, у пакойчыку на паддашшы, адведзеным адмiнiстрацыяй для заняткаў, Корзюк чакаў на сваiх вучанiцаў, гледзячы праз маленькае вакенца, як з вежы, на восеньскi горад.
Заходнi вецер бесьперастанку гнаў, як-бы з нейкага iншага краю, лёгкiя хмары. У далячынi, там, дзе яны ўзьнiкалi, ад iх чарнела ўсё неба, а тут, над горадам, без дажджу, яны iмклiва расьцярушвалiся i бялявымi струменьчыкамi зьнiкалi ў чыстым прасторы. Ды толькi зноў, зусiм недалёка, спад небасхiлу, яны нарасталi яшчэ i, разрываючыся, плылi далей, невядома куды i кiм пасланыя. Шматпавярховы Дом Ураду першы сустракаў iх, як нязнаных вандроўнiцаў, разглядаючыся вакол усiмi сваiмi вокнамi - ён адзiны над горадам быў на iхнай вышынi i слухаў iхны шум i затоенае дыханьне, ахутаны iмглой, пануры i стродкi.
Гледзячы туды, дзе набухалi, як выбухi, чорныя хмары, Раман Корзюк ня думаў, не адчуваў, дзе ён цяпер - ён хацеў быць там, па другiм баку тых выбухаў, што ўзьнiмалiся ад зямлi ўсё вышэй i вышэй, засталучваючы ад яго паўнеба. Яму здавалася - за тымi выбухамi ляжыць сонечная краiна, i калi хто й бачыць там гэтыя чорныя хмары, дык, напэўна, толькi радуецца, што яны адплываюць адтуль, а ня йдуць насустрач так, як яны йдуць погрозьлiва сюды на яго.
За сьпiною Раман адчуў некага.
- Сягоньня заняткаў ня будзе - усе работнiцы на агульным сходзе, - пачуў ён за сабою жаночы голас i павярнуўся ад вакна.
Перад iм стаяла жанчына сярэднiх гадоў i ўжо вiнавата ўсьмiхалася яму, гледзячы круглымi аляiстымi вачыма некуды ўгару, праз Раманаву галаву, усё болей i болей налазячы на яго. Гэта ўзлавала Рамана.
- Ну дык i чаго вы хочаце ад мяне?
- Сказаць вам, каб не чакалi.
- А хто вас паслаў сюды?
- Я сама. Начальства не парупiцца. А бабы нашыя вас любяць, дык ня хочаць, каб вы сумавалi тут адны.
- I, значыцца, паслалi вас забаўляць тут мяне?
- Гэтак.
- Ня трэба, дзякую.
Корзюк добра ведаў сваiх вучанiцаў i зразумеў iхны жарт - паслалi самую "пiсьменную", якая кожнага разу на занятках толькi ўсяго й рабiла, што з усёй стараннасьцяй выводзiла ў сваiм сшытку два няхiтрыя словы, далёкiя ад цэнзурнага характару.
- Добра, дык я й пайду, калi вы ня хочаце... Заставайцеся здаровенькiя.
Гэта яна сказала так, быццам хацела запалохаць Корзюка сваiм адыходам, але пагроза выйшла ў яе слабой, i яна ўсё не адыходзiлася, мулiлася каля дзьвярэй з выглядам, што анi не разумее свайго дзiўнага настаўнiка.
Ад учарайшага Корзюк нiчога ня еў i адчуў голад, як-бы апамятаўшыся, ён успомнiў, што ён-жа й ня спаў - аб усiм гэтым яму прагаварыла стомленасьць, якая прыцiшыла яго i вярнула здольнасьць адчуваць сябе самога.
З мансарды ён выйшаў сьледам за тэй "пiсьменнай" на фабрычны двор, хацеў зазiрнуць у сталоўку, дзе ён, здаралася, абедаў з работнiцамi, але тут-жа, яшчэ на двары, яго спынiла загадчыца клюбу, немаладая ўжо, на вельмi кароценькiх нагах (з аднаго толькi тулава) моцнага складу дзяўчына.
