Андрэ Моруа - Бiяграфiя (на белорусском языке)
Яна глянула на яго са здзiўленнем, нават з пагардай:
- А як жа. Iначай я б вас не запрашала.
- О, вы сама велiкадушнасць!.. Ёсць столькi фамiлiй, што гатовы абараняць дабрачыннасць сваiх продкаў, нягледзячы на яўныя факты, аж да трыццатага пакалення.
- Нонсэнс! Сэр Уiльям быў дубiна, ён не разумеў сваёй жонкi i, апроч таго, здраджваў ёй з усiмi навакольнымi дзяўчатамi. Ёй папаўся лорд Байран. Гэта быў не толькi вялiкi паэт, а мужчына прыгожы, як анёл, i разумны, як д'ябал. Не дзiва, што яна выбрала лепшага. Хто яе асудзiць?
Эрвэ адчуў, што спрачацца не варта. Аднак не мог стрымацца, каб не сказаць:
- Прабачце, лэдзi Спенсэр-Свiфт, вы ж не чыталi папер, то як жа вы ведаеце, што лорд Байран быў тут не як госць мужа, а выступаў у iншай ролi.
- Фамiльнае паданне, - прамовiла яна строга. - Мой муж чуў ад бацькi, а той ад свайго бацькi. Зрэшты, доказы знойдуцца, бо, паўтараю яшчэ раз, паперы будуць у вас. Зараз я iх вам пакажу, i вы мне скажаце, як вам лепш працаваць.
Яна паклiкала свайго магутнага дварэцкага:
- Мiлер, адамкнiце чырвоны склеп, прынясiце свечкi i дайце мне ключы ад сейфа. Я туды спушчуся з панам Марсена.
* * *
Тэатральнасць афармлення рабiла ўражанне. Склеп, якi знаходзiўся ў сутарэннi, абабiты чырвоным шоўкам, не меў электрычнага асвятлення, як iншыя пакоi замка. Ад свечак распаўзалiся ценi i дрыжалi ў кутках. Да бакавой сцяны быў прысунуты вялiзны сейф, стылiзаваны пад сярэдневяковы куфар. Насупраць красавалася шырокая канапа. Старая дама, велiчна спусцiўшыся ўнiз пад руку з французам, узяла ключы i, пакруцiўшы iмi ў трох адмысловых шчылiнах, набрала сакрэтную лiчбу. Пасля чаго Мiлер расчынiў насцеж цяжкiя акованыя жалезам дзверцы.
Блiснула сталовае серабро... Марсена заўважыў скураныя каробкi, i гаспадыня адразу ж дастала тоўсты альбом у белым саф'яне.
- Вось дзённiк Пандоры... А вось пiсьмы, перавязаныя ёю ўласнаручна ружовай стужкай.
Яна азiрнулася:
- Ну вось... Дзе ж вас пасадзiць? Вунь той дубовы стол вам будзе зручны... Ён прасторны... Падыходзiць? Добра... Мiлер, пастаўце два кандэлябры каля пана Марсена, справа i злева... Замкнiце сейф, i мы пакiнем маладога чалавека, няхай працуе.
- А цi магу я застацца тут на ўсю ноч? Часу мала, а хочацца прачытаць усё.
- Дарагi пан Марсена, нiколi не трэба спяшацца. Калi ёсць жаданне, зрабiць паспееце. Абед вам прынясуць сюды, i нiхто вашага спакою не парушыць. Заўтра ранiцай вам пададуць снеданне ў ваш пакой, потым яшчэ можаце працаваць. А першай гадзiне палуднаваць будзеце разам са мной... Вас задавальняе такi расклад?
- Цудоўна, лэдзi Спенсэр-Свiфт... I выказаць не магу, як я вам...
- I не выказвайце. Спакойнай ночы!
Эрвэ застаўся ў падвале адзiн. Выняў з партфеля аўтаручку, паперу, прымасцiўся каля вялiзнага стала i з асалодай разгарнуў белы альбом. Почырк быў дробны i невыразны, старая лэдзi сказала праўду. Вiдаць, Пандора знарок пiсала так, каб цяжка было прачытаць. Альбом мог трапiць у рукi яе мужа, i асцярожнасць тут была дарэчы. Марсена прывык разбiраць рукапiсы з пропускамi i скарачэннямi. Ён лёгка расшыфраваў радкi, накрэмзаныя Пандорай. Тон запiсак адразу ж яго развесялiў. Было ў iх тоне нешта дзiцячае.
