Эльза Триале - Iвета (на белорусском языке)
Iвета хуценька раздзявалася i клалася спаць. Хацелася хутчэй заплюшчыць вочы i хоць у думках зноў апынуцца на спатканнi. Учора яе праводзiў П'ер, сёння - Жак... А зрэшты, якая рознiца? П'ер цi Жак або яшчэ хто-небудзь - усе яны добра паводзяць сябе, паважаюць яе, i яна iм жадала толькi дабра...
Мелi рацыю яе бацькi, калi гаварылi, што яна не толькi прыгожая, але i добрая... Вось ёй ужо стукнула 20, а ў яе аблiччы, паводзiнах яшчэ столькi дзiцячага: гэтая акругленасць шчок, гэтыя ямачкi на руках, гэтая манера прычэсвацца без люстэрка i абы-як утыкаць грабеньчык у густыя чорныя валасы, гэтая наiўная бессаромнасць, з якой яна выстаўляла напаказ свае голыя каленi, гэтае новае, патаемнае любаванне ўласнымi грудзьмi... А грудзi, мiж iншым, былi ў яе выразныя, налiтыя, пругкiя, як у сталай жанчыны, i губы яна фарбавала па-даросламу. Ох, як прыгожа бялелi памiж гэтымi чырвоненькiмi губкамi чыстыя роўныя моцныя зубы. Ды i ўся Iвета была такой жа чыстай, здаровай, моцнай, як i яе зубы.
Дэдэ рэдка цяпер наведваўся ў родны горад. I ўсё ж калi ён прыязджаў, то перш-наперш забягаў у краму да Iветы i толькi пасля сумеснай прагулянкi ў парку ехаў на ровары ў прыгарадны бацькоўскi маёнтак. Прыемна было пахадзiць па алеях знаёмага парку-раю, ды толькi гэты новы Адам з ясным i ўжо вопытным позiркам трымаўся неяк холадна, адчужана, i здавалася, што ён зноў удвая старэйшы за Iвету. Можа, таму i яна не дазваляла сабе пры iм нiякiх вольнасцей i паводзiла сябе так, нiбы побач з ёю iшоў строгi настаўнiк. Цяпер у кожнага з iх было сваё жыццё са сваiмi радасцямi, трывогамi, таямнiцамi... Праўда, сёе-тое пра Дэдэ Iвета ведала. Ведала яна не толькi гэты яго крыху мешкаваты пiнжачок, якi матляўся на плячах, як на вешалцы, не толькi гэтую наросхрыст расшпiленую кашулю, што ледзьве прыкрывала яго ўпалыя грудзi, не толькi гэтыя зашырокiя ў талii штаны, моцна сцягнутыя рэменем (туга падпяразваў ён свае портачкi i ў дзяцiнстве, бо яны вечна спадалi). Ведала яна i гэтыя жоўтыя скураныя пальчаткi, што вытыркалiся з кiшэнi разам з газетай i кнiжкай, i гэты хуткi позiрк, нiбы метка кiнуты каменьчык, i гэтыя рукi з тонкiмi пальчыкамi, i гэтыя нiколi не ваксаваныя чаравiкi, i гэты спакойны, крыху самаўпэўнены выгляд, ад якога рабiлася i радасна, i трывожна i за якiм хавалася штосьцi патаемнае... Ведала яна i тое, што Дэдэ вёў у Парыжы вясёлае жыццё, як i належыць юнаку з багатай сям'i, i што бацькам было чым аплочваць гэтае вясёлае жыццё, для якога сынок як быццам i быў створаны. Чуткi пра яго парыжскiя любоўныя iнтрыгi дакацiлiся i да роднага горада. Ведала яна i пра тое, што за спартыўнай знешнасцю гэтага чалавека хаваецца страшная хвароба. У яго пачынаўся туберкулёз, - людзi казалi, што гэта ад зацятасцi, бо чым бы ён нi займаўся: спортам, каханнем, навукай - ён за ўсё браўся надта зацята.
Iвета ведала таксама, што за нейкiя лiстоўкi ён паўгода адсядзеў у турме. Яна тады без нiякай цiкавасцi аднеслася да гэтага здарэння, якое ледзьве не каштавала яму жыцця, а калi адразу пасля турмы ён прыйшоў да яе, яна толькi i сказала:
- Ну, вядома ж, ты тут нi пры чым. Якi табе iнтарэс улазiць у такiя справы...
