Владимир Орлов - Прароцтвы Розы Герцыковiч (на белорусском языке)
Обзор книги Владимир Орлов - Прароцтвы Розы Герцыковiч (на белорусском языке)
Орлов Владимир
Прароцтвы Розы Герцыковiч (на белорусском языке)
Уладзiмiр Арлоў
Прароцтвы Розы Герцыковiч
Гэта, вядома, паталёгiя, але мушу вам сказаць, што, зрабiўшы сваiм успамiнам рэвiзiю, я канчаткова пераканаўся: нi ў маленстве, нi потым я, па гамбурскiм рахунку, не пазайздросьцiў нiводнаму чалавеку.
У трэцяй клясе я быў апантаны мараю пасялiцца з аднаклясьнiцай Верачкай на ўласным атоле ў трапiчных шыротах, але чамусьцi анi не зайздросьцiў амэрыканскiм мiльярдэрам, якiя маглi купiць сабе дзе-небудзь у Iндыйскiм акiяне цэлы архiпэляг. Зь дзяцiнства маючы схiльнасьць да фаталiзму, я хваравiта не зайздросьцiў хлопцам, якiя "хадзiлi" з прыгажэйшымi за маiх дзяўчатамi. Я (што, наогул, проста недаравальна) нi разу - якiя б шэдэўры яны нi стварылi - не адчуў зайздрасьцi да калегаў-лiтаратараў.
Але шкадаваць мяне за абдзеленасьць адным з наймацнейшых, найдзiвосьнейшых i найшматфарбнейшых чалавечых пачуцьцяў вы ня сьпяшайцеся. Што такое зайздрасьць, я ведаў ня горай, а можа, i лепей за самых заўзятых зайздросьнiкаў. Iхныя эмоцыi скiроўвалiся на падобных да сябе самiх, мой жа дыяпазон быў непараўнальна шырэйшы: аб'ектамi зайздрасьцi мне служылi рэчы, расьлiны, жывёлы...
Я зайздросьцiў першаму на нашай вулiцы тэлевiзару i з радасьцю ператварыўся б у нязграбны i, зь сёньняшняга гледзiшча, убогi чорна-белы "Нёман", вакол якога зьбiралася ўвечары народу столькi ж, як у малой залi кiнатэатру "Радзiма". Яшчэ раней я адчуваў пякучую зайздрасьць да дзьвiнскiх самоў, якiя жылi такiм недасяжна цiкавым i таямнiчым жыцьцём, што ў параўнаньнi зь iм маё сухаземнае iснаваньне выглядала суцэльнаю недарэчнасьцю. Я не адмовiўся б ператварыцца ў аўтамабiль, альбо ў маю першую кнiжку "Русские богатыри", альбо ў цёплы скураны фатэль у бацькавым службовым кабiнэце. Кожная з гэтых зайздрасьцяў мела сваю гiсторыю, вартую навэлi, а мо й аповесьцi.
Аднак нiкому й нiчому я не зайздросьцiў так, як сабаку. Дакладней, сучцы.
Яе звалi Лайка. Яна, калi хто запамятаваў, была першым савецкiм касманаўтам.
Лайку запусьцiлi ўвосень, калi ў нашым садзе ападалi апошнiя, салодкiя, амаль як папяроўкi, антонаўкi, а ў суседкi Хведараўны, што жыла праз гарод ад нас, налiвалiся гаркавай слодыччу калiнавыя гронкi. Калiна разам з трыма маладымi вiшнямi пазначала пачатак суседчыных уладаньняў; плоту памiж гародамi ня ставiлi i, калi Хведараўна спускала з ланцуга пярэстага дварняка Дуная, той мог уяўляць сябе гаспадаром вялiзнага абшару.
Праўда, ён, гэты абшар, iмгненна мiзарнеў перад тым, якiм валодала хвастатая касманаўтка.
Задзёршы галаву, я стаяў на восеньскiм холадзе й намагаўся разгледзець у прасьветах хмараў касьмiчную будку зь вялiкiмi, ужо знаёмымi мне лiтарамi: СССР. У будцы ляцела да болю родная i блiзкая iстота.
