Альбер Камю - Падзенне (на белорусском языке)
Так са мной аднойчы i здарылася. Няма нiякай патрэбы расказваць, хто яна была, скажу толькi адно: яна мяне зусiм не хвалявала i прывабiла хiба што сваiм пасiўным i адначасова прагным выглядам. Шчыра кажучы, задавальненне было даволi пасрэднае, чаго i трэба было чакаць. Але комплексамi я нiколi не мучыўся i, развiтаўшыся з гэтай асобай, хутка яе забыў. Я не думаў, каб яна нешта заўважыла, i ўжо зусiм не мог уявiць, што ў яе ўзнiкнуць нейкiя думкi. Зрэшты, у яе быў такi адчужаны выгляд, што мне падалося, нiбы яна наогул не здольная бачыць, што робiцца ў свеце. I тым не менш, праз некалькi тыдняў я даведаўся, што яна расказала пра мае недахопы нейкаму старонняму чалавеку. Першае пачуццё ў мяне было, што мне здрадзiлi; аказваецца, яна была не такая пасiўная, якой мне здавалася, i ў яе таксама былi нейкiя думкi! Але потым я пацiснуў плячыма i зрабiў выгляд, быццам мне ўсё гэта проста смешна. I я сапраўды пасмяяўся, бо гэты iнцыдэнт, зразумела, не меў нiякага значэння. Дый дзе ж яшчэ, як не ў справах сексу з усiмi яго дзiвацтвамi, сцiпласць мусiць быць правiлам? Але ж не, i тут кожны хоча выставiць сябе ў сама выгадным святле, няхай хоць бы перад самiм сабою. Вось i я - я сцiпла пацiснуў плячыма, i ведаеце, што зрабiў? Трошкi пазней я зноў спаткаўся з гэтай жанчынай, зноў зрабiў усё, каб яе спакусiць, i зноў авалодаў ёю. Зрэшты, гэта было не так ужо цяжка: жанчыны таксама не любяць, каб гэтая справа канчалася расчараваннем. I вось, як толькi мне ўсё гэта ўдалося, я пачаў лiтаральна мучыць яе. Гэта атрымлiвалася ў мяне мiмаволi. Я кiдаў i зноў вяртаўся да яе, я прымушаў яе аддавацца мне ў сама неадпаведны час i ў сама неадпаведных абставiнах, я абыходзiўся з ёю ва ўсiх адносiнах так жорстка, што нарэшце прывязаўся да яе, як, напэўна, прывязваецца турэмны наглядчык да свайго вязня. I так доўжылася да таго дня, пакуль яна, у нястрымным парыве пакутлiвай палкасцi, на ўвесь голас не ўславiла таго, хто яе прыгнятаў. З таго дня я пачаў ад яе аддаляцца. I потым забыўся зусiм.
Нягледзячы на ваша далiкатнае маўчанне, я, бадай, пагаджуся, што гэта не вельмi яркая гiсторыя. I ўсё-такi - прыгадайце сваё жыццё, мой дарагi суайчыннiк! Пакапайцеся ў памяцi, я ўпэўнены, што вы знойдзеце ў ёй такую самую або падобную да гэтай гiсторыю i пазней самi распавядзеце яе. Што ж да мяне, то я смяяўся, калi прыгадваў гэту прыгоду. Праўда, гэта быў ужо iншы смех, ён быў нечым падобны на той, што я чуў на мосце Мастацтваў. Я смяяўся са сваiх любоўных i абарончых прамоў. Нават больш з абарончых, нiж з любоўных, бо ў размовах з жанчынамi я ўсё-ткi хлусiў менш. Маiмi паводзiнамi тут кiраваў iнстынкт, а ён гаворыць заўсёды ясна i без акалiчнасцей. Акт кахання - гэта ўжо прызнанне. Тут найбольш яскрава выяўляюцца i ваш эгаiзм, i ваша пыхлiвасць цi, наадварот, - ваша сапраўдная велiкадушнасць. Па сутнасцi, у гэтай сумнай гiсторыi я больш, чым калi б то нi было, паказаў сабе, хто я ёсць. Я быў у ёй больш шчыры, чым сам пра гэта здагадваўся, я ўбачыў нарэшце, як я жыву. I ўсё ж, нягледзячы на ўсё гэта - нягледзячы на тое, што я паводзiў сябе менавiта так, як вам расказаў, маё прыватнае жыццё было больш вартае павагi, чым мае напышлiвыя адвакацкiя прамовы пра бязвiннасць i правасуддзе. Ва ўсякiм выпадку, у сваiх адносiнах з жанчынамi я не мог падманвацца наконт сапраўднай сутнасцi маёй натуры. Нiхто не крывадушнiчае ў сваiх уцехах - ужо не памятаю, цi сам я гэта прыдумаў, цi прачытаў недзе, але думка слушная, праўда?
