Лидия Адамович - Кветкi самотнай князёўны (на белорусском языке)
Ён упаў, падняўся i пачаў апраўдвацца:
- Маруся, я пра здароўе тваё клапачуся... Табе i без паходаў работы ў хаце хопiць!
- А дзецi? Ты хочаш дзяцей?
- Маруся, калi ты мяне кахаеш, то зразумееш: адна турыстычная спартовая пуцёўка на Камчатку ў паход пятай катэгорыi больш за сто даляраў каштуе. А мне пазарэз трэба гэты паход, я майстрам спорту стаць хачу! Пра якiх дзяцей можа быць гаворка, каб самiм пракармiцца неяк ды мне на пуцёўку сабраць... А ты ў Дуброўскага ў фiрме мазаiчнiцай такiя даляры заграбаць будзеш - я ўвесь свет змагу пабачыць!
- А я? - упарта дапытвалася Маруся.
- Жанчына, калi кахае, на ўсе ахвяры пойдзе...
- А вось гэтага не хочаш? - Маруся сунула яму пад нос вялiкi кукiш. - На, вось табе, з маслам!..
I пабегла ад яго пад пралiўным дажджом, паставiўшы на галаву кошык.
* * *
- Дзед Уладыморык, - ветлiва ўсмiхнуўся Мiкола, - вось прыйшоў паданне запiсаць. Пра Тарфянога аленя, як абяцалi...
- Заходзь, заходзь, - запрасiў той у хату. - I дажджу не пабаяўся!
Дзед правёў яго ў прасторную, вялiкую хату з пабеленай печчу. Паказаў рукою на канапу. Узяў са стала мiсу з яблыкамi i падаў хлопцу:
- Частуйся! Можа, гарбаткi вып'еш? Прамок жа...
- Не, дзякую! - адмовiўся Мiкола. - А вы адзiн у хаце? Дзе ваша ўнучка Гайва?
- Я тут! - выглянула з другога пакойчыка прыгожая дзяўчына ў спартовым касцюме, з распушчанымi валасамi. - А я вас памятаю... Вы - сын дзядзькi Адася, у якога смачныя мочаныя яблыкi!
I засмяялася.
- Гайва! Як ты вырасла! - усмiхнуўся Мiкола. - А я ж цябе ў клубе не пазнаў! I зараўнаваў, калi ты з Алесiкам танцаваць пайшла! Навошта табе той Алесiк, вунь якi шрам у яго праз увесь твар, а ты - прыгажунечка! Табе прынц патрэбны.
- Як ты? - засмяялася Гайва i кiнула ў яго яблыкам. - Бачыла я, як ты са сваёю прынцэсаю Аленкаю ў рэчцы купалiся ноччу... Мы тады з Алесiкам гулялi...
- Яна ўжо не мая прынцэса, - абарваў яе Мiкола i ўзяўся слухаць аповяд дзеда.
Стары добра ўладкаваўся ў крэсле i, пацягваючы з прыгожага глiнянага кубка гарбату, пачаў:
- Жыў некалi ў тарфяных балотах алень. Рогi меў - тры метры даўжынёю. На яго часта палявалi, бо з такiх рагоў можна было шмат упрыгожанняў вырабiць, дый наканечнiкi стрэлаў, коп'яў, тронкi нажоў. Аленяў гэтых раней было шмат, але знiшчылi iх. I застаўся адзiн Тарфяны алень. Нiхто на яго ўжо не паляваў, шкадавалi людзi, бо была гэта самка, аленiха, i магла яна прынесцi прыплод... Але адна прыгажуня загадала жанiху свайму забiць аленiху, тады толькi згодзiцца пайсцi за яго замуж. Пайшоў хлопец у лес. Глядзiць - стаiць на паляне аленiха, а ля яе - цяля. Пашкадаваў хлопец аленiху i не забiў яе. Але ўпартая прыгажуня загадала зараз жа прывесцi да яе аленiху i цяля. Вярнуўся ён назад у лес. Убачыла яго аленiха i кажа чалавечым голасам:
- Не губi мяне, хлопец! Апошняя я з роду майго. Заб'еш - прападзе i дзiця маё, згiне род наш назаўсёды...
Сляпое каханне перамагло пачуццё лiтасцi да жывёлы, бо каханне заўсёды ад д'ябла, даражэнькiя мае...
