К Акула - За волю (на белорусском языке)
Алесь спынiўся, павольна аглядаў залю. Гэта, як выглядала, быў iм прадуманы тактычны ход. Вера пабляднела. Ейная нявыгада павялiчылася яшчэ, калi бачыла, што Нiк Лок уважна пазiрае на яе. У адным iз заднiх крэслаў чалавек iз зморшчаным тварам неспакойна паварушыўся, рука ягоная сьцiскала люльку на калене.
"Што зь iм? - думалi некаторыя. - Цi ён думае выклiкаць каго па прозьвiшчах?"
- I таму дазвольце мне, паважаныя спадарынi й спадары, сказаць гэтым людзям некалькi слоў.
Алесь iзноў крыху затрымаўся i пасьля прадаўжаў павышаным, голасам, з адыёзнай ноткай пагарды:
- Ад часу, калi Каiн забiў Абэля, людзi, на працягу стагодзьдзяў, прызвычаiлiся, што з розных прычынаў рука аднаго чалавека падымаецца на iншага. Аднак нiколi ў гiсторыi колькасьць забойстваў ня вырасла да цяперашнiх маштабаў, нiколi ня былi яны так удала плянаваныя i зарганiзаваныя дый нiколi не рабiлiся з матываў так нiзкiх i нiкчэмных. Сатана з Крамля заўзяўся, каб забiць ня менш, як душу чалавека. Каб гэта асягнуць, ён мусiў паняволiць сотнi мiльёнаў. Мы ня маем дакладнага лiку ахвяраў, але ведаем, што некаторыя меншыя народы ўжо Маскоўшчына зусiм вынiшчыла. I яна сяньня, як нiколi, прадаўжае працэс вынiшчэньня людзей шляхам так званай клясавай барацьбы ды ў канцлягерах Сiбiры. У самай савецкай iмпэрыi ня трэба чакаць да 1984-га году, бо жахлiвы лад, якi прадугледзеў Джордж Орвэл, там даўно ўжо iснуе.
Гэтта Алесь зноў крыху затрымаўся, агледзеў залю. Добры тактычны ход, каб павялiчыць вагу таго, што мае сказаць.
- Цяпер я зьвяртаюся да тых, каторыя сьведама i ахвотна служаць маскоўскiм тыранам: - вы не павiнны цешыцца з таго, што не зьяўляецеся звычайнымi забойцамi. Вы ёсьць найбольш нягоднымi зь нягоднiкаў i найбольш нiкчэмнымi зь нiкчэмных. Служыце найбольшаму варвару, якi калi-небудзь iснаваў таму, што падняў ён сваю закрываўленую руку на самае велiчнае i сьвятое, што ёсьць у чалавецтва. Вы пазбаўленыя адвагi выступаць супраць людзей у адкрытым баi iдэяў i iнтэлекту, вы баiцеся сьмела глянуць у адкрытыя вочы сумленнага й вольнага чалавека. Як чэрвi, поўзаеце ў цёмных кутох, як зладзеi, ходзiце i абкрадаеце iншых начамi i, як трусы, нападаеце на добрых i сумленных людзей ззаду. За гэта вы заслужылi й будзеце ў бесканечнасьць часу насiць пагарду й ганьбу, на вас будзе ляжаць пракляцьце роду людзкога!
Шквалам сарвалася бура апладысмэнтаў i крыкi адабрэньня пачулiся з залi. Вера аж скорчылася ў сваiм крэсьле i ейныя рукi, што мелi памагчы агульным апладысмэнтам на залi, дрыжэлi. Яна цяпер не магла пазiраць на чалавека, каторага, здаецца, нядаўна яшчэ моцна кахала. Гэта-ж ёй здалося, што пры ганьбаваньнi прысутных "нiкчэмнiкаў" ягоны падняты ўказальны палец якраз быў накiраваны на яе. Не называючы прозьвiшча, ён яе лаяў перад гэтай вялiзнай грамадой народу. Не магло быць накш.
Раптам быццам згусьцела, высахла ў роце паветра, аблiваў яе пот, пажвавеў пульс. Яна цяпер старалася нiкому не глядзець у вочы. Уцякаць, уцякаць адсюль трэба! А як-жа! Многiя з гэтых людзей напэўна падазраюць яе, ведаюць, што i яна магла да сьмерцi Шпака спрычынiцца. Трэба абавязкава вось цяпер недзе схавацца, чым далей адсюль. Ды яна-ж ня можа проста ўстаць i ўцякаць адсюль на вачох усiх прысутных... А гэты Нiк Лок збоку, як наўмысна, усё сачыў за ёю.