Дык вось, пасля ўсяго, што са мной здарылася, i калi я пачаў разважаць аб прычынах, якiя перашкаджалi мне лёгка расставацца з жанчынамi i прыводзiлi да мноства паралельных сувязей, я канчаткова пераканаўся, што маё шчадралюбнае сэрца тут нi пры чым. Не яно кiравала мною, калi нейкая паненка, стамiўшыся чакаць Аўстэрлiца нашай любовi, сама заводзiла размову пра расстанне. Я адразу кiдаўся ёй насустрач, я iшоў на любыя кампрамiсы, уключаў усё сваё красамоўства, стараючыся распалiць у ёй пяшчоту i салодкую, мяккую страсць, але сам толькi ўяўна адчуваў тое ж самае - адзiнае, што мяне хвалявала, гэта магчымасць страцiць сваю любоўную ўладу над ёй. Часам, зрэшты, мне здавалася, што я пакутую сапраўды. Але досыць было бунтарцы ўсё-такi спраўдзiць сваё абяцанне i пакiнуць мяне, як я адразу яе забываў - як забываў i тады, калi яна вырашала вярнуцца. Не, не каханне i не велiкадушнасць кiравалi мною, калi мне пагражала небяспека аказацца пакiнутым; гэта было зусiм iншае жаданне жаданне быць самому каханым i атрымлiваць тое, што, на маю думку, мне належала. Але як толькi мяне зноў кахалi - я забываў пра сваю партнёрку i ўвесь свяцiўся ад радасцi, добры настрой вяртаўся да мяне, я рабiўся зноў абаяльны.
Заўважце, дарэчы, што моц маёй любоўнай улады над вернутаю каханкай нарэшце пачынала прыгнятаць i мяне. I ў асаблiва прыкрыя хвiлiны я казаў сабе, што iдэальным выйсцем з такога становiшча была б смерць гэтай асобы. Па-першае, яна замацоўвала б навечна наш саюз, а па-другое, пазбавiла б няшчасную ад рабскага паслушэнства. Але ж няможна хацець смерцi ўсiх i нарэшце вынiшчыць усё чалавецтва, толькi каб карыстацца бязмежнай свабодай, якую iначай уявiць сабе немагчыма. Супраць гэтага паўставалi мае пачуццёвасць i любоў да людзей.
Адзiнае сапраўды глыбокае пачуццё, якое мне выпадала перажыць у любоўных iнтрыжках, была ўдзячнасць. Удзячнасць за тое, што ўсё iдзе добра, што мне нiхто не назаляе, удзячнасць да тых жанчын, якiя пакiнулi мяне ў спакоi i далi поўную свабоду дзеянняў. Я нiколi не быў такi мiлы i вясёлы з каханкай, як у тых выпадках, калi сустракаўся з ёю, толькi што пераспаўшы з другой. Я нiбы адчуваў сябе ў даўгу перад усiмi жанчынамi за тое, што даравала мне адна з iх. Але якой бы нi была блытанiна ў маiх пачуццях, сэнс iх заўсёды зводзiўся да аднаго: утрымаць сваю ўладу над усiмi, каб скарыстацца ёю ў любы зручны мне час. Я выдатна разумеў, што магу быць шчаслiвы толькi ў тым выпадку, калi ўсе людзi на зямлi - цi, прынамсi, як мага большая iх колькасць - будуць неадрыўна глядзець на мяне, вечна адданыя, пазбаўленыя прыватнага жыцця, гатовыя ў любы момант адказаць на мой поклiч, нарэшце - асуджаныя на бясплоднасць да таго самага дня, пакуль я не зраблю ласку асвяцiць iх сваiм жыватворным ззяннем. Словам, каб мне жылося шчаслiва, людзi, якiх я выбiраў, мусiлi наогул не жыць. Яны павiнны былi толькi зрэдку на нейкi час ажываць, калi на тое была мая воля.
