Андрэ Моруа - Добры вечар, дарагая (на белорусском языке)
- У той вечар я, здаецца, вас пацалаваў?
- Здаецца!.. Мы цалавалiся цэлую гадзiну!.. Гэта было так прыемна!.. Вы былi маiм героем.
- Падмануў я вас, ашукаў!..
- Наадварот, у пачатку вайны вы былi такiм малайцом!.. Вы мне так падабалiся!.. Я помнiла ўсе вашы ўзнагароды. Я i цяпер iх помню, магу вам назваць... Потым, калi вас паранiлi на фронце i, папраўляючыся, вы абручылiся з Франсуазай Паскаль-Бушэ, шчыра прызнаюся, удар быў цяжкi. Што ж тут дзiўнага!.. Я вамi так захаплялася! Калi я ўгледзела, што вы жэнiцеся з дзяўчынай, якую я добра ведала, якая была маёй школьнай сяброўкай у Сэн-Жане, з дзяўчынай прыгожанькай, але крыху ду-дурнаватай (прабачце мне, Антуан), я здзiвiлася, я засмуцiлася... I не толькi я - увесь горад...
- Але чаму?.. Франсуаза i я - мы людзi аднаго кола, добра падабраная пара... Палюбуйцеся, Сабiна: гэта сцяна, усыпаная агнямi - скала Манака... Не нахiляйцеся!.. Тэраса крутая i над самым морам... Асцярожна, Сабiна!..
Мiжвольна ён прытрымаў яе за талiю. У тое ж iмгненне яна павярнулася i горача пацалавала яго ў губы.
- Тым горш, Антуан... Я тады страшэнна раўнавала... Як цяжка не сустракацца з чалавекам, якога любiш!.. А помнiце, як мы цалавалiся, гуляючы ў тэнiс?.. О! Вас гэта шакiруе!.. Пазнаю характар Кеснэ. Я ўпэўнена, што вы былi верным мужам...
- Самым верным... Нi разу не саграшыў...
- За дзесяць гадоў? Бедны Антуан!.. I вы былi шчаслiвы?
- Вельмi шчаслiвы.
- Тады ўсё к лепшаму, даражэнькi Антуан... А толькi цiкава тое, што выгляд ваш зусiм не сведчыць аб шчасцi.
- З чаго вы ўзялi?
- Сама не знаю... Нейкая ёсць у вас узбуджанасць, раздражнёнасць, ад незанятасцi цi што... I ўсё ж, Антуан, вы той самы Кеснэ з Пон-дэ-Лёра, чалавек энергiчны, гаспадар... I вы жывяце тут, далёка ад прывычнай справы, ад вашых сяброў... Я добра ведаю, што вы ўсё падпарадкавалi густам вашай жонкi. Але не можа быць, каб вы не шкадавалi аб гэтым?
- Магчыма, спачатку, калi выехаў, i сумаваў крыху. Але я знайшоў сабе тут iншае поле дзейнасцi. Я заўсёды захапляўся гiсторыяй... Я працую... Апублiкаваў некалькi кнiг, якiя мелi пэўны поспех.
- "Пэўны поспех"? Яны мелi надзвычайны поспех, Антуан, гэта - выдатныя кнiгi... Асаблiва ваш "Людовiк Адзiнаццаты"...
- Вы iх чыталi?
- Каб я ды не чытала! Мо сто разоў... Спачатку таму, што, як i вы, люблю гiсторыю... А потым шукала ў iх вас. Я нiколi не была раўнадушнай да вас, Антуан... Вы - цудоўны пiсьменнiк... Не, не, я не перабольшваю. Мне было нават прыкра, калi за абедам Франсуаза не прамовiла нi слова пра творчы бок вашага жыцця... Разы два мой муж прабаваў загаварыць аб вашых кнiгах, Франсуаза яго спынiла. Па-мойму, яна павiнна ганарыцца вашымi кнiгамi...
- А чым тут асаблiва ганарыцца?.. Яно то праўда, што яна не цiкавiцца маiмi работамi гэтага кiрунку.Яна больш чытае раманы. Затое ў сваёй галiне сапраўдны мастак: умее трапна выбраць гарнiтур, навесцi парадак у садзе... Уявiце сабе, тут кожная кветачка, кожны кусцiк дагледжаны ёю асабiста... З таго часу як крызiс закрануў Пон-дэ-Лёр i нашы прыбыткi намнога ўпалi, Франсуаза ўсё робiць сама.
