Лидия Адамович - Кветкi самотнай князёўны (на белорусском языке)
- А-а! - абняў Iрэну Сцяпан. - Iнтэлект, iнтэлiгент... А чым адрознiваюцца гэтыя словы?
- Дык ты ж iнстытут у гэтым годзе скончыў, на эканамiста вучыўся i не ведаеш такiх слоў? - абурылася Iрэна. - Кожны iнтэлiгент павiнен быць iнтэлектуальным...
- Ай, масла масленае! - махнуў рукою Сцяпан. - Давай лепш цалавацца!
За сядзiбай, у лясным гушчары, так разраслiся кусты дзiкай шыпшыны, што нельга было прайсцi - драпалi твар, рукi, чаплялiся за вопратку. Нечакана трапiлася пад ногi нязвыклая для лесу раслiна - барвiнак.
- Глядзiце, глядзiце! - усклiкнула Галя i прысела ля раслiны.
- Ды што ты крычыш як апантаная, - пацягнуў яе за рукаў Анатоль. - Не ўмееш паводзiць сябе на людзях. Ну, барвiнак, ну i што? Нiколi не бачыла?
- Як яна хоча, так няхай i выказвае свае пачуццi! - заступiўся Антось. Што ты ўвесь час з яе дурнiцу робiш? Дуброўскi не па табе, а паважае яе, нават сябраваў з ёю. Яму падабаецца яе непасрэднасць. Не ўсiм жа людзям быць аднолькавымi...
- Так! - насупiўся Анатоль. - Трэба разборку рабiць! Дзякуй богу, Дуброўскi паехаў ранкам...
- Ён паехаў на сустрэчу са сваiмi сябрамi спелеолагамi! - зазначыла Галя. - Ведаеце, хто такiя спелеолагi? Альпiнiсты ў горы падымаюцца, а спелеолагi спускаюцца пад зямлю...
Анатоль незадаволена паморшчыўся i загадаў усiм сесцi на пагорку.
- У паходзе сапсавалася дысцыплiна! - заявiў Анатоль, сурова аглядваючы падарожнiкаў. - Сорам! Дзяўчаты з глузду з'ехалi, як убачылi гэтага франта Дуброўскага на iншамарцы!
Ён кiнуў калючы позiрк на Сцяпана i Iрэну i сказаў:
- А вам, закаханыя, няма чаго бадзяцца ўначы па лесе! Турыст павiнен спаць i рыхтавацца да заўтрашняга кiламетражу! Секс i спартовы паход несумяшчальныя! Калi яшчэ раз паўторыцца такое - здымаю з маршруту! Можаце адпраўляцца хоць цяпер! Аўтастопам - i на твой хутар, Сцяпан!
Iрэна незадаволена ўскочыла, глянула на Сцяпана - той моўчкi грыз сцяблiнку.
- Сядзь! - тузанула яе за калашыну Аленка. - Шалянiца! I Галю пакрыўдзiла нi за што...
Анатоль затрымаў позiрк на Аленцы.
- А ты дзе была? Мiкола хроп без заднiх ног, а ты дзе валачылася? У якой вы ўсе форме зараз? Паглядзiце на сябе! Кругi пад вачыма, сонныя, як мухi! Каханне замучыла? Перад паходам усе свае "охi", "ахi" пакiдайце дома!
- Бярыце прыклад з Галi i Анатоля! - засмяяўся Мiкола. - Яны вось жэняцца пасля паходу, а трымаюцца як чужыя! Сапраўдныя турысты!
- Галя таксама "добрая"! - не зразумеўшы Мiколкавых кпiнаў, буркнуў Анатоль. - Мяне беспадстаўна раўнуе, а сама на шыю Дуброўскаму вешалася!
- Добра, хлопцы! - падняўся Антось. - Ён жа ўжо паехаў! Iнцыдэнт вычэрпваецца. Даруем нашым дзяўчатам гэткi запал. I болей уначы нiхто не блындаецца, нават закаханыя!..
Ён глянуў сабе пад ногi, схiлiўся над барвiнкам i ўсмiхнуўся:
- А Галя праўду казала: барвiнак! Значыць, тут могiлкi...
Усе ўсхапiлiся, пачалi разглядацца.
