Масей Седнев - Раман Корзюк (на белорусском языке)
- Чаму-ж Раман пайшоў у кiно з Ларысай, а не з табой?
Такая нiбыта дабразычлiвасьць Розы Шкляр здавася Валi нясьцерпнай. Тонкая гiронiя Шкляр дасягнула свайго: да Ларысы, першай Раманавай сымпатыi, Камоцкая не магла быць раўнадушнай. Валi ўсё здавалася, што Раман усё яшчэ кахае Ларысу, дармо што як-бы й не глядзiць на яе. Тое, што Раман як-бы ўхiляецца ад сустрэчаў з Ларысай, толькi выдае Раманаву неабыякавасьць да яе. Чаму Раман ня можа быць з Ларысай, як з усiмi - свабодным, жартлiвым, гiранiчным. Мне дык ён усё скажа - уцешлiвае i няўцешлiвае, а Ларысе - толькi нешта далiкатнае. Камоцкая нават зайздросьцiла Ларысе: чаму яна не такая, як яна. У душы яна прызнавала, што Ларыса пасавала-б Раману лепей: Ларыса нейкая спакайнейшая, мякчэйшая, задуменная i меншая ростам, яна-ж сама, можна сказаць - другi Корзюк.
Паводя тэорыi Камоцкай, падабенства ў характарах вядзе да разыходжаньня, людзi ня могуць разам жыць з аднолькавымi характарамi. Жанчыне, мусiць, утульней у руках дужэйшага за яе мужчыны i, наадварот, мужчына, мусiць, няўцешлiвы з жанчынай, роўнай сабе па сiле. Раман ня дужэйшы за мяне. Ён ня можа перамагчы мяне.
Ларыса пяшчотай прывабiла Рамана яшчэ калi яны былi на першым курсе ВПI. Раман цэлы год гарэў пачуцьцямi позьняга першага каханьня да Ларысы, хочачы i адначасна баючыся, каб пра ягоныя пачуцьцi як-небудзь не дазналася Ларыса. Ларыса, бязумоўна, не магла ня ведаць аб усiм гэтым, але насустрач Раману ня йшла - як i ён, тамiлася ўпотайку, спадзяючыся, што Раман першым зробiць калi-небудь рашучы крок да зблiжэньня. Аднак кроку гэтага Раман не рабiў, i, дзiўная рэч, кахаючы адзiн аднога, яны як-бы баялiся пераступiць нейкую мяжу, знаходзячы сваеасаблiвую асалоду ў ненаблiжэньнi. Нясьмелых, зблiзiць iх хацела Лагоўская, як больш дасьведчаная асоба (яна была самая старэйшая ў манастыры). Але ёй гэта не ўдалося: разам Раман i Ларыса былi як дзецi.
Гэтак цягнулася да тых пор, пакуль аднойчы ў iнстытуцкай чытальнi Раман канчальна ня вызвалiўся з-пад улады Ларысiных чараў. Гэта сталася зусiм раптоўна i нечакана. Упяршыню Ларыса села за адным сталом побач Рамана. Абодвым iм было добра й зацiшна. Нехта з Ларысiных сябровак, здаецца, Лагоўская шэптам, каб нiкому не перашкаджаць, паклiкала яе на ймя. На гэты шэпт Ларыса азiрнулася назад: у вывернутых i пакрытых рыжаватымi бялкамi вачох Раман пабачыў нешта такое, што яго адштурхнула. Усё, што трымала дасюль Ларысу ў Раманавым сэрцы, абарвалася, апала - аднаго нявыгоднага для Ларысы параўнаньня, якое прыйшло на ўздум Раману ў сувязi з рыжаватымi бялкамi на вачох, падобнымi... (Раман нiколi-б нiкому не сказаў падобнымi да чаго) хапiла для таго, каб у вадно iмгненьне разьлюбiць Ларысу. Раман узьняўся i, нiчога не гаворачы, пакiнуў Ларысу адну за столiкам.