О, як мне праглася хоць на дзень апынуцца ў ейнай шкуры, каб таксама iмчаць над Зямлёй, нацiскаць лапамi кнопкi кiраваньня, радасна брахаць на зоркi i дасхочу есьцi з кансаровак кiлькi ў тамаце, якiмi - я быў непахiсна перакананы - Лайку шчодра забясьпечылi да канца касьмiчнае экспэдыцыi.
"Марш у хату! Хопiць аблокi пасьвiць!" - крычала мама.
Аўтарства другой фразы належала ня маме, а маёй бабулi Аўгiньнi, што жыла ў прыдняпроўскай вёсцы пад Шкловам, куды мяне адвозiлi ў траўнi на ўсё лета.
Улетку пасьвiць аблокi было больш прыемна. Я клаўся на гумнiшчы на растрэсенае шаматкое сена, мне пад бок падточваўся кот (бабуля нiколi не давала сваiм катам iмёнаў, называючы iх проста Катамi або Кошкамi), i мы гадзiнамi глядзелi на пухнатыя, белыя, быццам безьлiч дзьмуховых галовак, аблокi. З-за кустоў агрэсту й парэчак мядова пахла канюшына, галава цi то сам нагрэты сонцам дол прыемна плылi ў прасторы, безыменнаму кату сьнiлiся смачныя тлустыя мышы, i ён шчасьлiва вуркатаў, раз-пораз торгаючы абсечаным за нязводную збрадлiвасьць хвастом... Дрымота кралася й да мяне, але я балюча шчыкаў сябе за цыпкастую лытку, баючыся, што якраз тады, як на валасок засну, на адным з гэтых мяккiх, як узьбiтая пярына, аблокаў i праплыве паўз бабулiна гумнiшча Бог.
Бабуля Аўгiньня пасьпела ўжо ня толькi напалову легальна пахрысьцiць мяне ў Копыскай царкве, але й развучыць са мною "Ойча наш". Я ведаў, што "ойча наш" - гэта i ёсьць Бог, а "на небясi" - значыць, на небе.
Тлумачыць, што такое "iжэ ясi", бабуля, спадзеючыся на ўнукаву кемлiвасьць, палiчыла залiшнiм. Апраўдваючы ейныя надзеi, я й хацеў падвiжаваць, чым там "ойча наш" жывiцца. Можа, кiлькамi ў тамаце з бульбаю ў мундзiрах?
Выдатна памятаю, што зайздрасьцi да Бога - няхай сабе ён i харчаваўся б вылучна маёй улюбёнай гарадзкой страваю - у маёй маленькай душы i не начавала. Калi я яшчэ й не разумеў, дык адчуваў, што лёсы ў нас з Богам - зусiм розныя. Ён быў ужо дужа стары i мусiў, нягледзячы на добрае харчаваньне, хутка памерцi, а мяне перапаўняў кураж неўмiручасьцi. Ён быў вялiкi начальнiк, а я нiякiм начальнiкам рабiцца нiколi не зьбiраўся. Апрача ўсяго iншага, я страшэнна баяўся высачынi i меў слабы вэстыбулярны апарат: хапала двух кругоў на каруселях, каб рот напоўнiўся агiднай салодкаю асцой й мяне пачало нудзiць.
Тады, увосень, шукаючы ў небе касьмiчную будку, якую радыё мудрагелiста менавала бiялягiчным штучным спадарожнiкам Зямлi, пра вэстыбулярны недахоп я начыста забыўся, бо, мабыць падсьвядома быў перакананы, што пераўвасобiўшыся ў сабаку, iмгненна пазбаўлюся i ўсiх людзкiх хiбаў.
Пакуль Лайка лётала, а я пасьвiў сярод хмараў свае лятункi, на зямлi распачыналiся розныя зьвязаныя з космасам падзеi.
У нас першым непасрэдным вынiкам Лайчынага палёту сталася гераiчная гiбель Дуная.
Пасаджаны ў скрадзеную на пiўзаводзе пустую бочку суседчын сабака выправiўся ў космас са старой чырвонай пампоўнi на беразе Палаты.
На апошнiм зямным прыстанку касманаўта No.2 было таксама напiсана "СССР" i яшчэ некалькi кароткiх, часта сустраканых на сьценах i плоце словаў, чый сэнс у тыя часы заставаўся для мяне загадкаю.
