Владимир Орлов - Гарэла сьвечка (на белорусском языке)
Вынiкам маёй прапановы сталася сур'ёзная размова кляснай з мацi. Я быў дэфiнiяваны iдэйна нявыхаваным падлеткам. Пагатоў, вылазка лiчылася ня першай. Аднойчы на ўроку гiсторыi, пачуўшы ад настаўнiцы, што Ленiн у эмiграцыi "жил впроголодь и ходил в бедной, поношенной одежде", мы з выдатнiкам Мiшам Пеньяўскiм, абурыўшыся гэткай мiталягiзацыяй, гучна зарагаталi. Другiм разам мы спрабавалi выступiць супраць рэпэтаваньня на ўроку лiтаратуры лiтмантажу да сустрэчы з чарговай дэлегацыяй вэтэранаў, дзе мы павiнны былi сядзець з гасьцямi на сцэне школьнае актавае залi вакол партызанскага вогнiшча, зладжанага з вэнтылятару й прывязаных да яго пiянэрскiх гальштукаў. (Трэба, праўда, прызнаць, што наш пратэст меў досыць банальную прычыну - мы ня вывучылi сваiх вершаваных тэкстаў, як, зрэшты, i заданьня зь лiтаратуры.)
Сярод тых, хто прыходзiў у нашую клясу i ў музэй баявой славы ў пiнжаках з планкамi баявых узнагародаў, траплялiся розныя людзi. Сiвы партызанскi камандзiр апавядаў, як адзiн перамог у баi прыкладна 47 фашыстаў i, паказваючы ў музэi на партрэт вядомага полацкага падпольшчыка, крычаў, што гэта "враг", якi, працуючы ў гарадзкой управе, выдаваў савецкiх людзей. Падпольшчык, у сваю чаргу, расказваў, што выдаваў не савецкiх людзей, а фальшывыя дакумэнты, зь якiмi палачане пазьбягалi арышту i вывазу на захад, а партрэт свайго ляснога апанэнта дапаўняў калярытнымi дэталямi кшталту пасылкi ардзiнарцаў у баявыя рэйды з заданьнем зьбiраць па вёсках прыгожых дзяўчат i маладзiцаў. Памятаю, найбольш мы паверылi бязрукаму вызвалiцелю Полацка, у якога вiсеў на грудзях усяго адзiн мэдаль "За отвагу", а яшчэ - партызанскаму мiнёру, што ўзгадаў, як дзень навылёт незварушна ляжаў зь мiнаю каля чыгуначнага насыпу пад носам у нямецкiх патрулёў i, абсiканы з галавы да ног ляснымi мурашкамi, бачыў, як у яго памiж пальцаў вырасла трава.
Здаецца, тады я пачуў магнiтафонавы запiс песьнi невядомага маскоўскага барда пра роту, празь якую ўвесну бягуць ручаi й цьвiтуць пралескi. Хрыпаты, пад Высоцкага, голас сьпяваў:
Ах эта рота, ах эта рота,
А кто привел ее сюда,
Кто положил ее на снег?
Ах эта рота, ах эта рота.
Нет, не проснется по весне,
Нет, не проснется по весне...
Прыпеў быў такi:
Наступала по болоту,
А потом пошла назад.
В сорок третьем эту роту
Расстрелял заградотряд.
Зьбiраць зьвесткi пра заградатрады я кляснай вырашыў не прапаноўваць. За лепшае палiчыў не распытваць яе i пра вёску, якую нiбыта спалiлi разам з жыхарамi не фашысты, а - за тое, што там на пачатку вайны напаiлi немцаў малаком - пераапранутыя ў iхную форму энкавэдысты, i пра тое, цi праўда, што быў загад лiквiдоўваць адчыненыя на акупаваным абшары беларускiя школкi, а заадно пускаць у расход беларускiх настаўнiкаў... Гэта мы чулi, калi пасьля афiцыйных выступаў вэтэраны бралi чарку й пачыналi адхiляцца ад генэральнай лiнii.
Карацей, чырвоным сьледапытам я ня стаў.
А раскруцiўся ўвесь гэты клубок ад таго, што я парэзаў лязом палец, а зусiм не сабраўся падступна кiнуць цень на вэтэранаў 2-й сусьветнай, у тым лiку й на таго яе двойчы параненага салдата, якога звалi Аляксеем Арловым. Я ведаю, што для вас (не ўважаючы на тое, што на вулiцах нашых ачышчаных ад немцаў гарадоў замест чорных гестапаўскiх машынаў адразу ж завуркаталi варанкi доблесных чэкiстаў, не ўважаючы на вяртаньне калгаснага прыгону, не ўважаючы на тое, што ў Сiбiр паехалi ўжо ня вёскi, а цэлыя народы, не ўважаючы на тое, што ўжо празь нейкiя два-тры гады пераможаныя аказалiся сыцейшымi й заможнейшымi за пераможцаў, не ўважаючы на тое, што краiна-пераможца Беларусь у вынiку 2-й сусьветнай вайны страцiла Вiленшчыну i Беласточчыну) паведамленьне пра разгром Гiтлера, пэўна, назаўсёды застанецца самым шчасьлiвым днём.
Для вас перамога да апошняе хвiлiны будзе Вялiкаю Перамогай.
Але ж вы таксама ўжо даўно зразумелi: выйграўшы вайну, можна прайграць мiр.
Травень, 1995
![Юрий Белов - Горькое вино Нисы [Повести]](/uploads/posts/books/270140/270140.jpg)