- "Франсуаза ўсё робiць! У Франсуазы выключны густ!" I што смяшней за ўсё, ён у гэта верыць!.. Ах, якi вы непераборлiвы чалавек, Антуан! Я ж ведала Франсуазу дзяўчынкай... Тады ў яе не было нiякага густу... альбо не, была прагнасць да розных цацак, бляшак, аздоб... Нешта манернае, штучнае... Гэта вы яе выхавалi, прывучылi да хараства лiнiй строгiх, натуральных, да парадку... I што самае галоўнае, гэта вы далi ёй сродкi, каб яна магла жыць, не абмяжоўваючы сябе... Яе вячэрняе плацце - прыгожае, якраз па фiгуры, але не забывайце, мiлы мой, што гэта плацце ад Скiпарэлi... А там лёгка праявiць густ.
- Вы памыляецеся, Сабiна... Гэта плацце Франсуаза пашыла сама разам са служанкай.
- Дзiва што! Хто вам дасць веры! Даражэнькi Антуан, не расказвайце падобных баек жанчыне... Ёсць тэхнiчныя тонкасцi - розныя вытачкi, складкi... Апроч таго, атэлье Скiпарэлi ахоўвае свае сакрэты: спалучэнне залацiстых гузiкаў са стракатым барвенкам могуць вынайсцi толькi там... Але гэта не мае значэння...
- На жаль, гэта мае большае значэнне, чым вы думаеце... Я вам сказаў, прыбыткi нашы зусiм не тыя, што былi раней... Далёка не тыя! Пон-дэ-Лёр не дае мне нiчога, i Бернар пiша, што гэты спад можа цягнуцца некалькi год... Ну, кнiгi мае разыходзяцца нядрэнна... Я надрукаваў некалькi артыкулаў... Але гэтага мала, каб бедная Франсуаза магла заказваць плаццi ў модных атэлье.
- Тады гэта цуд, даражэнькi Антуан... Цуд, недаступны розуму... З пашанай схiляю галаву... Мiж iншым, я заўсёды адчувала прыхiльнасць да Франсуазы... Толькi нiяк не магла зразумець, чаму яе людзi не любяць.
- А хiба яе не любяць людзi?
- Ненавiдзяць... Вы што, не ведалi? Мяне страшэнна здзiвiла, што i ў Нiццы яе асуджаюць гэтак жа, як i ў Пон-дэ-Лёры.
- За што ж яе асуджаюць?
- О! Усё тое самае. Эгаiстка... З мужчынамi - какетка, з жанчынамi хiтруля. За крывадушнасць... Нарэшце, адсутнасць такту... Я яе заўсёды абараняла. Яшчэ школьнiцай, калi мы жылi разам у iнтэрнаце Сэн-Жана, я казала: Франсуаза Паскаль-Бушэ куды лепшая, чым здаецца на выгляд... Непрыемны голас i фальшывы тон, вось што ў ёй абурае...
- Вы знаходзiце, што ў яе непрыемны голас?
- Антуан!.. Вядома, пражыўшы дзесяць гадоў сумесна, вушы прывыкаюць... Зрэшты, гэта не яе вiна, i я не папракаю... Але што цяжэй за ўсё дараваць, дык гэта тое, што, падхапiўшы сабе такога мужа, як вы, яна...
- Што яна?
- Ды так, нiчога...
- Вы не маеце права, Сабiна, пачынаць фразу з намёкам i абрываць яе. Цi не шапнулi вам вашы iнфарматары, што ў Франсуазы былi палюбоўнiкi?
- Вы сур'ёзна пытаеце, Антуан?
- Зусiм сур'ёзна, магу вас запэўнiць...
- Вы ведаеце добра, мой мiлы, што гэтак гавораць пра ўсякую прыгожую жанчыну... Хто яго знае?.. Бывае дым i без агню... Франсуаза неасцярожная. Прыпамiнаю, што ў Пон-дэ-Лёры сцвярджалi нават, што яна кахала вашага брата.
- Бертрана?
- Ну так, Бертрана.
- Чыстае iдыёцтва... Бертран увасабленне сумленнасцi.
- Я iм гэта сто разоў паўтарала... Франсуаза i не здагадваецца, што я самы шчыры яе абаронца... А што там за матылькi беленькiя мiльгаюць у месячным святле?
- Гэта павой.
- Цудоўна! Евангельскiя лiлii далiны, цi ж няпраўда?
- Я б гэтага не сказаў... А цi не пара нам вярнуцца?.. Мабыць, нас чакаюць...