Ларыса адчула, што адбылося нешта нязвычайнае. Колькiмi днямi пазьней яна пераканалася, што яна страцiла Рамана. Ня гледзячы на боль, спрычынены адыходам Рамана, Ларысе стала лягчэй, ейныя дачыненьнi да Рамана сталiся больш свабоднымi. Замест варожасьцi, Раман выклiкаў у яе спагаду, i ўжо шкадуючы, а не кахаючы Рамана, Ларыса ўсё-ж не магла канчальна адыйсьцi ад яго. Набiвалася, пападалася яму часта на вочы. Гэта Раман успрыймаў пасвойму i вычуваў перад ёю нейкую сваю вiну.
Пра гiсторыю Раманавага каханьня Валя Камоцкая добра ведала й сама, але Раман, як назнарок, расказаў ёй усё, як на споведзi, хоць такой споведзi Валя ад яго й не патрабавала. I невядома было - цi Раман хвалiўся, цi хацеў пераканаць Валю, што Ларыса яго нiколi ня цiкавiла. Споведзь у яго выходзiла ненатуральна, i Камоцкая папрасiла яго нiколi не гаварыць на гэтую тэму.
Неўзабаве прыйшла з кiно й Ларыса. Валя дапытлiва зiрнула на яе, ня выяўляючы да яе, аднак, нiякай няпрыхiльнасьцi, Роза Шкляр - тут, як тут пасьпела першая прыткнуць своё слоўка:
- Дзе-ж гэта твой кавалер? З хаты забраў, а ў хату ня прывёў. Фу! Цi можа баiцца паказацца на вочы?
Ларыса спакойна, сумнымi вачыма паглядзела на Розу Шкляр i нiчога не сказала ў адказ, а Валя Камоцкая, налiваючы сабе ў шлянку гарбаты, прапанавала й Ларысе.
- Дзякую, Валя, неяк ня хочацца.
- Выпi кубачак - галодная-ж, ведаю.
- Ну, калi ты просiш - вып'ю.
Валя й Ларыса моўчкi пiлi гарбату, а Роза Шкляр, зьбiтая няўдачай завязаць вайну, памулiла да свайго ложку. Яе асаблiва зьбянтэжыла, што Валя нi словам не адгукнулася на ейны шантаж. За сьпiною Розы Шкляр многазначна пераглянулiся Лагоўская з Аўсеевай. Лагоўская, угадваючы ў хаце замiрэньне, надзела сваё пэнснэ i лягла ў ложак чытаць, накрыўшыся белым, як сьнег, прасьцiрадлам.
Неяк боязна было глядзець на яе збоку: маленькi, сухi i паморшчаны лоб пудраю бялеў, як i прасьцiрадла, нагадваючы сабой лоб нябожчыка, у той час як на кароценькiм абгрызеным носе грала ўсiмi спэктрамi ў залатой аправе пэнснэ.
Валя ўсё хацела загаварыць з Ларысай, але не магла, iм абедзьвюм было нязручна ад таго, што яны маўчаць, i яны толькi гучна сёрбалi гарбату, пакуль ня кончылi, а калi кончылi - зацятае маўчаньне было немагчымым.
- Раман пайшоў дахаты? - азвалася першай Валя.
- Я ня бачыла яго, як разьвiталася з iм, iдучы яшчэ ў кiно.
- Дык ты ня была разам з iм?
- Не. На Савецкай ён павярнуў на Ўрыцкага, мала ня ўцякаючы ад мяне. Наогул ён...
Валя як-бы й абрадвалася, але ў яе зьявiлася i iншае - страх за Рамана. Ёй хацелася бегчы ратаваць Рамана, але яна ня ведала, куды бегчы. Сэрцам яна чула, што яго цяпер няма ў хаце. Гэта павёў яго некуды "дзядзька". Патое ён i прыходзiў учора, каб павесьцi яго i згубiць. Чаму я не зьберагла яго ад яго? Напэўна, Раман шукаў мяне, а я ўсхадзiлася з гэтым сьледствам i ўсё страцiла.
Апошняй прыйшла ў манастыр Оля Дзiчкоўская, радасная, рашчырванелая, з зiхатлiвымi вачыма.
