Масей Седнев - Раман Корзюк (на белорусском языке)
"Прыдзi, калi хочаш i можаш пабачыць мяне". Помнiш нашае "трошачкi"? сьвяцiлiся ў Валiнай душы словы Раманавых запросiнаў.
8
Вярстох у трох ад савецка-польскай мяжы тулiўся да лесу аднэй сваёю хатай i вялiкай стадолаю хутар Баранкевiча. Гаспадара з сямёю некуды выслалi, як кулака, а на яго месца пасадзiлi многадзетнага бедняка Шаркевiча, даўняга прыяцеля Генадзя Кандраценi. З Шаркевiча гаспадар быў неважнецкi, але сельсавет, вiдавочна, не кiраваўся гаспадарскiмi якасьцямi Шаркевiча, i надзялiў яго гэтым хутарам з нейкiх iншых меркаваньняў. Гэтак i апынуўся Шаркевiч нечакана для сябе на гэтым аселiшчы з сваёю вялiкай сям'ёй - з дзьвюма дарослымi дачкамi i з драбязой-падлеткамi, голымi i абдзёртымi. Ведама, бяз маткi. Гультаяватыя, як i бацька, дарослыя дочкi ня дбалi пра меншых, глядзелi толькi самых сябе. Параўнаўча вялiкая хата Баранкевiча была разьдзеленая на чатыры пакоi-каморкi, якiя й зьмясьцiлi ўсю сям'ю Шаркевiча. На гэтую сялiбу i прывёў уначы Кандраценя Рамана Корзюка.
Шаркевiчы i палавiны не сабралi з поля таго, што пасееў быў колiшнi гаспадар Баранкевiч: няскошаная сенажаць ляжала пажоўклай, а перасьпелае жыта ўпала крыччу, - Шаркевiч казаў, што яно было ўжо перасьпелым i высыпалася, калi ён перабiраўся на хутар. Затое Шаркевiчы накапалi сабе на зiму бульбы, насеклi капусты, нарылi буракоў, а мяса пасьвiлася на полi - цэлы гурт зьдзiчалых авечак. Быў конь i карова. Усё гэта дасталася Шаркевiчу дарма. Цэлая раскоша была тут Шаркевiчам.
Хоць было ўжо запоўнач, калi Генадзь з Раманам прыйшлi на хутар, хата ўсё яшчэ сьвяцiлася адным сваiм вакенцам. Сьвятло яны заўважылi толькi тады, калi бралiся за клямку. Дзьверы былi не на засове, i Генадзь увайшоў з Раманам ня стукаючыся.
За вялiкай старою пiянiнай, у кутку, пры газоўцы, сядзеў, як потым выявiлася, п'яны Шаркевiч i сьмяяўся з маладога ката, што асьцярожна хадзiў па клявiшах, нацiскаючы на iх сваiмi лапкамi, i палохаўся, калi клявiшы адзывалiся. Гэта, вiдаць, падабалася Шаркевiчу, i ён вяртаў ката зноў хадзiць па клявiятуры, забаўляючыся кацiнай iмправiзацыяй. З гасьцьмi прывiтаўся неяк ненатуральна шумна, апёкшы Рамана як незнаёмага затоеным бляскам сваiх вачэй.
- Ага, ведаю, ведаю... Добра, добра! Пагаворым потым. Цяперка позна ўжо, трэба класьцiся спаць... Заседзеўся во... Дрынзы-брынзы пад кустом, накрывай... лiстом, - сьпяваў нешта сабе пад нос Шаркевiч. - Ну, як у цябе ўсё, Кандрацiк мой залаценькi? У мяне дык расход з барышом на адным полазе едуць... Дзе будзеш спаць, гэй ты (ён ляпнуў па плячы Рамана)? Пойдзеш да бацькi на сена, цi да дзявок?
З каморкi выглянула на кухню цупкая дачка Шаркевiча, засланяючы ночнай сарочкай грудзi.
- Я табе пакажуся! Га, якая! Брысь!
Раман пайшоў у стадолу да бацькi. Яго завёў туды Шаркевiч, аддаючы на рукi "бадзяку", як ён назваў Рамана, тармозячы за плячо старога Корзюка. Вярнуўшыся ў хату, Шаркевiч распачаў з Генадзем гаворку, налiваючы яму чарку за чаркай гарэлкi.
- Дык, кажаш, хочыш перакiнуць iх туды? Як гэта зрабiць, я й сам ня ведаю. Сплавiў туды не аднаго, i як канцы ў воду... Але цяперака... Цяперака, глядзi, я й Шмэрку не таварыш. Вунь колькi ўсяго маю. Няхай сабе яно й чужое... Тымчасам я спажываю. Дык ня хочацца неяк на ражон лезьцi.