Трагiчнае Дунаева прызямленьне, мушу сказаць, выклiкала ў мяне болей усьцехi, чым смутку. Рэч ня ў тым, што ад нараджэньня я быў хлопчыкам нядобрым i злосным. Проста за месяц да таго Хведараўнiн дварняк зьеў на падвячорак майго прывезенага зь вёскi зайца Колю, што пару тыдняў пажыў у скрынцы з-пад яблыкаў, а потым уцёк i днi тры дыхаў воляй, грызучы на гародзе капусту й моркву.
Запуск Дуная ажыцьцявiлi Iльлюша Шэф i Вiця Бундзель. Яны ўжо хадзiлi ў школу i ў iх прачыналiся таленты, што потым прывядуць абодвух у турму. Вiця абрабуе ў Лепелi кватэру i атрымае першы тэрмiн у дзясятай клясе, а Iльлюша сядзе за нешта ўжо ў Iзраiлi, куды ад'едзе з бацькамi i са сваёй адметнаю магамэтанскаю мянушкаю - Мустафа.
Гэта Iльлюша Шэф навучыць мяне вершыка, празь якi я ўпершыню спасьцiгну сiлу паэтычнага слова.
У той вечар бацька прывядзе на вячэру правяральнiка з вобласьцi i за сталом, каб пахвалiцца сынам, мама папросiць пачытаць чужому дзядзьку што-небудзь напамяць. Я выстаўлю адну ножку наперад, закладу рукi за сьпiну i гучна й выразна прадэклямую:
Вот к чему пришла наука:
В космосе летает сука,
Прославляя до небес
Мать твою капээсэс.
Бацька зьменiцца з твару i, ня зводзячы з госьця вачэй, выцягне з форменных пракурорскiх штаноў дзягу. Але дзядзька зарагоча, параiць мне не чытаць гэты вершык у дзiцячым садку i конча здыме напругу, падлiўшы ў чаркi.
Апярэджваючы час, заўважу, што посьпехi СССР у дасьледаваньнi космасу будуць у маiм жыцьцi й надалей зьвязаныя з паэтычнай творчасьцю - або народнай, або маёй уласнаю.
Пасьля палёту Церашковай на дошцы ў нашай клясе зьявiцца новы твор невядомага аўтара. Буйнымi лiтарамi i без памылак хтосьцi вывеў крэйдаю чатыры дастаткова прафэсiйныя радкi:
Валентине Терешковой
За полёт космический
Подарил Хрущев Никита
... автоматический.
Якi падарунак прыпас касманаўтцы Хрушчоў, было, вядома напiсана цалкам.
Гэты вершык бацька знайшоў у маiм скончаным арыфмэтычным сшытку. Мы насiлi тады прывязаныя да партфэляў торбачкi з чарнiлiцамi-каламаркамi i пiсалi драўлянымi асадкамi з жалезнымi пёрамi. Гэтыя пёры вечна заядалi, плявалiся й пырскалiся, i старанна перапiсаны мною твор на касьмiчную тэму аздабляла з паўтузiна кляксаў.
Гiстарычныя крынiцы сьведчаць, што за часамi Вялiкага Княства Лiтоўскага памежная варта айчыны нашых продкаў, каб захаваць у памяцi грамадзянаў дакладную лiнiю мяжы, практыкавала наступны мэтад. Мясцовых падлеткаў з усёй шчырасьцю секлi бiзунамi дакладна на рубяжы дзяржавы. Як пасьля той экзэкуцыi ў сьвядомасьцi да скону заставалiся "сфатаграфаваныя" пад бiзуном межавыя камянi й дрэвы, так пасьля цяжкой бацькавай рукi з папругаю недзе ўва мне назаўжды аддрукавалася старонка з кепскiм словам i падобнай да незнаёмага касьмiчнага сузор'я чародкаю кляксаў.
Мой уласны вершык, складзены з нагоды кружляньня вакол зямное кулi першага трохмясцовага карабля "Ўзыход", вылучаўся першабытнай iдэалягiчнай i лексычнай цнатлiвасьцю. Але пра тое трохi пазьней. Вернемся ў восень, над якою лунала водгульле брэху знакамiтай савецкае сучкi.
