Стефан Гайм - Агасфэр (Вечны Жыд) (на белорусском языке)
Той падае яму з каня i ляпае юнага Айцэна па плячы, аж гэты ўздрыгвае, i кажа яму, што, калi яму хопiць сiлы глядзець на д'ябальскую рэч, дык будзь ласка. I як што якраз насьпела даць коням выпасу, яны спыняюцца, пускаюць конi на мураўку, а самi садзяцца на два пянькi, прыяцель лезе запазуху па сваю торбачку й паказвае Айцэну спачатку манэту, добра захаваную, можна разгледзець кожную лаўровую лiсьцiнку на галаве ў кесара, а пасьля хустачку зь дзьвюма рудымi плямамi й нарэшце абрывак пэргаманту.
Юнаму Айцэну можна й прачытаць, што напiсаў прыяцелеў Кiцынгенскi бацька на палях, але габрэйскiя пiсьмёны яму што абракадабра, ён толькi хоча ведаць, што яны азначаюць: чароўны заклён, цi праклён, а цi хто яго ведае што там яшчэ?
О, ён ведае некалькi габрэйскiх слоў, кажа Лёйхтэнтрагер i дадае на карысьць i ласку юнага Айцэна:
- Гэта нi чароўны заклён, нi праклён, гэта Сьвятое Пiсаньне, словы прарока Эзэкiеля, а гучаць яны так: "Так кажа Гасподзь Бог: вось Я - на пастыраў, i спаганю авечак Маiх з рук iхнiх i ня дам iм болей пасьвiць авечкi, i ня будуць болей пастыры пасьвiць самiх сябе, i вырву авечак Маiх з пашчанак iхнiх, i ня будуць яны ежаю iм" (Эз. 34:10).
Айцэну не па сабе, з аднаго боку гэта прарок, якi цытуецца на пэргаманце, з другога гучыць для яго блюзьнерча, i ён пытаецца ў самога сябе, кiм маглi б быць тыя пастыры, якiя рабуюць у сваiх жа статках, i каго прарок меў на ўвазе; але потым суцяшаецца ў думках, што гэта ж усё было даўным-даўно, i пастыры сёньняшняга дня людзi прыстойныя, яны гоняць дамоў свае статкi гаспадарам дакладным лiкам, i ён успамiнае пра свой крыжык, якi хацеў паказаць.
Але гэты адварочваецца ад крыжыка, быццам ведае яго дастаткова й нiчога да яго ня мае на ўме, зноў хавае свае скарбы ў торбачку, бярэ свайго каня i ўзмахвае ў сядло. I згары кажа юнаму Айцэну, якi пасьпяшае да яго:
- Можаце пажыць у мяне ў Вiтэнбэргу, геру студыёзус; у доме доктара Фрыза хапае памяшканьня, якое я ўспадкаваў, яно цяпер маё; з платай мы ўжо неяк памяркуемся, не закаштуе табе цэлага сьвету. - Прышчоўквае языком i мчыцца далей.
А Айцэн, даганяючы, думае, як яно ўсё божым промыслам разумна складваецца i ўсё сваiм часам; толькi-толькi быў паспадзяваўся, што доктар Мэланхтон, да якога ён мае лiст ад цёткi, мог бы паспрыяць яму ў пошуках стала й кватэры, асаблiва калi ён упiшацца яму ў вучнi; а так вось яно яшчэ й лепш, бо каля вялiкага настаўнiка й прыяцеля Лютэра пэўна ж ацiраецца шмат усiх усякiх, сярод iх ёсьць i куды разумнейшыя, хай, можа, i не такiя старанныя, як Паўлюс фон Айцэн з Гамбурга. I ўсё ж, думае ён, усё ж...
Але пасьля спахапляецца. Ня трэба занадта ўшывацца ў чалавечыя таемнасьцi, ня трэба нават лезьцi i ў душу сябра Лёйхтэнтрагера, якi вунь, едзе паперадзе, якраз ў засланае хмарай вечаровае неба.