Было позна i ўсе ўжо спалi ў манастыры. Зьняможаная, спала й Валя Камоцкая. Толькi-ж праз сон, як-бы iз самога сну, увесь час тырчэлi два дулы нагана, а з iх абодвых - адным вокам з кожнага - глядзiць на яе "дзядзька" Рамана, цэлiцца i вось-вось стрэлiць у яе, яна хоча адхiнуцца ды ня можа, нарэшце хоча заплюшчыць вочы, але першы раз у жыцьцi й гэтага ня можа зрабiць. З крыкам i ў страху прачнулася... За вакном, высока ў небе, плыў месяц, бокам рэзаў хмары, падносячы сябе ўсё вышэй, як на машце. Адно вакно было незачыненым, i вецер выдзьмуў на хату белую фiранку i, падтрымлiваючы яе сваiм дыханьнем, як ветразем, паласкаў яе ў месячным сьвятле. Уся ў дзюрачках i ў узорах, фiранка напаўнялася сьвятлом, запальваючыся i патухаючы, калi месяц закрывалi хмары.
А ранiца была самая неспакойная. Усе паўскоквалi з ложкаў у нейкiм страху i недаўменьнi... На вулiцы бесьперастанку крычэлi громкагаварыцелi. Цяжка было ўявiць, што здарылася, пакуль не паадчынялi вокнаў. Словы, зьмешаныя з ветрам, як-бы ўвальвалiся ў хату, як нешта важкое i страшнае... Кiрава... гiдра кантррэвалюцыi... палымянны трыбун... Кострыкаў...
Уключылi i сваё радыё - Кiраў забiты. На вулiцах ня было руху, усё спынiлася. Пустыя, яны нiбыта ўпяршыню паказалi сваё сапраўднае аблiчча. Здавалася, уся краiна ўкленчыла, слухае нязвычайную навiну з затоеным дыханьнем. Быццам адыйшоў найвялiкшы чалавек i таму спынiлася жыцьцё i нiколi зноў бяз гэтага чалавека ня ўзновiцца i так усё навекi й застанецца ў напружаным маўчаньнi. Яно так, мусiць, i было-б, каб праз гэтую зыркую цiшыню не даляталi словы пагрозы за сьмерць вялiкага рэвалюцыянэра, каб ня грозны зварот-просьба да ўсiх, хто слухае шукаць, выяўляць сярод сябе замаскаваных ворагаў, што, карыстаючыся даверам савецкай улады, цiхама выношваюць свае пляны спынiць дывэрсыяй, забойствам i шпiянажам вялiкi поступ сацыялiзму. Але дармо - ворагаў чакае суровая расплата, меч дыктатуры пралетарыяту апусьцiцца на iхныя галовы, караючы па ўсiх правiлах рэвалюцыйнай законнасьцi.
Манастыр прыцiх, кожны з ягоных жыхароў адчуваў сябе тым ворагам, якога зараз-жа выявяць, варта толькi добра прыгледзецца каму-небудзь. Кожны апушчаў вочы, каб не глядзець, адчуваючы сваю вiну ў тым, што адбылося. А радыё ўсё гаварыла пра здраднiкаў, як-бы ўвесь Савецкi саюз быў населены iмi.
Ды першы мамэнт скамянеласьцi i грознай цiшынi прайшоў, наступiў мамэнт не заалягiчнага, а ўсьвядомленага страху, рух узнавiўся, людзi, спыненыя, зноў пайшлi, быццам нехта магутны, стоячы за сьпiною цэлага народу, сьцёбнуў па iм вялiзманай пугай i, узьнiмаючы яе яшчэ вышэй для наступнага ўдару, затрымаў яе над галавой, i кожны баяўся, што вiда-вiда гэта пуга ўдарыць па iм.
У манастыры ўсе маўчалi, каб не сказаць лiшняга. Гэтая нямая сцэна цягнулася-б невядома дакуль, каб ня Оля Дзiчкоўская.
- Ну, чаго стушавалiся? Дзе-ж вашая рэвалюцыйная загартаванасьць? Сорамна, дзяўчаты! Гайда на заняткi!
Дзiчкоўская вярнула жыхаром манастыра страчаную было iмi здольнасьць нармальнага ўспрыняцьця рэчаiснасьцi.
У дзявочы пакой увайшоў загадчык гаспадарчай часткай iнстытуту з клеем i палоскамi паперы, папрасiў паклеiць усе шыбы накрыж - будзе недалёка выбух.
Заняткi ў iнстытуце пачалiся пазьней, як звычайна. А дзесятай гадзiне студэнты сабралiся ў Актавай салi iнстытуту на сход. Сход доўга не адчыняўся, у салi расло напружаньне.
