Владимир Дубовко - Пялёсткi (апавяданнi на белорусском языке)
- Даю табе, сынок, усе гэтыя агнявыя прылады. Агонь - святая справа. Ён дае нам жыццё, але ж можа i адабраць жыццё. Агонь памагае нам паляпшаць жыццё, але можа ў адно вокамгненне знiшчыць усе набыткi на тло. Нiякiх жартаў з агнём быць не можа i не павiнна. Нi абражаць яго, нi сварыцца на яго, нi закiдваць якiм брудам нельга, бо ён спомсцiцца так, што ты i не рады будзеш. Галоднаму ён дапаможа згатаваць страву, халоднага абагрэе, у цёмную ноч дасць нам святло. Але толькi тады, калi будзе сапраўдная патрэба, можна ўдарыць крэсiвам аб скалку. Агонь раскладзi так, каб ён не дастаў да дрэў, каб не пабег па лесе. Спачатку кладзi крыху падпалу, а як угарыцца - падкладвай больш. Калi згатуеш страву або абагрэешся, засып яго зямлёй, пяском. Хто гэтага не зробiць, той нiколi другому чалавеку не паспагадае, не паможа яму з няшчасця выбавiцца. А ты заўсёды так рабi, дзе б нi быў, хоць i цяпер, малы, хоць у далейшым, дарослы. Бо я прыйду i пагляджу, як ты выконваеш мой наказ... А цяпер назбiрай сухiх сучкоў i ядлоўцу, раскладзi сам першы агонь...
Я назбiраў апалу i падпалу, склаў маленькi ламок i пачаў высякаць першы ў сваiм жыццi агонь. Сэрца маё аж заходзiлася ад радасцi i гордасцi. Ад хвалявання я больш трапляў па пальцах, чымсьцi па скалцы. Але ўсё ж праз некалькi хвiлiн iскрынка трапiла на цэру. Я раздзьмуў яе i паднёс да сухога ядлоўцу. Ядловец адразу пыхнуў. Шыза-сiнi дымок ахапiў мой твар. Гаркава-салодкi смак яго я ўяўляю i цяпер i адрозню яго лёгка ад усялякага iншага...
...Распальваў я агнi толькi ў тыя ранiцы, калi сапраўды было зiмна. Разы са два-тры за лета прыходзiў мой тата, абыходзiў усе мясцiны, дзе я пасвiў каровы, праглядаў i нешматлiкiя вогнiшчы. Пасля ўсяго казаў:
- Добра, сынок!
У далейшым жыццi я нiколi i нiдзе не пакiнуў непагашанага агню. Так ужо ў звычку зайшло.
Быў такi выпадак. Жыў я на Далёкiм Усходзе. Траляваў з тайгi бярвенне на тартак. Аднойчы паехаў разам з адным алтайцам. Заехалi ў тайгу. Паклiкаў ён мяне:
- Давай падымемся на сопку!
- Ды мой конь не самавiты!
- Дарма! Затое там возьмем сушынак, адразу норму споўнiм.
Паехалi. Узняўшыся, пэўна, на кiламетр да неба, адшукалi i сушынкi. Бяры, грузi ды да долу. Але тут раптам узняўся буран. Ды якi! Аж сопка здрыгалася. Мы адразу конi падвялi да выварацi, прывязалi iх да каранёў. Так, нiбыта ў закутак, яны i сталi. А самi за вывараць селi, склалi галовы i пачалi раiцца.
- Ну, добра, калi гадзiну якую пакруцiць. А калi на ўсю ноч? Што тады?
Думай не думай, а трэба чакаць. Мой напарнiк сабраў па кiшэнях нейкiя рэшткi махоркi, зляпiў дзве цыгаркi i кажа:
- Давай запалкi!
- Няма!
- I ў мяне няма. Але чакай - зараз агонь будзе.
Выдраў ён з ватнiка крыху ваты, скруцiў яе ў маленькi валiк, сякерай адшчапiў ад пня сухую трэсачку i пачаў гэтай трэсачкай качаць валiк па пнi. Я накрыў яму галаву крысом бушлата, каб не заносiла снегам. Раптам ён спынiўся, хапiў валiк, дзьмухнуў на яго i пацягнуў канцы ў розныя бакi. Адразу пыхнуў агонь. Мы падпалiлi трэсачкi, распалiлi пад вывараццю невялiчкi агонь i, зразумела, прыпалiлi свае цыгаркi.