РАЗЬДЗЕЛ ТРЭЙЦI
У якiм рашуча сьцьвярджаецца, што тое, чаго не разумее школьная навука, ня можа йснаваць, нават калi яно ў жывой плоцi перад вачыма
Геру
праф. д-ру Doctor honoris causa Зiгфрыду Байфусу
Iнстытут навуковага атэiзму
Бэрэнштрасэ 39а, 108 Берлiн
German Democratik Republic
19 снежня 1979
Высокашаноўны гер калега!
Я атрымаў Вашу шматдастойную кнiжку "Самыя вядомыя iудэа-хрысцiянскiя мiфы ў святле прыродазнаўчага i гiстарычнага пазнання" i прачытаў яе з вялiкай цiкавасцю. У многiх аспектах, асаблiва там, дзе Вы ўдаяцеся ў мэты, якiм на працягу доўгага часу служылi гэтыя мiфы i часткова служаць яшчэ i сёння, я цалкам з Вамi згодзен. Нам, навукоўцам, вельмi залежыць змагацца з абалваньваннем масаў, якое, праўда, праз такiя найноўшыя мiфы, пашыраецца, выступаючы пад iмем навукi, i мы павiнны, наколькi можам, дзейнiчаць у духу асветы.
Але дазвольце мне зрабiць i некалькi заўвагаў адносна фрагмента ў Вашай працы, якому Вы далi назву "Пра Вечнага (альбо Вандроўнага) Жыда". Гэта найперш з тае прычыны, што я сам прысвяцiў Агасферу - ён носiць i iншыя iмёны - некалькi даследаванняў, папярэднiя вынiкi якiх я выклаў у прыкладзеным да пiсьма перадруку з часопiса "Hebrew Historical Studies"; зроблены, бадай што, толькi крыху каструбаваты пераклад на нямецкую для Вашага прынагоднага выкарыстання, зроблены адным маiм студэнтам, таксама знаходзiцца ў дадатку.
Вы пiшаце, шаноўны гер калега, на стар. 17 Вашай працы: "Для светапогляду, якi не прызнае нiякiх недаказаных i недаказальных рэчаў i якiя паводле прынцыпаў навуковага мыслення не могуць быць прызнаныя, дапушчэнне iснавання звышнатуральных iстотаў (бог, сын божы, святыя i iншыя духi, гэтаксама як анёлы i чэрцi) a priori немагчымае". Гэтым самым Вы катэгарызуеце i Агасфера як немагчымасць.
Каб не ставiць пад пытанне Ваш светапогляд, якi Вы характарызуеце як светапогляд дыялектычнага матэрыялiзму - ён несумненна мае свой мэрытум, - я хацеў бы, каб не дэталiзаваць Вашыя далейшыя памылкi, па-сяброўску ўказаць на тое, што Вечны Жыд ёсць анi недаказальны, анi недаказаны. Ён iснуе шматразова, трохмерна, як Вы i я, з сэрцам, лёгкiмi, печанню i ўсёй трыбуховасцю, i адзiнае ў iм, што можна было б акрэслiць як звышнатуральнае, гэта феномен яго надзвычайнай даўгавечнасцi: ён проста не памiрае. Ёсць гэта перавага цi не, я хацеў бы не абмяркоўваць; ён i сам, здаецца, па гэтым пытаннi выказваўся мала альбо, можа, i зусiм не выказаваўся, прынамсi, асабiста мне; падобна на тое, сваю доўгажыццёвасць ён успрымае як факт свайго жыцця, як некаторыя з нас успрымаюць крывапаласць альбо псарыяз.
Як вынiкае з вышэйсказанага, я сам магу паслужыць жывым сведкам рэальна iснуючага Агасфера. Яго памяць, што не ёсць дзiва ў святле i перад фактам мнагастайнасцi ўражанняў, якiя на працягу стагоддзяў, нават жа тысячагоддзяў маглi б зафiксавацца ў клетках яго мозгу, мае прабелы, але подзiву вартая яснасць, нават у дэталях, у асобных адрэзках яго доўгага жыцця - вы не маглi былi не чуць, як ён расказвае пра сваю сустрэчу з Iсусам Назарыцянiнам, паведамленне, якому, дарэчы, я знайшоў пацвярджэнне ў апошнiх расшыфроўках асобных фрагментаў Dead Sea Scrolls. Буду вельмi рады прадставiць iх у Ваша распараджэнне, як толькi яны будуць падрыхтаваныя да публiкацыi.