- Уяўляеце, ён расце тут аж з васемнаццатага стагоддзя! - раскрыла задуменныя вочы Аленка. - Уяўляеце? Сам размнажаецца, расце, а тых, хто пасадзiў яго, ужо няма... Барвiнак, пасланец з мiнулага!..
Прайшоўшы крыху ўперад, Мiкола натрапiў на яму. Над ёй навiсала куча плiт-камянёў. Ён апусцiўся на каленi ля адной з плiт i прачытаў услых:
- Анэля Ёдка. 1850-1873. Мацi Якуба...
- Фамiльны склеп разбураны ўшчэнт, - прашаптала Аленка.
- Золата шукалi... - пахмурна сказаў Антось. - А вось адзiн добры чалавек недзе тут захоўвае плiту з магiлы Якуба, каб марадзёры не забралi...
Ён сарваў сiнюю кветачку барвiнку i паклаў на Анэлiн камень.
- Калi разбураюць магiлы, надыходзiць крах цывiлiзацыi, - сумна заключыў Анатоль. - А каму тут займацца помнiкамi даўнiны? Вясковыя людзi былi цёмныя ў васемнаццатым стагоддзi, такiя i цяпер. На ахову сродкаў няма, дык хоць бы не абыходзiлiся так па-варварску з помнiкамi архiтэктуры!
Iрэна адцягнула Аленку ўбок i прашаптала:
- Мы са Сцяпанам лiняем адсюль!
- Гэта куды? - здзiвiлася сяброўка.
- На хутар да яго едзем. Прывiтанне ўсiм! Пакуль!
- Ды што ж гэта вы! - паспрабавала затрымаць яе Аленка. - Хутка да Вiшанькi дойдзем, а там - маёнтак, падзямелле, Блакiтны пакойчык... А да Сцяпанавага хутара гэта ж так далёка!
- Нiчога, аўтастопам заедзем - Нёман ад Заходняй Дзвiны недалёка. Затое рамантычна! I пажэнiмся там адразу! Абрыдла мне ўсё: горад мой, каханне, мой бацька, якi кiдаецца памiж жонкай i маладухай. Менчанкай я болей не хачу быць, бо менчанак ловяць, каб ажанiцца па разлiку! Памятаеш, як мы на танцы хадзiлi? Першае, пра што хлопец пытаецца, калi запросiць: "Вы менчанка?" Казлы iнтэрнатаўскiя на кручок нас ловяць! А на iнтэлiгентнага, на гарадскога мне не шанцуе! Яны ганяюцца за такiмi, як Галя!
- Ты занадта ўтрыруеш, Iрэна! Апамятайся! - роспачна пачала Аленка. - Са Сцяпанам у вас няма духоўнай еднасцi, iнтарэсаў. Ведаеш, як ён казаў пра сваю будучую жонку? Маўляў, такую сабе хачу, каб грады выпалала хутчэй за ўсiх баб i каб нi травiнкi! Каб сем кароў выдаiла хутчэй, чым бабы трох падояць! Ён не ведае, як гаварыць камплiменты, як трымацца за сталом. Як ты пражывеш там без культуры?
- Затое ён мне здраджваць не будзе!
- Ты ж яго не кахаеш...
- А што мне дало тое каханне? Дрыжала пры кожным званку тэлефона, бегла на кожны званок у дзверы... Хадзiла як апантаная за iм следам... А цяпер Дуброўскi! Ён нават не захацеў майго цела!.. Я нiкому не патрэбна, нiкому...
- Чым табе спадабаўся Дуброўскi? - здзiвiлася Аленка.
- А хiба ты сляпая? - усклiкнула Iрэна. - Адна толькi ты сляпая, бо ў свайго дурня Мiколу закахалася! Дуброўскi - мужчына з шармам, старэйшы за мяне, а значыць, мудры, спагадлiвы, разумны! Хiба твой летуценнiк Мiкола раўня яму?
- Лепшага за Мiколу нiкога няма, - адказала Аленка. - Ён прыгожы, рослы, вясёлы... А як iграе на гiтары, складае вершы!..
- Не для цябе ён, Аленка! Ён - пусты, павер мне, пусты! Не вер бутафорыi, знешнасцi, згадай паэта: "Так что же есть такое красота и для чего ее обожествляют люди? Сосуд она, в котором пустота, или огонь, мерцающий в сосуде?" А Дуброўскi - агонь!..