Дзед Уладыморык абвёў позiркам Мiколу з Гайвай i дадаў:
- Каханне да жанчыны або каханне да мужчыны - ёсць самая няправiльная ў чалавечым разуменнi любоў. Гэта не боская любоў, гэту любоў прыдумаў д'ябал, ён асляпляе пажаднасцю да цела...
- А што ж аленiха, загiнула? - пацiкавiлася Гайва. - Забiў яе хлопец?
- Не, - матнуў дзед галавою. - Прывёў хлопец аленiху да сваёй каханай, а цяля па дарозе ўпала ў дрыгву i загiнула. Аленiха ж падняла дзяўчыну на рогi i закiнула аж на самы Месяц, а сама пабегла да дрыгвы i згiнула там. З таго часу прапаў у нашых краях Тарфяны алень, вымер. А прыгажуня, кажуць, i дагэтуль на Месяцы сядзiць, аленiху выглядвае, прабачэння ў яе папрасiць хоча. Але ж тая мёртвая ўжо, няма яе. Трэба пры жыццi яшчэ паспяваць даравання сабе прасiць, пры жыццi тых, каго мы пакрыўдзiлi. А памёр чалавек цi жывёлiна, хто нам даруе тады? У Бога ўжо прабачэння прасiце...
Дзед уздыхнуў, падняўся з канапы.
- Дождж скончыўся, - глянуўшы ў акно, зазначыў стары.
- Дазвольце нам з Гайвай па лужынах пабегаць! - весела ўсмiхнуўся Мiкола дзеду.
Той кiўнуў, i Мiкола, схапiўшы дзяўчыну за руку, пацягнуў яе на вулiцу.
- Я ведаю таемныя дзверцы адны, - шапнуў ёй на вулiцы, - яны ў падзямелле вядуць!
I павёў яе да царквы. Гайва ўвесь час iшла моўчкi, абмiнаючы мокрыя кусты, пераскоквала праз лужыны. Выглянула сонейка. Халадком i свежасцю пахлi прамытыя дрэвы i трава, кветкi зiхацелi ў сонечных промнях.
- Яшчэ да сустрэчы з табою я склаў вершы незнаёмцы з будучынi. Хочаш, прачытаю? - пранiкнёна сказаў Мiкола i ўзяў Гайву за руку.
- Не, - адмовiлася дзяўчына. - Пасля нашай смерцi тыя вобразы, якiя мы стваралi ў час зямнога жыцця, матэрыялiзуюцца ў астральным свеце. Тваё цела пакiне душа i стане астралам. У астральным свеце ты ўбачыш сваю незнаёмку. А таксама i iншыя вобразы... Напэўна, Пушкiн сустракаў там i сваю Таццяну Ларыну, i Анегiна...
Гайва таемна ўсмiхнулася, а потым дадала жорстка:
- А яшчэ ты там сустрэнеш сваiх дзяцей, тых, ад якiх адмаўляўся, а дзяўчаты рабiлi аборты... Гэтыя дзецi будуць чапляцца за твае ногi i рукi i не пускаць цябе вышэй - да Бога, у чысты свет, у духоўны...
- Якая ты жорсткая! - з крыўдаю вымавiў хлопец.
- А ты - лавелас! - надзьмула яна вусны. - Бачыла я такiх: прыгожы збан, унутры якога пустата... Збан, аб якi не адна дурнiца разаб'е галаву!
Мiкола збялеў.
- Добра, не крыўдуй! - прымiрэнча дакранулася да ягонай рукi Гайва. - Гэта ў мяне з дзяцiнства. Люблю казаць, што думаю. Яшчэ люблю мучыць хлопцаў, асаблiва тых, якiя мяне кахаюць. А вось закахалася сама, у Алесiка, але нiзашто не прызнаюся! I буду яго мучыць... Люблю сцэны, як у фiльмах пра сярэднявечча: рыцар на каленях прызнаецца ў каханнi...
Яна засмяялася:
- Алесiка ўжо так два разы мучыла. Адзiн раз загадала ў рэчцы халоднай пакупацца, мне кветак з таго берага прынесцi, а другi раз - каб залез на вежу i напiсаў там маё iмя.
- Трэцяга разу не будзе! - пасмiхнуўся Мiкола.
