Кузьма Черный - Небеларуская мова ў беларускай лiтаратуры (на белорусском языке)
Гэты твор пiсаўся для тэатра. I што было б, каб гэтую мову чулi тысячы людзей з тэатравай сцэны? Цi не прысадзiў бы ён дарэшты нашу пакутную культуру лiтаратурнае мовы? I цi сапраўды гэтакiя героi, з такою моваю, павiнны займаць цэнтральнае месца? Увайшоўшы ў лiтаратуру з правам цэнтральных герояў, яны ўносяць у яе i свой жаргон. А сапраўдны цэнтральны герой нашае лiтаратуры - селянiн i рабочы, якiя захавалi i стварылi надзвычайную культуру свае мовы ў шмат якiх "вышэйшых формах культуры", маўчаць. Або вось у адным творы апiсваецца iнтымная блiзасць мужчыны i жанчыны, цэнтральных герояў твора. Дык яна кусае яго i крычыць: "Бог мой, мучыцель мой!" А сапраўды - цi цэнтральныя ж гэта героi нашае лiтаратуры?!
У расейскага пiсьменнiка К.Федзiна, у рамане "Города и годы" кватэрная гаспадыня, немка, гаворыць: "Я тафно тумаль, што он змешалься! О, это ушасни!" Што б гэта было, каб К. Федзiн зрабiў цэнтральным героем свайго твора гэтую немку i каб увесь раман, або хоць палавiна яго была напiсана ў гэтакай мове? А ў нас гэтак пiшуць.
Самi аўтары не клапоцяцца пра беларускую культуру беларускае мовы. А iх героi дарэшты глумяць гэтую культуру. "Лунныя лапы" жывуць i ўкараняюцца.
I гэта не выпадак з двума цi трыма лiтаратарамi. Гэта цэлая плынь у нашай лiтаратуры. Прадстаўнiкi гэтае плынi даводзяць, што лiтаратар не павiнен клапацiцца нi пра мову, нi пра стыль свайго твора. Ён можа абы-як перадаць сюжэт. А стыль i мову яму зробяць i выправяць выдавецтвы i рэдакцыi.
..."Наогул, нашым сучасным выданням бракуе пэўнай стылiстычнай апрацоўкi - рэдакцыi. Тут ясна, што сам аўтар не можа быць рэдактарам сваiх твораў. Думаецца, што пры наладжанай стылiстычнай рэдакцыi шмат якiя творы, што цяпер выкiдаюцца Дзяржаўным Выдавецтвам без абы-якой рэдакцыi, мелi б больш адшлiфаваны, гожы выгляд"... ("Полымя", № 7 за 1927 г., бал. 254).
Дзе гэта ёсць, каб культурны пiсьменнiк дазволiў каму-небудзь правiць стыль i мову свайго твора? Стыль i мова - гэта ж выяўленчыя мастацкiя сродкi пiсьменнiка. Нiякiх жа стыляў тады не будзе, а будзе "наогул". I хоць шмат таго, што друкуецца ў некаторых нашых "тоўстых" часопiсах, пускаецца на ўзвей вецер, усё ж гэтая прапанова паказвае на ўзровень культурнасцi ў некаторых нашых iнстытуцыях, што падручылiся фармаваць вялiкую культуру гушчаў беларускiх сялян i рабочых. I як далёка яны асталiся ад гэтай культуры!
Пралетарскi змест i нацыянальная форма культуры! Мы думаем, што для нашае культуры гэта павiнна быць: пралетарскi змест i беларуская форма. А гэтае беларускай формы i заваду няма. У лiтаратуры - кiрункi мовы, фразеалогiя, а значыцца, i стылi цалкам пераймаюцца чужыя.
Лiтаратурная мова павiнна быць моваю чыстаю, беларускаю. Карэннi яе - у мове народнай. Лiтаратары павiнны навучыцца моўна думаць па-беларуску. Яны павiнны абудзiць у сабе або пастарацца ўспрыняць (калi не давялося мець яе змалку) беларускую моўную стыхiю. Бо калi гэтага не будзе, яны будуць, як i цяпер, шкодзiць нацыянальнай форме культуры. Беларуская фразеалогiя ў беларускай лiтаратурнай мове будзе спрыяць вырашэнню праблемы беларускага стылю нашае паслякастрычнiцкай лiтаратуры.
1928
Каментары
Друкуецца па часопiсе "Узвышша", 1928, № 5, дзе апублiкаван ўпершыню. Дата напiсання пад тэкстам адсутнiчае.