38
Пасьля Алесевай прамовы была прачытаная i прынятая рэзалюцыя, якая, адзначыўшы сьмерць выдатнага пiсьменьнiка, асуджала калянiяльную i антыбеларускую палiтыку бальшавiцкае Маскоўшчыны ў Беларусi, ганьбавала ўсходня-бэрлiнскi камiтэт i ягоную падрыўную дзейнасьць сярод беларускае эмiграцыi, заклiкала вольныя i дэмакратычныя дзяржавы падтрымаць вызвольнае змаганьне паняволенага беларускага народу супраць бальшавiцкае маскоўскае iмпэрыi. Калi закрылася заслона на сцэне, Вера сказала Нiку, што пабяжыць асьвяжыцца.
- А дзе дзяўчына? - спытаўся ў Нiка Алесь, выйшаўшы з-за сцэны.
- Сказала, што пабяжыць недзе ў жаночую, асьвяжыцца. I навошта табе гэта было?
- Што такое?
- Тая гаворка да забойцаў, цi, як ты iх называеш... Навошта гэта?
- А я ўпэўнены, што нехта зь iх тут ёсьць. Прадчуваю, што скора будуць нейкiя вынiкi з гэтага. Як выглядала Вера, калi я прамаўляў?
- Дзiўна... Бледная, засяроджаная ў сабе... Мне здавалася, што ты яе бiчаваў, i яна цярпела, дрыжэла... Цi ты яе ў чым падазраеш?
- Як ты думаеш? - сказаў Алесь. - I глянь хто тут! Галё, рыбак! Як маешся?
Побач стаяў худы, цыбаты, у джынсах i спартовай гавайскай кашулi, аброслы рыжай бародкай i доўгiмi валосамi рэпарцёр маладога веку зь мясцовай, сьхiльнай да розных сэнсацыяў, газэты.
- Цi ёсьць якiя навiны ў справе забойства мiстара Шпака? - спытаўся ён у Алеся.
- Чаму-ж вы, бойсы, ня спытаецеся ў палiцыi?
- Яны многа не гавораць, адно кажуць, што сьледзтва вядуць. А з вашай гутаркi на сцэне мне здалося, што вы больш ведаеце, чымся дагэтуль адкрылi. Магчыма маеце каго на воку? Можаце падзялiцца з намi сваiмi сакрэтамi? Будзьце добрым, мiстар Якiмовiч!
- Няма дурных, мiстар рэпарцёр. Можа я ведаю больш, чым кажу, можа й ня ведаю. Даведаецеся, як той час настане.
- Дзякую за iнфармацыю, - скрывiўся рэпарцёр i адыйшоўся.
Заля ўжо напалову апусьцела. Алесь i Нiк шукалi Веру, але нiдзе яе ня бачылi. Папрасiлiлi сяброўку, каб праверыла жаночую прыбiральню. I там Веры ня было.
- Слухай, Нiк, зрабi мне ласку. Я не магу адсюль пайсьцi яшчэ. Абавязкi, ведаеш... Будзь добрым хлопчыкам, паедзь да Веры на кватэру, пабач, цi яна дома. Не тэлефануй. Мне здаецца, што нешта адбываецца. Ты пагуляй у дэтэктыва. Калi што вельмi важнае, пазванi сюды, каб мяне выклiкалi.
- Ты ёсьць генiяльны, мой бос, ды вельмi зычлiвы й шчодры. Адразу бягу. Цi твая любоў яшчэ жыве iз той прастытуткай Нiнай?
- Прыкусi язык, мой хлопча! - усьмiхнуўся Алесь. - Мiс Ляскiн ёсьць вельмi шанаванай прыгажуняй i Вера яшчэ зь ёй жыве.
- Добра, бацька, ты выйграў. Ужо бягу.
- Вось добра, сынок. Як вернешся, куплю табе чарку!
Нiк вярнуўся мо паўгадзiны пазьней. Зь ягонага абыякавага твару Алесь ня зусiм дагадаўся, што здарылася.
- Дзьверы замкнёныя, у пакоi няма сьвятла. Выглядае, што твая мара некуды шмыгнула. Не абвiнавачвай мяне. Стаяў пад дзьвярмi, стукаў i званiў, - адрапартаваў Нiк.
- I нiчога?
- Няма яе, мусiць, дома.
- Дзякую табе за паслугу, Нiк. Дзе-ж яна магла падзецца?