- Ну, вядома! - гаркнуў тады ў адказ бледны схуднелы Дэдэ i пасля гэтага доўга не прыязджаў у родны горад.
* * *
Дэдэ падышоў да знаёмай крамы. Сярод белага дня на вiтрынах вiселi цяжкiя металiчныя шторы. Хвiлiну-другую малады чалавек пастаяў, падумаў, а потым пакрочыў да суседняй кандытарскай. Убачыўшы на парозе Дэдэ, гаспадыня, мадам Бенуа, голасна заплакала. Градам пасыпалiся слёзы на яе чорную сукенку з белымi карункамi: вось ужо дзесяць дзён, як гестапа арыштавала месьё i мадам Валон, Iвету забралi таксама... Ноччу ўварвалiся ў дом i ўсiх павялi... Кажуць, што iх абвiнавачваюць у тым, што яны мелi радыёперадатчык... Кажуць, што яны - жыды, гэта ж трэба выдумаць такое! - а дачка, кажуць, сустракалася з парашутыстамi... ноччу, кажуць, хавала iх у краме i прыносiла iм ежу... кажуць... Не, нiякiх вестак ад iх няма... як забралi, дык нiхто iх больш не бачыў... Кажуць, што iх пасадзiлi ў гарадскую турму, а адтуль мала хто выходзiць... Вось хутка два тыднi... - зноў залямантавала мадам Бенуа.
Не заходзячы дамоў, Андрэ адразу знiк з горада. Праз тры днi ён зноў бег з вакзала ў краму. На вiтрынах, як i мiнулы раз, вiселi жалезныя шторы. Гаспадыня кандытарскай расказала яму, што мадам Валон i Iвету адпусцiлi, а вось бацьку да гэтага часу катуюць у турме. Кажуць, немцы яму прыпомнiлi 1924 год, калi ён быў кандыдатам на выбарах ад сацыялiстычнай партыi... А немцы, мусiць, надта не любяць сацыялiстаў... Кажуць, мадам Валон i Iвету збiлi да смерцi, i мадам Валон нiбыта сказала, што ёй сорамна паказацца на людзях... А што ўжо будзе з яе мужам, то бог ведае... У яго ж такi хворы страўнiк, i мадам Валон сказала, што калi з мужам што здарыцца, то яна не перанясе гэтага... Плача, бедная, дзень i ноч...
Дэдэ выйшаў на вулiцу i накiраваўся да дома Iветы. У яго ў кiшэнi ляжала пiсьмо да прэфекта - за тры днi, пакуль быў у Вiшы, Дэдэ зрабiў усё, што мог. Прасцей, вядома, было звярнуцца да бацькi, але прасiць яго... Да таго ж раз абедзвюх жанчын выпусцiлi... I тут ён убачыў Iвету на ровары.
- Iвета!
Паглядзеўшы, як весела яна нацiскае на педалi i як здалёк усмiхаецца на ўвесь рот, мюжна было падумаць, што адчувае яна сябе проста цудоўна! Аднак калi яна пад'ехала блiжэй i злезла з ровара, у Дэдэ заныла сэрца. Божа! Як жа яна змянiлася! Пад вачыма чорныя кругi, рукi сiнiя, доўгiя ногi яшчэ больш выцягнулiся, спаднiца ледзьве трымаецца на шпiльцы... Але асаблiва перамянiўся выраз твару: знаёмыя рысы нiбы закамянелi...
- Пойдзем у парк, - сказаў Дэдэ i далiкатна, нiбы датыкаючыся да найдаражэйшай крохкай вазы, узяў яе пад руку.
Моўчкi спускалiся яны па лесвiцы: гэта была iх завядзёнка - пасля сустрэчы памаўчаць i пачынаць гаворку толькi тады, калi сыдзеш з апошняй прыступкi. Як лёгка i прыемна тут дыхалася! У той майскi дзень парк выглядаў так прыгожа, што нават яны, як быццам i звыклыя да гэтага хараства, адчулi сябе як у зачараваным царстве. Моўчкi дайшлi яны да стаўка. Тут, як i год назад, стаялi два крэслы, на якiх, здавалася, толькi што сядзела нябачная парачка. У парку не было нi душы... Ох, банальная, якая банальная гiсторыя!..