- Навошта ж табе тады Сцяпан, гэты бугай калгасны? Прага да цела пройдзе, i вы застаняцеся чужымi. Самае страшнае - пражыць свой век з чужым чалавекам! Ты адна там будзеш, як сасна на Поўначы, сасна, якая любiць сонца... Табе патрэбна залатая аправа, Iрэначка!..
Але сяброўка ўпарта скрывiла вусны, цмокнула Аленку ў шчаку на развiтанне i пабегла да Сцяпана, якi чакаў яе на ўзлеску, трымаючы ў руцэ два заплечнiкi.
IV
Марусi снiўся гэты сон ужо не першы раз. Яна нават у сне ўспомнiла, што бачыла ўжо гэтага хлапчука - ён бег да яе, i ў яго былi такiя прыгожыя блакiтныя вочы. Ён называў яе мамай...
Зазванiў будзiльнiк, i Маруся прачнулася, доўга ляжала пад коўдрай, не хацела праганяць тую асалоду, якую адчувала ў сне, калi ўзяла малога на рукi. Але час быў iсцi на працу. Работа мазаiчнiцай ёй падабалася. Маруся ўстала з ложка, хуценька апранулася. Баба Саша, Сашуля, як ласкава называлi яе суседкi, хударлявая, сярэдняга росту, з круглым акуратным ротам, вакол якога сабiралiся маршчынкi, i маленькiмi спагадлiвымi вачыма, паставiла на стол яечню i падала аладкi. На сцяне цiкаў маятнiкам гадзiннiк, на цыферблаце была выява медзведзянятак, якiя гулялi ў лесе ля паваленага дрэва. Заўважыўшы Марусiн позiрк, бабулька вымавiла:
- Усе нашы продкi, Анiскаўцы, былi бортнiкамi i пчалярамi. Бацька мой, Мiхей, любiў па лесе хадзiць, рой шукаць. Была ў яго свая любiмая палянка, Медунiцаю назваў яе. Да яго выпаўзаў там вожык, нюхаў руку i частаваўся са сподачка. Аднойчы бацька падгледзеў, як мядзведзiца малых у рэчцы купала схопiць зубамi за грыўку, акуне - i на бераг. А яны пiшчаць, балуюцца, бы дзецi! Дык бацька на памяць пра тую сустрэчу вось гэтыя ходзiкi i купiў ды мне падарыў, як замуж iшла...
Бабулька паглядзела на гадзiннiк, выцерла далонню вочы. Маруся села за стол, побач, на шырокую канапу прымасцiлася i баба Саша. Пачалi снедаць. Гледзячы ў акно, старая ўскрыкнула:
- Глянь, вунь на панадворку ўнук Уладыморыкаў! Во дзе добры кавалер табе быў бы, i гадамi падыходзiць, праўда, крыху старэйшы за цябе, яму каля сарака ўжо. Не жанiўся, усё, як гэта кажуць, кар'еру рабiў...
Маруся зiрнула ў акно i засмяялася:
- Дык я ж яго ведаю! Гэта мой начальнiк ранейшы... Ён надта сур'ёзны. Яму панi падавай...
- Можа, й так, - пагадзiлася бабка, - у Гданьску ж радня ў яго аб'явiлася. I маёнтак гэты на яго запiсалi. Прыязджалi нейкiя вучоныя, тыя, што пад зямлёю лазяць, шукалi нешта, мо скарб якi...
- Вы ж чулi паданне пра князя Вiтаўта i Дарыну? Дык тут недзе павiнен знаходзiцца яе маёнтак, кажуць, там, дзе расце дзiкая мальва, у лесе. У падзямеллi маёнтка Дарыны знаходзiцца Блакiтны пакойчык. У iм - кубак князя Вiтаўта. Хто адкрые кубак - знiшчыць Чорную здань...
- Ды казкi ўсё гэта, - адмахнулася бабка, - нiчога ў тым кубку нямашака.
Маруся пачала апранацца на працу.
- Дык свята ж сёння - нядзеля, - заўважыла старая. - Выхадны ж у вас!
- Заўтра прыязджае начальнiк самы галоўны, правяраць, як iдзе рэстаўрацыя маёнтка, хачу адну справу закончыць! - адказала Маруся i заспяшалася з хаты.