Паверце, я зусiм не займаюся самалюбаваннем, расказваючы вам усё гэта. Калi я прыгадваю той перыяд свайго жыцця, калi я патрабаваў усё, нiчога не даючы наўзамен, прымушаў столькi людзей служыць мне, нiбы засоўваў iх у лядоўню, каб заўжды мець у патрэбны час пад рукой, - ува мне ўзнiкае нейкае дзiўнае пачуццё. Далiбог, я нават не ведаю, як яго назваць. Можа быць, гэта сорам? Скажыце, дарагi суайчыннiк, цi не можа ад сораму трошкi пячы ў грудзях? Можа? Значыцца, гэта ён. Цi нейкае iншае дзiўнае пачуццё, якое таксама датычыцца гонару. Так цi iнакш, але гэтае пачуццё, здаецца, ужо не пакiдала мяне пасля таго, як з глыбiнь маёй памяцi ўсплыла яшчэ адна сумная гiсторыя. Я больш не магу адцягваць свайго расказа пра яе, нягледзячы на ўсе мае выкруты i адступленнi, хоць, спадзяюся, вы на мяне не вельмi за iх крыўдуеце.
Го, а дождж перастаў! Зрабiце ласку, правядзiце мяне дадому. Нешта я стамiўся. I што сама дзiўнае - не ад таго, што доўга гаварыў, а ад адной толькi думкi, што мне яшчэ трэба будзе вам расказаць. Хадземце. Мне не спатрэбiцца многа слоў, каб апiсаць сваё галоўнае адкрыццё. Дый наогул навошта казаць лiшняе? Няхай статуя пакажацца вам ва ўсiм сваiм непрыкрытым выглядзе, таму - далоў напышлiвыя фразы! Дык вось... Гэта здарылася цёмнай лiстападаўскай ноччу, за два цi тры гады да таго, як у спiну мне прагучаў ужо вядомы вам смех. Вяртаючыся дадому, я iшоў да Каралеўскага моста, каб перайсцi на левы бераг ракi. Была першая гадзiна ночы, церусiў дробны дождж, нават не дождж - iмжа, у якой расплывалiся абрысы рэдкiх мiнакоў. Толькi што я развiтаўся са сваёю сяброўкай, якая, напэўна, ужо спала, i мне было прыемна адчуваць лёгкую стому ў супакоеным целе. Кроў цiха пульсавала ўва мне, як гэты асеннi дождж. На мосце я заўважыў нейкi сiлуэт, ён схiлiўся над парэнчамi i нiбыта ўзiраўся ў ваду. Падышоўшы блiжэй, я ўбачыў маладую стройную жанчыну, якая была ва ўсiм чорным. Толькi памiж цёмных валасоў i каўнерам палiто выглядвала палоска прывабнай i мокрай ад дажджу шыi. Яна ўсхвалявала мяне. Але я крыху павагаўся i прайшоў мiма. Я спусцiўся з моста, павярнуў на набярэжную i рушыў да бульвара Сэн-Мiшэль, на якiм тады жыў. Я прайшоў ужо метраў пяцьдзесят, калi раптам да мяне данёсся шум. Нават на такой адлегласцi ён здаўся мне аглушальным у начной цiшынi - гэта быў шум цела, якое абрушылася ў ваду. Амаль адразу пачуўся крык, потым яшчэ i яшчэ, яго зносiла плынню, ён аддаляўся. I раптам знiк. Апалая цiшыня ў нечакана застылым змроку здавалася мне бясконцай. Я хацеў пабегчы, але не мог варухнуцца. Я ўвесь дрыжаў, напэўна, ад холаду i неспадзяванасцi таго, што адбылося. Я казаў сабе, што трэба хутчэй нешта зрабiць, i адчуваў, як маё цела скоўвае неадольная млявасць. Ужо не памятаю, якiя ў мяне былi думкi. "Надта позна, надта далёка..." цi нешта падобнае. Але я ўсё стаяў на месцы i да чагосьцi прыслухоўваўся. Церусiў дождж. Нарэшце я паволi рушыў далей. Я нiкога не папярэдзiў пра тое, што здарылася.