- Ты-ж казаў мне, што чакаеш нейкiх насьледкаў ад свае прамовы. Ужо маеш iх.
- Мяркуеш, што я яе спалохаў?
- Цi-ж я, малавучаны й нягодны цябе, мудры настаўнiк, магу спасьцiгнуць велiч твае мудрасьцi? - iмiтаваў Нiк вучня нейкага антычнага аракула.
- Перастань, жартаўнiк! - ушчыкнуў яго за бок Алесь. - I што я маю цяпер рабiць?
- Давай заглянем у буфэт, можа чарка гарэлкi тваю мудрасьць ускалыхне! - запрапанаваў Нiк.
Пайшлi. На залi ўжо пачынаўся канцэрт. Цяпер Якiмовiч турбаваўся. Палiцыi нiчога пра Веру не казаў, хаця пановаму глядзеў на яе пасьля сьмерцi пiсьменьнiка. I цi раз у гутарках з суродзiчамi абяцаў памагчы разьвязаць праблему забойства. Дзяўчына цi то проста спалохалася, цi абхiтрыла яго. Прапала вельмi важнае кальцо ў ланцугу. Верыны ўцёкi ўжо ставiлi яе ўцень. Калi гэта былi ўцёкi. Праўда, магло здарыцца нешта зусiм iншае. Алесь нават баяўся думаць пра такое: дзяўчыну маглi схапiць бальшавiцкiя агенты. Цi цяпер падняць трывогу, паведамiць палiцыю? Справа надзвычайна далiкатная. Трэба асьцярожна, каб не пашылi цябе ў дурнi.
На наступны дзень Алесь даведаўся ад Нiны Ляскiн, што дзяўчына быццам была дома пасьля таго, як Алесь узяў яе на сустрэчу, але недзе зьнiкла. У гардэробе, - казала Нiна, - зьнiкла i дзяўчынiна вопратка. Калi-ж Вера не зьявiлася на працу пасьля таго сьвятога Лебярдзея, калi Нiна Ляскiн запэўнiла Алеся, што нiчога ад яе ня чула, ня мае нiякiх вестак куды яна падзелася, Алесь даў палiцыi даныя пра Веру Мак i папрасiў, каб яе знайшлi. Прычынай назваў тое, што ён дзейнiчае як ейны бос з Трыфты Тонi, якi шукае свае работнiцы, што бяз прычыны пакiнула працу.
39
Вера выйшла з тэатру, дзе адбывалася сустрэча, амаль нiкiм незаўважанай. Так ёй здавалася. Затрымала першае таксi й загадала ехаць дадому. Цяпер адна iдэя кiравала ёю: уцякаць як найскарэй, далей ад вачэй людзкiх! Прыехаўшы, замкнулася ў пакоi, ня ўключала сьвятла хоць ужо зьмяркалася.
Яна завiхалася, каб захапiць з сабою самае неабходнае ў дарогу. Перапалохаў яе званок пры дзьвярох. Села на канапу, прытаiла дыханьне, прыслухоўвалася. Хто гэта можа быць? Можа Капшун? Стары басяк напэўна бег за ёю. А што будзе, калi зараз зьявiцца Нiна, пабачыць яе гэтта ў пакоi безь сьвятла й даведаецца, што яна не рэагуе нават на званок, каб некаму дзьверы адчынiць? Гэткае нешта магло здарыцца. А той нехта за дзьвярмi зноў нацiснуў на званок. Мiнула пара хвiлiнаў. У калiдоры пачулiся крокi, што аддалялiся. Вера падскочыла да вакна, пазiрала праз шчылiну ў шторах. Так, гэта Капшун. Ён затрымаўся на ходнiку, кiнуў вачмi на ейнае вакно. Вера адхiлiлася. Трэба сьпяшыцца. Адзiн хвост за ёй ужо ёсьць. Уцякаць трэба адсюль!
Якраз калi ўзялася пакаваць вопратку ў чамадан, шукаючы ў змроку сваiх дакумантаў i грошы, якiх заўсёды не хапала, зноў адазваўся пры дзьвярох званок. Вера пацiху лаяла таго некага за дзьвярмi. Прайшла хвiлiна. Зноў званок. Дзяўчына баялася, што гэты нехта затрымаецца за дзьвярмi даўжэй, чымся Капшун. Але неўзабаве i гэты, чуваць, пайшоў. Яна падыйшла зноў да вакна i неўзабаве пазнала свайго суседа, што быў побач яе ў тэатры на сустрэчы.