Адчувалася, што пiша вельмi маладая жанчына. Многiя словы былi падкрэслены - адзнака палкасцi альбо нецярплiвасцi. Дзённiк пачынаўся з 1811 года, праз некалькi тыдняў пасля шлюбу.
25 кастрычнiка 1811. - Сёння адчуваю сябе стомленай, хворай i не магу сесцi на каня. Уiльям на паляваннi з сабакамi. Рабiць мне няма чаго, пачну пiсаць дзённiк. Гэты альбом мне прэзентаваў мой мiлы, мiлы тата, i я страшэнна шкадую, што разлучылася з iм. Баюся, што мой муж мяне нiколi не зразумее. Уiльям не злы чалавек, але ён не ведае, што жанчыне патрэбна пяшчота. Мабыць, ён не цiкавiцца мною. Ён больш гаворыць пра палiтыку, аб сваiх конях, аб сваiх арандатарах, чым аб сваёй жонцы. Як я помню, ён нi разу не вымавiў слова "кахаю" ад самага нашага вяселля. Ах! Праўда! На другi дзень ён сказаў Брыгiце: "Мая жонка закахалася ў мяне па вушы". Я i вокам не маргнула.
Эрвэ перагарнуў шмат старонак, поўных скаргаў i насмешак. Пандора была цяжарная i без радасцi чакала дзiцяцi. Гэта яшчэ больш звязвала яе з чалавекам, да якога яна не адчувала нiякай прыхiльнасцi. З яе наiўных заметак паступова вырысоўваўся брыдкi вобраз сэра Ўiльяма. Яго эгаiзм, фанабэрыя, пошласць былi занатаваны бязлiтаснай сведкай, у душы якой нарастаў да яго люты гнеў. Зусiм iначай, далiкатна i цёпла, апiсвала яна свайго суседа, лорда Пiтэрсана. У процiлегласць агiднаму сэру Ўiльяму той выглядаў на рэдкасць прывабна.
26 снежня 1811. - Учора, у першы дзень каляд, лорд Пiтэрсан прынёс мне ў падарунак цудоўнага шчанючочка. Як заўсёды, я сядзела адна, але прыняла лорда П., паколькi ён значна за мяне старэйшы. Ён мне расказваў пра лiтаратуру i мастацтва. Мне хацелася запiсаць яго блiскучыя думкi. Мне так прыемна было яго слухаць. У яго фенаменальная памяць. Ён чытаў мне вершы Вальтэра Скота i лорда Байрана. Якая асалода, век бы слухала! Адчуваю, што, каб я жыла з такiм чалавекам, як лорд Пiтэрсан, у мяне быў бы вялiкi прагрэс. Але ён у гадах, а я выйшла замуж да канца сваiх дзён. Наглытаешся смутку, бедная Пандора!
Працяг дзённiка сведчыў, што на яе зрабiла моцнае ўражанне паэма Байрана "Паломнiцтва Чайльд-Гарольда". У гэтым яна прызналася мужу, i той адказаў так: "Байран? Дык я ж яго добра ведаю. Я сустрэў яго тады, калi ён, як i я, вандраваў па свеце. Мы правялi разам вясёлыя ночы ў Iталii... Вярнуўшыся, ён запрашаў мяне да сябе ў Ньюстэдскае абацтва, дзе ён трымае трупу нiмфаў, пра якiх я мог бы расказаць шмат пiкантных анекдотаў, але гэта не для нявiнных вушэй маёй жоначкi... Ха-ха-ха!"
Потым у белым альбоме можна было прасачыць, з якiм спрытам i як настырна схiляла Пандора сэра Ўiльяма, каб той запрасiў Байрана ў Уайндхорст. Муж абараняўся: "А што мы будзем рабiць з iм? - гаварыў ён. - Нудзiцца пачне. Са мной на паляванне ён не пойдзе - нага кульгавая. Звяроў страляць не прывык". Жонка не здавалася: "Ну, тады я зраблю яму кампанiю". Сэр Уiльям абурыўся: "Вы, вы ў кампанii з гэтым бабнiкам, з гэтым донжуанам!.. Вы што, думаеце, я пакiну сваю жонку адну з Байранам?.. Не маю нiякага жадання пускаць гэтага шалапута, гэтага браканьера на сваю тэрыторыю".