- Памажы яшчэ трохi, пан Шаркевiч, цярпеньню нашаму прыйдзе хутка канец ня сяньня, дык заўтра выбухне вайнiшча. Запануем, дальбог, i зап'ема тады! А за сваё атрымаеш, колькi скажаш, дармо, што разбагацеў, кажаш.
- Хай яны спрахнуць грошы - ня хочу! Здаецца, на мой сьлед натрапiлi ўжо. Во-во, ляпне пастка. Чуе сэрца.
- Ня бойся, пане Шаркевiч. Хiба ты ўжо ня верыш мне? Скажы, Кандраценя падвёў цябе калi? Ня бойся, кажу, у мяне ўсе тут у кiшанi... да самага начальнiка пагранзаставы! Ня верыш? Хочаш, нiводнага пагранiчнiка ня будзе там, дзе ты будзеш пераходзiць. Адцягну! Разумееш? Хоць пры тваёй спрытнасьцi й розуме табе гэтага й ня трэба. Ты-ж сам калiсь казаў, што ўдача дружыць з табою толькi тады, калi ёсьць рызыка. А тут, браце, канечне-ж, не бяз рызыкi. Ну, дык i што?
- А ўжо-ж, няхай будзе й так, - закiльзаў, не адчэпiшся. Позна мне каiцца.
- Ну вось што ўздумаў! Цi выпiў зашмат?.. Трэба-ж пашкадаваць людзей. Ведаеш, як смачна хавацца чалавеку. У сене век не праляжыш. Трэба калi-небудзь i вылазiць. А куды вылезеш? За забойства - забойства! Сам ведаеш. Прывёў табе й сына. Бачыш якi! Гэты махне праз тваю гранiцу, як праз плот. Клопату з iм ня будзеш мець. Вось толькi, як вычапiць iхную мацi з дачкою? Вось пра гэта падумай. А гранiца - глупства!
- Хто iх там сьцеражэ гэтак у iхнай хаце? Дурныя, дык i сядзяць павалачэмся во зараз i забярэм! НКВД ужо, я думаю, паехала. А сьцерагуць для прычэльля толькi. Бяз вiнтовак i, пэўна-ж, свае людзi. Якая гэта стража?
Загаманiлi пад вокнамi сосны, дасюль яны маўчалi, як-бы падслухоўваючы гутарку ў хаце, а мо' гэта толькi яны азвалiся пад восеньскi ранак сваiм затоеным шумам? За перагародкаю, як конi ў хляве, стукалi нагамi сонныя дзецi. Кандраценя й Шаркевiч, устрывожаныя шумам сосен, вышлi на двор пераканацца, цi ў гомане хвояў ня было сапраўды чаго-небудзь трывожнага, цi цiшыня, парушаная гоманам сосен, была надзейнаю цiшынёю. Шаркевiч i Кандраценя прывыклi ня верыць цiшынi, што залягла на колькi кiлямэтраў памiж двума бакамi - гэным i тым. Не, гэта ненадзейная i як-бы чалавекам штучна створаная цiшыня. Сама прырода недаверлiва прыслухоўваецца й рэагуе пасвойму на яе, заўсёды папераджае цябе аб небясьпецы, калi ты толькi заадно з прыродаю i ўмееш разгадваць яе. Кожны рух, трэск, павеў, моўкнасьць i грук - гэта ўмоўны для цябе знак. Хутар Баранкевiча - хатаю, стадолаю, соснамi, авечкамi ў хляве i коньмi - настаўляў вушы i разгадваў цiшыню, перасейваючы яе на сiце недаверу. Вушы хутару Баранкевiча, яшчэ ў часы свайго першага гаспадара, навучылiся рапартаваць ня толькi аб тым, што дзеецца на гэтым баку, а й хапалi той бок. I восень тут гулка-цiхая, яна глядзiць на цябе з пагранiчнай пушчы папераджальна. Заўважыўшы яшчэ цябе здалёк, пужае, калi ты баiшся, i запрашае цябе, калi разумееш яе i йдзеш да яе.
Кандраценя з Шаркевiчам заснулi воддаль хаты ў iмшанiку - невялiкай будынiне, накшталт лазьнi. Звычка ня спаць у хаце сталася законам для Кандраценi: чатыром сьцянам ня вер, калi-небудзь закутаюць цябе. Куды ляпей назiраць за хатай збоку, як за няпрыяцельскiм пунктам - прынамся, ты бачыш, каго нялёгкая прыгнала й зачым, i калi што - ногi могуць уратаваць.