- Я адмыслова лiчыла на гадзiньнiку, колькi часу вы былi адны ў школе з нашай работнiцай - цэлыя паўгадзiны лiквiдавалi няпiсьменнасьць! Добры настаўнiк!
- Даражэнькая, ня турбуйся, мяне ён не папсаваў! Цi хiба зайздросьцiш? адсеклася работнiца, што не пасьпела яшчэ далёка адыйсьцiся i знарок спынiлася, каб паслухаць гутарку загадчыцы.
- Iдзi, iдзi, ведаем мы цябе. А вы, таварыш Корзюк, у нас болей не настаўнiк. Прымiце гэта, як афiцыйнае паведамленьне. Разьлiк атрымаеце ў пару.
Раман Корзюк нiчога ня здолеў на гэта адказаць - паведамленьне на яго падзеела так, быццам наступна яго ўжо схопяць, як злачынца, страх рэальнай небясьпекi зноў апанаваў iм, i тое адпружаньне, якое толькi што прыйшло яму, зьмянiлася нювым прадчуваньнем нечага нямiнучага. У сталоўку ён не пайшоў, i адразу апынуўся на вулiцы. Разам з фабрычнымi варотамi, здавалася яму, зачынiлася за iм i нейкая частка белага сьвету, i Раман нават узрадваўся, што яна зачынiлася - прынамся, сьвет павузеў i, такiм парадкам, зьменшылася магчымасьць блуканьня ў iм.
Корзюк паабедаў у сваёй, студэнцкай сталовай на Фабрыцыюса, калi ўжо там нiкога ня было. Купiў дзесяць талерак макарону-баланды, зьлiў з iх ваду, атрымаўшы талерку гушчы. Усю гэтую апэрацыю ён прарабiў на доўгiм стале, i афiцыянткi зьдзiўлялiся ягонай "някультурнасьцi".
А сёмай гадзiне Раман Корзюк пайшоў у манастыр, дзе ён спадзяваўся засьпець цяпер Валю Камоцкую. Дзiўная рэч - тая акалiчнасьць, што за гадзiну ён пераступiць парог НКВД як-бы зусiм не турбавала яго цяпер: ён доўга чакаў на гэты момант, i чаканьне змарыла яго. Да таго-ж, уяўленьне сустрэчы з Валяй азвалася ў iм з новай сiлай. Ён iмкнуўся цяпер да яе, як з далёкай дарогi. Валя была цяпер для яго тым адзiным сьветам, якi яшчэ яму не зачынiўся i ў якiм ён можа знайсьцi сабе прытулак. Ён хацеў быў не паказвацца ёй на вочы, пакуль ня сходзiць туды, але цяпер наважыўся абавязкова пабачыць Валю. Ён нiчога ня скажа аб тым, куды яго выклiкаюць, але пайсьцi туды яму будзе лягчэй ад яе. Страх, што ён можа страцiць яе, быў мацнейшы за страх, што ён ня вернецца адтуль.
Як бадай i заўсёды, Раман ня стукаючыся ўляцеў у манастыр. Спалохана скрыкнула студэнтка. Стоячы на ўвесь свой рост на сваiм ложку, голая, у вадных толькi трусiках, яна беспарадна прысядала i, ўхапiўшы сукенку, сьпяшалася надзець яе праз галаву, але, зьбянтэжаная, не магла i ўсё крычала Раману: "Адвярнiся, не глядзi!" Раман адвярнуўся i чакаў, пакуль яму не сказалi, што ўжо можна глядзець.