Пакуль курылi, грэлiся, жартавалi - буран зацiх, спынiўся. Спынiўся ён так жа раптоўна, як i пачаўся. Мы адразу ж увязалi вазы - фiнскiя санi.
- Ну, паехалi! - кажа мой напарнiк.
- Пачакай. Трэба агонь пагасiць.
- Ды што ты, мiлы! Вецер i снег усё загасяць.
- Хай яно i так, але я калiсьцi дакляраваў свайму бацьку, што нiколi i нi пры якiх акалiчнасцях не пакiну нiдзе нават маленькага агеньчыка. Справа нядоўгая.
Агонь пагасiў...
Навучыўшыся здабыць - навучыся i спажыць
Я пачаў жалiцца, прыгнаўшы каровы двору, што ў мяне нехта з'еў мой абед. На другi, на трэцi дзень - таксама. Мацi здзiвiлася.
- Можа, да цябе якiя сябры прыходзiлi?
- Ды не, нiкога не было.
Пачала мяне мацi распытваць, дзе я трымаю свой абед. Я сказаў, што, прыгнаўшы каровы на пашу, кладу торбачку пад дубочкам, у кустах.
- Э-ге, - кажа мацi, - паспрабуй павесiць на дубку, а сам адыдзiся ды панаглядай цiхенька.
Назаўтра я так i зрабiў. Толькi сеў у ядлоўчыку, павесiўшы сваю торбачку з лустаю на дубовы сучок, як наша маладая карова кiнула адразу шчыпаць траву ды бегма да дубочка. Крыху яна не дацягнулася губамi да торбы, тады ўзнялася на дыбкi i скiнула маю торбачку на зямлю. Прыбег я, а яна зубамi i торбачку паспела развязаць, толькi-толькi маю лусту не з'ела.
Я на яе сварыцца, а яна адышлася да сваёй маткi, пасецца побач ды толькi адным вокам за мной наглядае, цi не пайду я куды ад яе далей, цi не дастанецца ёй смачная луста.
- Ах ты, - кажу да яе, - нягоднiца!
А яна як бы ў адказ мне i зарыкала. Чую, нiбыта вымаўляе яна:
- А хiба я табе малачка не даю? А ты i пачаставаць мяне лустачкай не хочаш...
Пасля пачаў я ёй па маленькiм кавалачку хлеба даваць, калi сам палуднаваў, але торбачку вешаў так, што яна больш не дастала нi разу. Калi пра гэта ўсё я расказаў сваёй мацi, яна толькi пасмяялася.
- Усё ў жыццi так. Для цябе навука. Навучыўшыся здабыць - навучыся i спажыць...
Чорнае i белае
Споўнiлася мне восем гадоў. Кавалер, як бачыце, ладны. Пачаў, зразумела, на дзяўчынак паглядаць. А была ў нас адна, яе звалi Мiлачка. Вучылася яна ў Вiльнi, у жаночым епархiяльным вучылiшчы. А прыгожая, прыгажэй ад яе няма больш на свеце. I вельмi добрая характарам. Яна не ганарылася нi бацькавым станам, нi тым, што сама вучыцца ў вялiкiм горадзе, нi тым, што я вясковы хлопчык i пастушок, апрануты кепска.
Пабачыўшы, што я ганю каровы дадому, яна заўсёды гукала мяне з саду, дзе бавiлася з маёй сястрой Тасяй.
- Уладзiк, хадзi сюды, на гiгантах пабегаем.
А гiганцкiя крокi, пастаўленыя ў iхнiм садзе, мелi чатыры вяроўкi. Дзве дзяўчынкi, я трэцi, падабраўшы дзве вяроўкi, бегаем, падлётваем хто ведае ў якую вышыню. Смяёмся. Страшнавата, але затое весела.
Вось я падлётваў на гэтых дзвюх вяроўках, разгойдваючы дзяўчынак. Раптам пачуўся трэск i я адчуў, што вяроўкi зашморгалi па маёй уласнай скуры. Саскочыўшы, я памацаў рукою i выявiў, што мае штонiкi лопнулi ад самага паяска i да нiзу. А мы ў тыя гады нiякiх трусiкаў не ведалi i не насiлi. Выходзiць, што я з такога гiганцкага размаху павiнен зусiм здрабнелым спосабам, са штанамi пад пахай, з'явiцца дадому.