- Цябе бiлi, Iвета?
- Ды што ты, не! - Iвета глядзела на Дэдэ са сваёй заварожлiвай усмешкай.
- А як гэта ўсё здарылася? За што вас?.. I што будзе з бацькам?
- Нехта напiсаў данос... Нямецкi афiцэр гаварыў мне, што яны заўсёды так робяць: раз ёсць сiгнал - чалавека арыштоўваюць, а потым ужо высвятляюць. Калi нiчога такога не знаходзяць, чалавека вызваляюць. I бацьку, вядома, адпусцяць.
Усё гэта яна сказала такiм мiлым, спакойным тонам, нiбы расказвала пра штосьцi звычайнае i прыемнае.
- А ў чым жа шукаюць бацькаву вiну?
- Не ведаю... Адно мне толькi ясна, што нiякай крамолы ён не зрабiў...
- Ты ўпэўнена? Шкада...
- Шкада? Ты што, хочаш, каб бацьку там i трымалi? - разгневалася Iвета.
- Бедненькая мая... Табе было балюча, скажы...
- Не, - адказала Iвета i паглядзела яму проста ў твар сваiмi спакутаванымi вачыма. - Маладых яны не катуюць... З маладымi i больш-менш прыгожанькiмi яны ласкавыя, ветлiвыя... Аж залiшне ласкавыя, - i яна паблажлiва ўсмiхнулася.
- Залiшне ласкавыя, каб быць прыстойнымi. Ды што гэта я? Пра якую прыстойнасць тут можна... Паслухай, а мацi? Яна ж не маладая!
- Маму яны бiлi.
Дэдэ адвёў вочы ўбок.
- Кажуць, так ужо збiлi, што аж не можа сесцi, - раўнадушна прамовiў Дэдэ.
- Ну, гэта ўжо выдумкi! Людзi самi не ведаюць, што плятуць. Ну, бiлi, вядома, па твары... Ты ж ведаеш маму... Не, каб памаўчаць ды спакойна гаварыць... Яна ж крычала, закатвала сцэны, сама задавала немцам пытаннi, а на iхнiя адказваць не хацела.
Дэдэ апусцiў галаву:
- А з бацькам што?
- Не ведаю. Падобна на тое, што з мужчынамi яны вельмi жорсткiя... Зрэшты, хутка я пабачуся з бацькам... Адзiн афiцэр абяцаў дапамагчы... Занясу перадачу... Ён жа, бедалага, не можа есцi хлеба... Як з'есць, дык адразу прыступ. Трэба будзе сабраць сухароў ды занесцi...
Качкi вылезлi на бераг i, валюхаючыся, па-качынаму, шпацыравалi па траве. Сярод iх вылучалася адна асаблiва гаваркая i рухавая качачка. Iвета глянула на яе i, успомнiўшы вядомы мульцiк пра качара Дональда, весела рассмяялася... Якая ж яна малайчына, гэтая мiлая, слаўная дзяўчынка...
- Iвета, а як было з табой? Як цябе дапытвалi?
- Ды так... глупства... Лейтэнант усё скардзiўся...
- Ах, лейтэнант нават? I малады?
- Малады i да таго ж бландзiн. Такi самы бялявы, як я смуглая. I ведаеш, такi ўжо чысценькi, такi акуратненькi, ну проста дзiва было глядзець на такога дагледжанага чалавека. Мы ж усе пакутавалi ў страшэннай гразi. Увогуле, я табе скажу, нямецкiя афiцэры ўсе такiя ладныя, стройныя, высокiя. Дык вось гэты лейтэнант усё скардзiўся, што ў нас жанчыны не вельмi згаворлiвыя, не хочуць нiдзе бываць з немцамi. Перад тым як прыехаць сюды, ён служыў у Парыжы i кажа, што парыжанкi куды лагаднейшыя...
- Прастытуткi ўсюды ёсць, - прамармытаў Дэдэ.
Iвета з цiкавасцю сачыла за рухавай качачкай, якая цяпер ужо горда плыла па люстраной роўнядзi, сарамлiва хаваючы пад вадой свае няўклюдныя лапкi.