- Куды вы так спяшаецеся, Антуан?.. Я б ахвотна правяла з вамi ўсю ноч у гэтым садзе.
- Я,здаецца, азяб.
- Дайце мне вашу руку... О, ды яна як лёд!.. Дазвольце, я прыкрыю вас лёгенька сваiм плашчом?.. I мы б маглi гэтак жыць, сэрца к сэрцу, увесь век... Вы аб гэтым не шкадуеце, Антуан?
- Што я магу вам сказаць, Сабiна?.. А вы? Вы шчаслiвая?
- Вельмi шчаслiвая... Гэтак жа, як i вы, даражэнькi Антуан, гэта значыць, з адчаем у сэрцы... Гэта сцежка вядзе ўгору, праўда?.. Ад вас мне няма чаго таiць... Я доўгi час сабе жадала смерцi... Цяпер яно лепш... Я супакоiлася... Вы таксама.
- Якая вы здагадлiвая, Сабiна!
- Не забывайце, што я вас калiсьцi любiла, Антуан... Гэта абвастрае зрок... Падтрымайце мяне, калi ласка... Гэты пад'ём даволi круты... Скажыце мне, Антуан, калi вы нарэшце агледзелiся? Калi вы ўбачылi Франсуазу такой, як яна ёсць? Бо як жанiлiся, вы былi сам не свой, яна вам свет завязала.
- Баюся вам пярэчыць, Сабiна, але нязгоды мiж намi i цяпер няма... Зразумейце мяне правiльна... Я i сёння адчуваю вялiкую прыхiльнасць да Франсуазы... "Прыхiльнасць" - слова смешнае, слабае, - я люблю Франсуазу... Але, як вы толькi што трапна сказалi, першыя два гады пасля нашага шлюбу, я быў сам не свой ад пачуццяў, каханне наша было моцным, непарушным i, маю ўсе падставы сцвярджаць, узаемным.
- Вось як!..
- Што "вось як"?.. О не, Сабiна, вы заходзiце надта далёка... Але вам не ўдасца знiшчыць маiх успамiнаў... Франсуаза дала мне такiя доказы кахання, што сляпы i той бы пераканаўся. Яна жыла для мяне, а я - для яе... Удваiх мы былi шчаслiвыя i не шукалi нiкога... Вы мне не верыце?.. Але я кажу праўду, Сабiна... Я кажу тое, што ведаю... Я быў з ёю... а вы не былi.
- Бедны мой друг, я з ёю была раней за вас... Я знаю вашу жонку з дзяцiнства. Яе сястра Элен i яна вучылiся разам са мной... Помню, як Франсуаза, з ракеткай у руцэ, стаяла на двары Сэн-Жана i гаварыла нам, Элен i мне: "Я павiнна выйсцi замуж за старэйшага Кеснэ, i я выйду за яго абавязкова".
- Гэтага не можа быць, Сабiна. Сям'я Паскаль-Бушэ i мая радня нiколi не былi ў дружбе; Франсуаза мяне не ведала. Я пазнаёмiўся з ёю выпадкова ў 1917 годзе, калi прыехаў у водпуск на папраўку.
- Выпадкова?.. Ну вось... Вы i ў гэта паверылi. Але ж мне Элен усё дакладна растлумачыла. Справа ў тым, што, калi пачалася вайна, пан Паскаль-Бушэ, яе бацька, дайшоў да галечы. Гуляка быў i калекцыi збiраў, а гэта дарагi занятак. Дочкi празвалi яго пашой, i ён гэтага заслугоўваў. Гнаўся за раскошай. Рэстаўрацыя замка Фларэ яго канчаткова даканала... "Дочанькi мае, - сказаў ён Элен i Франсуазе, - тут у нашай акрузе толькi два шлюбы могуць выратаваць нас: адзiн з дэ Тыянжам, другi з Кеснэ". Спрытныя дочанькi злавiлi i таго i другога.
- Хто вам расказаў гэту гiсторыю?
- Самi сёстры. Хто ж яшчэ?..
- I вы мяне не папярэдзiлi?
- Не магла ж я выдаць сяброўку... I потым я не хацела перашкаджаць... Гэта быў яе адзiны шанс. Таму што Франсуазу нi ў Луўе, нi ў Пон-дэ-Лёры нiхто, апроч такога наiўнага донкiхота, як вы, не ўзяў бы замуж. Нармандскiя сем'i не любяць банкрутаў.