На досьвiтку старэйшая з дачок Шаркевiча вывела на папас каня, што ўсё нечага фыркаў. Вярнуўшыся, Шаркевiчанка цiхенька ўвайшла ў стадолу. Прыслухалася. Па дыханьню адрозьнiла малодшага з Корзюкаў: ёй запаў у вока Раман адразу, як толькi яна пабачыла яго на кухнi, назiраючы за iм з свае каморкi-спальнi. У пасьцелi ёй было душна, яна круцiлася i не магла заснуць i, нарэшце, наважылася - начныя пляны сьмелыя - злазiць да Корзюкава сына на сена. Паўзла ня дыхаючы, але сена шамацела, Корзюкi пераставалi сапсьцi, Шаркевiчанка замiрала, ды, перачакаўшы часiнку, зноў паўзла, покуль не дабралася да Рамана. Але напрыканцы ў яе не хапiла адвагi выканаць свой намер - ашчаперыць соннага Корзюка моцна-моцна i пацалаваць яго гэтак, каб ён, ня ведаючы хто, прачнуўшыся, ў жарсьцi прытулiў яе да сябе i, зьнясiлены асалодай, заснуў з ёю разам. Вокамгненная думка, як да гэтага ўсяго паставiўся-б сын Корзюка, размагнiцiла Шаркевiчанку, i яна пахопiста спаўзла долу. Каб нечым апраўдаць перад сабою свой заход у стадолу, яна наскубла, быццам для авечак, дробнага сена i з ахапкам выйшла з стадолы.
Ранiцою Шаркевiчанка саромiлася паказвацца на вочы Раману. Бацька Рамана коса глянуў на яе - мусi, ня спаў i ўсё чуў i ўсё разумеў, ня выдаючы сябе.
Шаркевiч папрасiў усiх трох - i Савосту, i Рамана, i Генадзя - адыйсьцiся куды-небудзь ад хаты да наступнай начы на ўсялякi выпадак.
- Iдзеце пасьвiцца з авечкамi ў кусты! Начзаставы ўнадзiўся нешта апошнiм часам - два разы на тыдзень прыяжджае на кабыле.
- Начзаставы - чалавек малады, а прынаду маеш. Дзiва што ўнадзiцца, падмiргнуў Кандраценя Савосту, але гэты мiрг не застаўся незаўважаным для Шаркевiча. - Хочаш мяне за свата?
Невядома адкуль, як з мора, раптам набег туман i заняў увесь хутар Баранкевiча. Iмшанiк, хата, стадола расталi ў iм, толькi высака на хвоях вiдны былi вароны. Яны каркалi, пазiраючы ўнiз, як валадары. Хутар быў цяпер, як мора, а сосны з варонамi - як машты. Туман шуршэў, як у вокнiшчы, i ўсё нiкла ў iм бязгучна, як у пустынi.
Калi сьцямнела, усе чацьвёра рушылi на хутар Корзюка вызваляць заложнiц. Кандраценя ўзяў з сабою зброю, якую перахоўваў у Шаркевiча - так, на ўсякi выпадак. Да хутару было вёрст шэсьць i трэба было прайсьцi гэтую адлегласьць гэтак, каб ня сустрэцца нi з кiм. Мясьцiны, якiмi йшлi, былi добра вядомыя, толькi адзiн Раман не пазнаваў iх i ўсё спатыкаўся на куп'ё.
- Э, браце, глядзi, каб ня йшоў гэтак, калi трэба будзе сапраўды iсьцi.
Раман нiчога на гэта не адказаў. Моўчкi перайшлi рэчку, за якой пачынаўся той лес, дзе быў забiты сакратар райкому партыi Ленскi. (Раман быў негаваркi ня толькi цяпер, а й тады, калi ляжаў уначы з бацькам на сене. Быў, як здавалася бацьку, рашчуленым. У бацькi-ж канчальна высьпела думка перабрацца ў Польшчу. Не адзiн-жа ўжо там! I ня чутно, каб выкiдвалi адтуль назад, значыць - прыймаюць. Тым болей, калi ёсьць там сваякi. Ня можа быць - будзе лепей, як тут. Перад судом за чужы грэх Савоста не хацеў станавiцца. А застанешся тут, дык абавязкова станеш. Каб-жа яшчэ перад судом, а то перад зладзеямi. Дык чаго яшчэ чакаць? Рады быў за сына, што паслухаўся i далучыўся да сям'i. Дасьць Бог - пярэйдуць i мяжу: Кандраценя абы як за дзела не бярэцца).