- Што я скажу, тое i будзе! - упарта адказала Гайва. - Каралевы заўсёды ставiлi перад кавалерамi iспыты,каб тыя маглi даказаць сваю адданасць, сваё каханне. Вось калi Алесiк выканае маё трэцяе заданне, апошняе, тады згаджуся быць ягонай жонкай.
- Ты не кахаеш яго...
Гайва засмяялася i пабегла да склепа разбуранай царквы, спусцiлася туды, адчынiла таемныя дзверцы i крыкнула:
- Вось табе даказваю, што кахаю!
I палезла ў падзямелле.
Яны iщлi па цёмным калiдоры, выкладзеным брукаванкай. Пахла сырасцю i плесняй. Мiкола падняў лiхтарык угору. Роўная, пакрытая зялёным налётам столь.
- Калi дзверцы так лёгка адчыняюцца, тады мы не першыя тут, - зрабiў выснову хлопец.
- Тут былi спелеолагi, - паведамiла Гайва. - Такiя лабiрынты прайшлi, розныя пасткi тут, нечаканасцi, тупiковыя калiдоры, карацей, адны загадкi... Таму мне брат i забаранiў лазiць сюды...
- А Блакiтны пакойчык знайшлi? - пацiкавiўся Мiкола. - Кубак жалезны...
- Пакойчык знайшлi, а кубка - не... Пайшлi пакажу, дзе той пакойчык, пацягнула яго за руку Гайва.
Неўзабаве ад галоўнага ходу аддзялiўся ў правы бок другi ход, вузейшы. Яны звярнулi туды, але хутка натыкнулiся на сцяну.
- Завяла! - расчаравана прамовiў Мiкола i прытулiўся да халоднай сцяны. Раптам заўважыў збоку вывалены камень, пасвяцiў туды лiхтарыкам. - Гэй! Ды там жа, пад намi, яшчэ адзiн калiдор! Глядзi!
Гайва прасунула ў шчылiну галаву i сапраўды ўбачыла ў цьмяным святле лiхтарыка каменную падлогу...
- Можа, там якi пакойчык? - шапнула яна. - Але мы, сябра, не туды прыйшлi! Трэба вярнуцца назад, да галоўнага калiдора, прайсцi далей, там будзе паварот налева, я пераблытала - Блакiтны пакойчык знаходзiцца далей. Трэба доўга iсцi, а потым налева звярнуць, там, дзе чырвоным адзначана - крыжык спелеолагi паставiлi...
- Усё роўна ж кубка там не знайшлi, - адмахнуўся Мiкола. - Стой тут, а я скокну - гляну, што там!
I знiк у прагалiне.
...Мiкола стаяў у пакойчыку сярод халодных сцен, выкладзеных камянямi, палова з якiх вывалiлася са сцяны i ляжала пад нагамi. Хлопец асвятлiў пакойчык лiхтарыкам, крыкнуў нешта ўгару Гайве i накiраваўся ў адтулiну, што была раней дзвярыма. Прайшоў яе i апынуўся ў шырокiм калiдоры. Доўга iшоў па iм, калi раптам з-за вугла паказалася нейкая постаць. Мiкола асвятлiў яе. Жанчына ў ружовым халаце, з сабранымi ў пук валасамi нават не адрэагавала на святло. Яна цiха наблiжалася да яго. Калi параўнялася, запынiлася i глянула на яго. "Цётка Соф'я? - здзiвiўся Мiкола. - Аленчына мацi! Як яна сюды трапiла?"
Жанчына пайшла далей i знiкла за паваротам. Мiкола пайшоў у той бок, з якога iшла яна, але хутка натыкнуўся на сцяну. Нейкi страх пракраўся ў душу. Мiкола подбежкам вярнуўся ў пакойчык, пасвяцiў угару i ўбачыў вясёлы тварык Гайвы.
- Ну што, знайшоў кубак? - засмяялася яна.
- Пашукай дзе вяроўку, - папрасiў ён. - Я хачу выбрацца адсюль!
Гайва пабегла, а Мiкола прысеў на выступ у сцяне, адштурхнуў нагою невялiчкi камень. Той адкацiўся, але, як здалося Мiколу, з металiчным грукатам. Хлопец пасвяцiў уперад i ўбачыў на падлозе... кубак! Схапiў яго i пачаў разглядваць. Зялёны ад сырасцi i цвiлi жалезны кубак сапраўды быў з вечкам. Мiкола адкрыў яго, заглянуў усярэдзiну. Ён быў пусты...