Мая юная паненка пашкадавала мяне.
- Не бядуй, Уладзiк! Я зараз зарапарую твае майткi, - так па-далiкатнаму звалi ў нас штонiкi. Яна збегала дамоў, прынесла нiткi, iголку i на мне злiквiдавала прарыў.
Я вельмi шчыра i пачцiва падзякаваў сваёй юнай даме за такую дапамогу, але бегаць больш не схацеў, тым больш, што клiкалi вячэраць.
Павячэраўшы, я прайшоў нечага па хаце. Раптам мацi пытаецца:
- Уладзiк! Што за дзiва-дзiўнае? У цябе штонiкi ззаду зафастрыгаваны белымi нiткамi. Як гэта здарылася?
Ажно мая слаўная паненка зашыла мае чорныя штонiкi белымi нiткамi.
Усе пачалi смяяцца.
Гэты выпадак запомнiўся мне на ўсё жыццё. I ўжо дарослы, куды б я з дому нi адлучаўся, браў з сабой пакрысе чорных i белых нiтак ды iголку, каб не клiкаць нiкога на дапамогу ў такой справе i не зашываць чорнае белым цi наадварот.
Капа пернiкаў за тры капейкi
Каля нашае царквы быў фэст. Наз'язджалiся людзi з усяго свету, як у нас казалi. А свет гэты ўвесь меў у радыусе дзесяць - дванаццаць вёрст. Дзяўчаты i хлопцы хадзiлi праз плошчу прыбраныя ў святочныя строi. З блiжнiх мястэчак папрыязджалi бойкiя мяшчанкi з пернiкамi i мучнымi цукеркамi. Моладзi хапала i ля гэтых вазоў, бо тут iшла латарэя, цягнулi нумаркi. Аддаўшы тры капейкi, можна было выцягнуць шчаслiвы нумарок на капу пернiкаў адразу, а iншым разам i нiчога не выцягнуць. Я пра такую механiку яшчэ нiколi не чуў. Мама дала мне тры капейкi, каб я схадзiў i купiў тры пернiкi: сабе, сястры i брату. Калi я падышоў да воза i паказаў менавiта тры капейкi, шастак, як у нас тады казалi, дарослыя хлопцы надумалiся пажартаваць з мяне, малога.
- Што табе тры пернiкi! Кiдай свой шастак i цягнi нумарок! Адразу ўвесь воз будзе твой.
Я так i зрабiў: укiнуў грошы, пацягнуў нумарок.
I што б вы думалi: выцягнуў шчаслiвы нумар, сапраўды капу пернiкаў.
Хлопцы аж пазайздросцiлi.
- Ты падумай, колькi шастакоў пракiдаў - нiчога няма. А гэты малы - з аднаго разу ўвесь кон i забраў...
Але што рабiць далей? Я ж не данясу дамоў такi выйгрыш. Тыя ж хлопцы знялi з мяне кашульку, спакавалi ў яе пернiкi i памаглi дадому паднесцi.
Мацi мая напужалася. Падумала, што я абрабаваў тую гандлярку.
Павiнен прызнацца, што гэта быў мой адзiны выйгрыш за ўсё жыццё. У далейшым я выйграваў толькi тое, што зарабляў сваёй уласнай працай, якая не заўсёды бывала лёгкая.
Дзядуля размаўляе з бацянамi
Скончылася зiма. Снегу бадай не засталося. Толькi дзе ў равах, у нiзiнах, пад дрэвамi. Сонейка прыгравала так, што ад зямлi аж пара iшла. На бярозах, на многiх iншых дрэвах пачалi трэскацца пупышкi, i з'яўлялiся светла-зялёныя, кволыя лiсточкi. На стрэхах i ў застрэшшах заўзята цвiркалi i цiўкалi вераб'i, нiбыта вiтаючы вясну. Вiталi яе i мы, усе малыя дзецi. Гэта ж не жартыпраседзець колькi часу ў хатах, толькi ў адлiгi выбягаючы на панадворак, ды i то - крадком.
I раптам - дзiва, навiна: бацяны прыляцелi! А жылi яны на дзядулевай сядзiбе, на старым клёне. На верхавiну клёна было зацягнена старое кола. На iм i змайстравалi сваю сядзiбу бацяны.