Я спадзяюся, шаноўны гер калега, паслужыцца Вам гэтымi маiмi радкамi, якiя Вы пры магчымым новым выданнi Вашай, як я ўжо сказаў, высока цанёнай мною кнiжкi, маглi б узяць пад увагу. З гэтым застаюся, з выразам маёй найглыбейшай павагi
Ваш адданы
Ёханаан Лёйхтэнтрагер
Hebrew University
Jerusalem
Геру
праф. Ёханаану Лёйхтэнтрагеру
Hebrew University
Jerusalem, Israel
12 студзеня 1980
Высокапаважаны гер прафесар Лёйхтэнтрагер!
Ваша пiсьмо разам з дадаткамi, дастаўленае ўчора ў мой iнстытут, вельмi ўзрадавала мяне, i яно даказвае, што навуковая праца, якая вядзецца ў нашай рэспублiцы, набывае вядомасць далёка за яе межамi i робiць свой дабратворны ўплыў. Сапраўды, калi чалавек Вашага рангу i вядомасцi актыўна цiкавiцца вынiкамi нашых намаганняў, гэта ўмацоўвае нас у нашых памкненнях рухацца наперад у працы яшчэ больш мэтанакiравана i ўсеахопна i яшчэ паслядоўней змагацца супроць усiх супярэчных чалавечаму разуменню памылковых iлжэтэорый. Пры гэтым мы высока цэнiм, калi нам прад'яўляюцца погляды адрознага ад нашых роду, бо толькi праз пераадоленне супярчнасцяў сцвярджаюцца тэорыi, а пробным каменем ўсякай навукi, як вядома, з'яўляецца практыка.
Я не толькi сам прачытаў Ваш даклад "Агасфер, выдумка i праўда", апублiкаваны ў Hebrew Historical Studies, але i выклаў яго сутнасць маiм вядучым супрацоўнiкам. Таму тое, што я хачу тут напiсаць Вам, ёсць агульная думка калектыву, якi выдатна зарэкамендаваў сябе шматгадовымi даследчыцкiмi распрацоўкамi на нiве навуковага атэiзму.
Мы ўсе аднадушна трымаемся меркавання, што Ваша асабiстае знаёмства з памянёным у артыкуле герам Агасферам, членам яўрэйскай рэлiгiйнай абшчыны, не можа быць пастаўлена пад сумненне, гэтаксама як i Ваша ранейшая сустрэча з iм у варшаўскiм гета, з якога Вы, у той час яшчэ малады чалавек, у лiку нямногiх ацалелых здолелi ўцячы праз падземныя галаваломныя лабiрынты каналаў. Але, праўда, варта паставiць пад сумненне значную частку прыведзеных Вамi сведчанняў з ранейшых перыядаў гiсторыi пра сустрэчы i розныя прыгоды з памянёным Агасферам; такiя сведчаннi, асаблiва калi яны афiцыйна не пацверджаны дадатковымi сведчаннямi, наўрад цi могуць разглядацца як навукова вартасныя, i яны набываюць, чым далей адлягаюць ад нашага часу, тым больш мiфалагiчны характар. Хоць вы i акрэслiваеце ў адным месцы Вашага артыкула (стар. 23) гера Агасфера як "майго сябра", тым не меней мы хацелi б указаць Вам на магчымасць таго, што Ваш сябар мог сугерыраваць Вам высновы, да якiх Вы прыйшлi ў Вашых даследаваннях.
Праз адсутнасць мiждзяржаўных зносiнаў дзяржава Iзраiль, на жаль, мала даступная грамадзянам нашай рэспублiкi; iнакш квалiфiкаваныя супрацоўнiкi Iнстытута навуковага атэiзму альбо нават сам я асабiста маглi б навочна пераканацца ў прыблiзным узросце гера Агасфера. Пры iснуючых абставiнах актуалiзуецца пытанне, цi не маглi б сапраўдныя гады гера Агасфера быць пацверджаныя медыцынскiм абследаваннем на дагоду ўсiм, хто займаецца феноменам.