Валi Камоцкай ня было - гэта Раман спасьцярог адразу, не пасьпеўшы яшчэ азiрнуцца. Ён i не папытаўся нi ў кога, дзе яна, што з ёю, або калi яна прыйдзе, неяк пасмутнеў i не па сабе спаважнеў. Але студэнткi пачалi з iм жарты, назнарок кпiлi з яго. З Раманам яны ўсе былi пасяброўску свабодныя i маглi сказаць яму, што хацелi - такiя дачыненьнi склалiся ў iх даўно, ён быў для iх свой, хоць i належыў, як яны казалi, Валi Камоцкай.
- Дзе-ж гэта дзелася нашая Валечка, мы яе ня бачылi ўвесь гэты час з самай ранiцы?
Пра тое, што было ўначы i рана ў мыцельнiку, нiхто нiчога Раману не сказаў, можа таму, што, спадзявалiся, што Валя сама зрабiла ўжо гэта лепей за iх самiх. Яны толькi наводзiлi яго на тую тэму, усяляк зачаплялi яго, чакалi, як ён зарэагуе на гэта сам, i сумелiся крышку, калi не пачулi ад яго нi слова. Раман нiколi ня быў з iмi маўклiвым, па дурноце сваёй ён гаварыў iм, як сваiм, часам болей, як трэба, нават i пра Валю. Гэтая акалiчнасьць давала некаторым з iх магчымасьць думаць, што Раман не кахае Валю i што, значыцца, ён яшчэ свабодны для iх самiх. Дык тым болей дзiвiлiся яны Раманавай маўклiвасьцi цяпер, - нiхто з iх, вядома, ня думаў, што Раман так доўга ня бачыўся з Валяй.
- Даўгавата ты яе трымаеш там у сябе ў хаце. А можа яна не ад цябе прыходзiць так позна?
Нават i такая шпiлька не кальнула Рамана. Раман быў цяпер на сваёй кватэры, выразьлiва бачыў пад сталом сакваяж, шкадаваў, што нiкуды яго не закiнуў, выходзячы з хаты. Што там ёсьць, ён i не паглядзеў, хоць Кандраценя i гаварыў, што там.
Ды час быў Раману пакiдаць манастыр - наблiжалася восьмая гадзiна, дзеля якое ён гэтулькi перажыў i якое трэба было чакаць гэтулькi часу. Студэнтка, што крычэла на яго "не глядзi", угаворвала яго пайсьцi з ёю ў кiно, навошта-ж яна так прыбiралася?
Абое яны йшлi ўжо па Савецкай. Вецер памякчэў. Як вясьняны, густы, тузьлiвы, ён уздымаў настрой у студэнткi, падпiхаў iх ззаду, i яны, здавалася, ня йшлi, а беглi. Студэнтка ўзяла Рамана пад руку, i, баючыся, што вецер можа адарваць яе ад яго i некуды панесьцi, яшчэ болей тулiлася да яго, i, калматая, вiсела на Раманавай руцэ, як кошык. Раман маўчаў, а студэнтка думала, што ён пачуцьцёва слухае яе i ня горнецца больш наважна да яе толькi таму, што саромiцца пешаходаў. Якi ён дзiўны, гэта-ж зручна пры ветры!
Галоўны корпус Унiвэрсытэцкага гарадка i Дом ураду былi ўжо адзаду iх.
- Тымчасам, Ларысачка, мне трэба, нажаль, завярнуцца сюды, на вулiцу Ўрыцкага. Нажаль, вельмi кароткая дарога ад унiвэрсытэту да Ўрыцкага. Няма калi й пагаварыць з табою.
- Ты баiшся Колькi?
- Я не баюся твайго Колькi. Толькi мне трэба сюды. Выбачай.
I Раман Корзюк адарваўся ад Ларысы, завярнуўся налева, каб перайсьцi Савецкую. А Ларыса, гледзячы назiркам за Раманам, пастаяла з часiнку яшчэ на месцы, i, як-бы зразумеўшы ўсё, раптам, з падскокам, як дзiцянё, пабегла далей па Савецкай.
