Николай Водоносов - Галасы на вадзе (на белорусском языке)
Я не любiў Станiслава. Ён нагадваў бацьку i выклiкаў у мяне непрыемную асацыяцыю. Ад адной думкi, што гэты хлопец сядзiць на беразе побач з прыгажуняй Лiдай, бура пратэсту паднялася ў маiх грудзях. Я ўспомнiў Стэфу. Яе дачка такая ж бязвольная, як i яна. Дык няўжо i яе напаткае лёс мацi?..
- Паедзем адгэтуль, Лёдзя, - сказаў ёй неяк Станiслаў. - Навошта табе, маладой, гiнуць тут, ля гусей?
- Адчапiся, нiкуды я не паеду. I цябе не пушчу, Стасiк. Браў бы вунь машыну ды, як людзi... Учора яшчэ адну новенькую прыгналi. Глядзi - i на гэтую шафёр знойдзецца.
- Ха! У наш век спадарожнiкаў i касмiчных караблёў ды працаваць у калгасе? Смяешся ты... Я - шафёр першага класа! Мне легкавушку падавай, вось як!..
- Хочаш пакiнуць мяне?
- Прыедзеш услед...
- Не паеду я, Стась.
- А я зраблю так, што паедзеш!..
- Стыднiк... Стась! Пусцi, Стась... Што ты робiш, здурнеў?.. Пус...
Напружана ўслухоўваюся ў цiшыню - больш нi гуку. Што за лiха? Чаму яны не гавораць? Было такое ўражанне, быццам усё, што чуў дагэтуль, здалося. "Ну, гаварыце, гаварыце ж вы там!" - хацелася крыкнуць мне. I не ў сiлах больш стрымаць свайго трывожнага нецярпення, хуценька сабраў вуды i падаўся да павароту, дзе, як я ведаў, была тады Лiда...
Дзяўчына сядзела, звесiўшы з абрыву босыя загарэлыя ногi, i адзiн за адным кiдала ў ваду каменьчыкi, якiх багата валялася на пясчаным беразе. Твар сумны, задумлiвы. Станiслава побач не было. Цi прыходзiў ён наогул? Гледзячы на дзяўчыну, на яе старанне пацэлiць каменьчыкам у жука, якога закруцiў вiр, цяжка было сказаць што-небудзь пэўнае.
- Дзень добры, Лiда! - памятаючы, як далёка чуваць галасы на вадзе, цiха прывiтаўся я.
Яна ўзняла галаву i ажыўлена адказала:
- А-а, дзядзька Мiкола! Дзень добры... Я вас бачыла. Вуу-нь там, каля Сомавай затокi вудзiлi. Усяго тры акунi? Чаму так мала?
- Не бярэцца сёння...
Я не ведаў, як трымаць сябе, аб чым гаварыць. I ўжо шкадаваў, што паспяшыў з вынiкамi.
У гэты момант пачуўся плёск, нiбы хто кiнуў у раку камень.
- Знайшоў! - радасна ўсклiкнула Лiда i, развёўшы рукi, паказала: - Вось такая галава! Яна схапiла жука...
- А вось мы зараз зловiм такую галаву! - рады выпадку пабыць з Лiдай, сказаў я i з небывалай жвавасцю для маiх год пачаў вудзiльнам збiваць з нiжнiх галiн бярозы майскiх жукоў. Яны падалi на зямлю, як нежывыя, - санлiвыя i лянiвыя.
Зняў з вуды тонь, пачапiў на кручок за жывоцiк жука, закiнуў на сярэдзiну i сеў побач з Лiдай.
Яна зiрнула туды, гарэзлiва кiнула каменьчыкам у жука.
- Э-э, так мы нiчагусенькi не зловiм, - усмiхнуўся я, бясконца рады добраму настрою Лiды.
- Зловiм... Я тут заўсёды што-небудзь кiдаю ў ваду ад свайго полудня. Рыба прывыкла: як кiнеш - адразу ляцiць навыперадкi...
Лiда зноў кiнула каменьчык. I дзiва! Амаль у тую ж хвiлiну з цiхiм плескам жук схаваўся пад вадою. Папускаў, пакуль вуда не нацягнулася, як струна. Рыбацкi азарт вярнуўся да мяне...
- Падай падсак, Стэфа!