Аднак трыумфальны поспех Байрана ў Лондане падзейнiчаў на сельскага джэнтльмена, i праз некаторы час ён пачаў ганарыцца гэтым сяброўствам, нават выхваляўся перад суседзямi. Нараджэнне дзiцяцi ўмацавала пазiцыi лэдзi Спенсэр-Свiфт. А чаму б не папрасiць Байрана быць хросным яе дачушкi? Гучнае iмя казытала самалюбства мужа. Сэр Уiльям здаўся: "Я напiшу яму, але ж ён не згодзiцца. Яму хапае па горла жанчын i работы". Аднак Байран згадзiўся. Ён любiў кантрасты i дысанансы. Тое, што сатанiнскага паэта надумалiся выбраць хросным, ды яшчэ каго - маленькай дзяўчынкi, яго вабiла i спакушала.
Эрвэ Марсена так захапiўся чытаннем, што яго не бралi нi голад, нi смага, нi сон. Але руплiвы Мiлер не забыў наведаць яго ў суправаджэннi лакея з падносам.
- Лэдзi Спенсэр-Свiфт вiтае вас i пытаецца, можа, ёсць якая патрэба, сэр?
- Нiякай. Скажыце ёй, што гэта так цiкава, што я, вiдаць, прабуду тут усю ноч.
Дварэцкi зiрнуў на яго з прыхаваным нездавальненнем.
- Усю ноч, сэр? Сапраўды? Тады мне прыйдзецца прыслаць сюды запасныя свечкi.
Эрвэ хутчэй пакаштаваў, чым з'еў свой абед, да прыкрасцi ангельскi, i прагна ўзяўся за альбом. Прыезд Байрана апiсваўся з хваляваннем. Iмклiвыя дробненькiя лiтары ледзь-ледзь удавалася разабраць.
"Сёння ранiцай аб адзiнаццатай гадзiне прыехаў лорд Б. Якi ён прыгожы i бледны! Ён выглядае няшчасным. Саромеецца сваёй кароткай нагi. Гэта можна заўважыць, бо ён не ходзiць, а бегае, каб калецтва не кiдалася ў вочы. Як ён памыляецца! Гэты недахоп робiць яго яшчэ больш цiкавым. Проста дзiўна, што Ўiльям асцерагаў мяне i казаў, што з жанчынамi ён смелы да нахабства. Але ж мне ён нi слова. Час ад часу кiдаў на мяне позiрк употай, аднойчы я злавiла гэты позiрк у люстры. А калi завязалася гутарка, то звяртаўся да Ўiльяма цi да лорда Пiтэрсана, а да мяне нi разу. Чаму?"
Да позняй ночы Эрвэ Марсена вывучаў, як з кожным днём Пандора ўсё больш паддавалася чарам паэта. Яму стала ясна, што маладая жанчына, шчырая i непрактычная, не магла зразумець, у чым прычына такiх мала байранiчных паводзiн госця. Байран прыехаў у Ўайндхорст з цвёрдым намерам быць стрыманым, па-першае, таму што не лiчыў геройствам спакушаць жонку гаспадара i, нарэшце, таму што бачыў наiўнасць i кволасць Пандоры i не жадаў прычыняць ёй боль. Чалавек у душы сентыментальны, сваю пяшчотнасць ён прыкрываў цынiзмам.
Вось чаму ён нават не намякнуў ёй пра каханне. Потым падзеi разгарнулiся. Сэр Уiльям напомнiў Байрану пра Ньюстэдскае абацтва i гуляшчых нiмфаў, якiя там жылi. Адну з iх вельмi ўпадабаў сельскi джэнтльмен i выказаў жаданне пабачыцца з ёю яшчэ раз. "Слухайце, Байран, а чаму б вам не запрасiць мяне ў Ньюстэд?.. Без жонкi, вядома!" Байран груба спынiў яго: "Як вам не сорамна! Маладажон, называецца... А калi ваша жонка ўздумае вам за гэта адпомсцiць?" Сэр Уiльям зарагатаў: "Мая жонка? Ха-ха-ха! Але ж мая жонка праведнiца i, мiж iншым, мяне абажае".