I вось ужо тоўсты прыгажун язь трапечацца на гарачым пяску.
- Вы назвалi мяне Стэфай... Чаму? - раптам спытала Лiда, уважлiва паглядзеўшы на мяне глыбокiмi, цiкаўнымi вачамi, нiбы iмкнучыся разгадаць маю думку.
- Ты проста вельмi падобная на мацi... Вось дык лiха! Як гэта я загаварыўся? Нават давялося крыху пачырванець.
- Мама, кажуць, была вельмi прыгожай. Цi праўда?
- Ого!..
- А цяпер... Няўжо i я такая калi-небудзь стану?
У глыбокiм задуменнi Лiда падняла рыбiну з зямлi i дзьмухнула ў адкрыты рот. Язь нiбы ачнуўся ад сну, пачаў кiдацца i вырваўся з рук дзяўчыны.
- Дык ты вазьмi язя на вячэру. Недарма ж адкармiла такога!
- Дзякую... Ён, мусiць, кiлаграмы са два будзе.
- Дзiва што...
Чаму назваў яе Стэфай...
...У той незабыўны лiпеньскi вечар, калi "пан" Альшэўскi спусцiў на мяне з ланцуга сабаку i, такiм чынам, назаўсёды адрэзаў шлях у iх дом, я зразумеў, што Стэфа нiколi не будзе маёй...
У прызначаны час, калi стары ўжо спаў, яго дачка сядзела са мною ў лодцы. Калi б я тады сказаў Стэфе прыйсцi на могiлкi, ад аднаго ўспамiну аб якiх дзяўчыну ахоплiвала жудасць, то яна, не задумаўшыся, прыйшла б...
Мы плылi па азёрах у млечным тумане цёплай ночы i абое маўчалi. Прыгожая была тая ноч! Дзiўны светла-блакiтны месяц ныраў мiж белых хмурынак; лёгкi вецер шапацеў лiсцем ракiт на берагах, пахла сенам, насцеленым у лодцы; як нiколi, энергiчна i гучна квакалi жабы; дзесьцi цяжка прапыхкаў буксiр, цягнучы ў вярхоўе нагружаныя баржы...
- Усё роўна не пайду за Пятра! - раптам парушыла маўчанне Стэфа. - Лепш у вiр галавою...
Дык вось што! Стэфу, значыць, сабралiся выдаць замуж па старому звычаю за каго хочуць бацькi...
- Чаму маўчала дагэтуль? - са злосцю спытаў я.
- Баялася...
- Цяпер пасмялела...
Шкада мне было дзяўчыны. Я-то ведаў, што кахала яна шчыра, аддана, i варта было мне адважыцца, як Стэфа адразу стала б маёй...
Доўгая была тая ноч i вельмi кароткая. Колькi думак, колькi хваляванняў дала яна мне - i нi кроплi смеласцi!
- Аддадуць цябе за таго... Пятра, - уздыхнуў я перад самым свiтаннем. Дзiкiя законы ў вашай праклятай шляхты!
Стэфа прыпала тварам да маiх грудзей i шапнула:
- А мы абыдзем тыя законы...
Гарачая, трапяткая, бязвольная, яна закiнула галаву i заплюшчыла вочы чакала...
- Стэфа, Стэфачка... любая!
Яе бледны ад месячнага святла твар на ўсё жыццё застаўся ў маёй памяцi...
Больш я Стэфу не бачыў.
Яна не кiнулася ў раку, а жыла сабе з невядомым мне Пятром недзе ў другiм месцы. Ды жыла нядоўга: ужо на трэцi год, як я пасля даведаўся, Стэфа вярнулася ў наша сяло ўдавою, з дзяўчынкай на руках, Лiдай...
...Лiда пайшла адганяць ад пожнi гусей. Колькi iх тут? Пэўна, некалькi тысяч. Яны вунь i на азёрах, як вялiзныя белыя лiлii, яны i на лузе бялеюць, нiбы купiны, пакрытыя снегам, яны аж пад лесам, у хмызняку - усюды!
Гляджу на яе хаду, постаць i жыву яе маладосцю.
Да чаго ж здорава, да чаго шчодра надзялiла прырода гэты куток! Моцна, аж галава кружыцца, пахне лугавымi краскамi. I адзiная хатка бакеншчыка на беразе, дзе я спынiўся на адпачынак, i стромкi бор, за якiм схавалася наша сяло, i рака з яе незлiчонымi азёрамi мiж бясконцых лугоў, i сiняе неба над галавою - усё тут адметнае, асаблiвае, бо хвалюе яно мацней, чым любыя iншыя мясцiны, якiх нямала ў жыццi мне давялося пабачыць.
Лiда вярнулася з вялiкiм букетам.
- Буду плесцi вянок, - сказала яна, усеўшыся побач.
Сорамна старому чалавеку глядзець на прыгожы твар, на ружовыя вусны i светлыя, iскрыстыя, нiбы тыя азёры, вочы маладой дзяўчыны, але побач з Лiдай я забываўся на свае гады, на сiвiзну скроняў, на глыбокiя барозны, што пакiнуў на лбе няўмольны гаспадар i ўладар нашага жыцця - час...
- Не надакучыла табе, Лiда, адной з гэтымi гусьмi? - асцярожна спытаў я.
Дзяўчына задумалася.
- Як сказаць, дзядзька Мiкола... Яно-то хочацца да людзей, з людзьмi... i раптам: - Прывыкла я. Вось выганю гусей да ракi i забудуся, што адна. Вы не смейцеся, але я з iмi нават размаўляю iншы раз... I з сонейкам размаўляю, i з ракою...
- А я не смяюся. Сам люблю з прыродай пагаварыць.
- Праўда? - загарэлiся вочы дзяўчыны. - Гэта невялiкi грэх, можна?
- Размаўляць можна. Размаўляйце. Толькi волю яму не давай, а то i да граху недалёка...
Я не мог гэтага не сказаць. Няхай ведае, што я ўсё чуў. Папярэдзiць, адгарадзiць гэтую крыштальную чысцiню ад усяго бруднага раптам стала для мяне неадхiльным клопатам.
Лiда адразу збянтэжылася, потым апусцiла галаву, абмякла.
У сваёй бездапаможнасцi яна апярэдзiла матку. "Пойдзе за Станiславам, за тым рудым чортам, на ўсё адважыцца, бо кахае яго. На пагiбель сваю кахае!" - у злосцi думаў я, чакаючы адказу.
Лiда раптам узняла галаву.
- А вы людзям не верце. Станiслаў прыходзiць сюды, праўда, але так, пагутарыць...
Добра, што Лiда падумала так, а не iнакш. Тады б яна не стала гучна размаўляць з каханым i я не меў бы больш магчымасцi слухаць галасы на вадзе.
Я знарок паглядзеў дзяўчыне ў твар i ледзь стрымаўся, каб не папракнуць яе.
Лiда зразумела мой позiрк i зноў апусцiла галаву.
- Кахаю я яго... - нiбы ў апраўданне, цiха сказала яна. У гэтым голасе было ўсё: пакорлiвасць, роспач i боль спакутаванай душы. Трэба было што-небудзь адказаць, суцешыць, дапамагчы добрым словам, парадай...
- Калi ён не пойдзе ў калгас, не стане, як усе людзi, дык i блiзка не падпускай да сябе, а то... - Я падняў з зямлi змяты сiнi званочак i, паказаўшы на кветку, дадаў: - Глядзi! Была кветка прыгожай, вабiла - ты сарвала яе. Цяпер вось кiнула. А таму, што неасцярожна абыходзiлася з ёю, не шанавала прыгажосцi...
Дзяўчына збялела. Вялiкiя светлыя вочы глянулi на мяне з мальбой i страхам, нiбы прасiлi лiтасцi. Адмоўна пакруцiўшы галавою, Лiда раптам закрыла рукамi твар i глуха прагаварыла:
- Нiколi... Цяпер-то ўжо хай лепш едзе...
Я зразумеў, як цяжка ёй было сказаць тыя словы! I маўчаў, бо ведаў, што ўсякая гаворка будзе лiшняя. А калi душэўны боль у дзяўчыны сцiх, бура ўляглася, мы, як добрыя сябры, цэлы адвячорак гаварылi пра гусей i рыбу. Я нават памог Лiдзе загнаць яе незлiчонае "белае войска" на птушнiк. А на развiтанне аддаў да язя яшчэ i акунёў.
