Андрэ Моруа - Пакаранне золатам (на белорусском языке)
Я паспрабаваў змянiць тэму гутаркi. Бурдак быў адукаваны, нядрэнна разбiраўся ў гiсторыi. Мне цiкава было паслухаць пра калекцыю аўтографаў, сабраную iм калiсьцi, але яго жонка, апантаная яшчэ больш, чым ён, павярнула зноў на ранейшае.
- Ёсць адзiн чалавек, якога я ўсё ж баюся, - сказала яна прыглушаным голасам, - гэта наш метрдатэль, немец, што прыносiць нам падсняданак. Позiрк, якi ён кiдае часам на гэтыя дзверы, мне страшэнна не падабаецца. Але ранiцай мы дома абое. Я думаю, што ў гэты час няма нiякай пагрозы.
I яшчэ мелi клопат - сабаку. У iх быў прыгожы пудзель, на рэдкасць разумны, якi заўсёды ляжаў у кутку гасцiнай. Але ж тры разы на дзень яго трэба было выпускаць. I яны вадзiлi яго напераменку.
Я развiтаўся.
Мне было прыкра ад iх вар'яцкай манii, дурной упартасцi, i разам з тым нешта прыцягвала мяне да гэтых незвычайных людзей.
Пасля вiзiту да iх я часта знарок пачаў раней адрывацца ад работы, каб прыйсцi на абед у "Залатую змяю" роўна а сёмай гадзiне. Тады я мог сесцi за адзiн стол з панi Бурдак. Яна не была такой ваўкаватай, як яе муж, i даволi наiўна дзялiлася са мной сямейнымi трывогамi i праектамi.
- Эжэн, - аднойчы прызналася яна, - чалавек выключнай iнтуiцыi. Ён прадугледжвае ўсё. Сёння ўночы раптам у яго з'явiлася думка, што ўрад можа абвясцiць абмен грошай, каб выбраць iх з прыватных рук, i тады мы будзем вымушаны прад'явiць свае даляры.
- Вядома. I што ж тут дрэннага?
- Гэта вельмi сур'ёзна, - сказала яна. - Мы нiчога не прад'яўлялi, калi Мiнiстэрства фiнансаў Злучаных Штатаў у 1943 годзе ўзяло на ўлiк маёмасць бежанцаў... На нас бы пасыпалiся непрыемнасцi... Але ў Эжэна ёсць новы план. Здаецца, у некаторых рэспублiках Паўднёвай Амерыкi падатак на прыбыткi не накладаецца. Калi б нам удалося туды перакiнуць наш капiтал...
- Як жа яго перакiнуць, не паказаўшы ў таможнi?
- Эжэн мяркуе, што трэба спачатку прыняць падданства тае дзяржавы, якую мы сабе выберам. Калi, напрыклад, мы станем уругвайцамi, перавод туды грошай будзе законны.
Гэта мне паказалася настолькi забаўным, што назаўтра я прыйшоў у рэстаран снедаць. Пан Бурдак, як заўсёды, сустрэў мяне з радасцю.
- О? - заварушыўся ён. - Гэта так добра, што вы якраз прыйшлi. Я хацеў у вас запытацца... Цi не ведаеце вы, якiя трэба выканаць фармальнасцi, каб стаць венесуэльцам?
- Не скажу, не ведаю.
- А калумбiйцам?
- Таксама не ведаю. Наконт гэтага вы звярнiцеся ў консульствы адпаведных краiн.
- У консульствы? Вы што, ашалелi? Каб прыцягнуць увагу!
Ён з агiдай адсунуў смажанае кураня i цяжка ўздыхнуў:
- Што за эпоха! Вось бы нарадзiцца ў 1830-м i пражыць увесь век без казначэйскага гвалту, без страху, што цябе абрабуюць! А цяпер кожная краiна разбойнiк з вялiкай дарогi... Нават Ангельшчына... Я там прыхаваў некалькi карцiн i габеленаў з разлiкам даставiць iх сюды. I ведаеце, што яны ад мяне патрабуюць? Стопрацэнтную пошлiну за вываз, што раўназначна канфiскацыi... Нас абкрадваюць, дарагi мой пане, як у цёмным лесе, як у цёмным лесе.
Пасля гэтага я выехаў па справах у Калiфорнiю, так i не даведаўшыся, кiм яны сталi: уругвайцамi, венесуэльцамi цi калумбiйцамi. Калi праз год я зноў вярнуўся ў Ню-Ёрк, я запытаў пра iх у пана Рабера, гаспадара "Залатой змяi":
- Скажыце, як Бурдакi? Вы штодня iх бачыце?
- О не! - здзiвiўся пан Рабер. - Што вы? Хiба вы не знаеце? Яна памерла месяц таму назад, вiдаць, ад сардэчнай хваробы, i з таго дня яе муж сюды нi нагой. Не iначай сам захварэў ад перажыванняў.
Я ж уявiў сабе зусiм iншую прычыну. Я паслаў старому спачуванне i папрасiў дазволу яго наведаць. Назаўтра ён пазванiў мне па тэлефоне, каб я прыйшоў. Ён быў вельмi бледны, страшэнна худы, губы белыя, голас як з-пад зямлi.
- Я толькi ўчора дачуўся аб вашым няшчасцi, - прамовiў я, - i з'явiўся неадкладна, каб вам чым-небудзь дапамагчы, бо, апроч смутку i болю пасля такой страты, вы, я ведаю, цяпер i самi ў немагчымым становiшчы.
- Не, не, - запярэчыў ён. - Зусiм не... Можна прывыкнуць... Праз акно мне вiдны прахожыя, праязджаюць аўтамабiлi... I потым, скажу вам шчыра, жывучы так, я нарэшце адчуваю сябе ў бяспецы. Раней, iдучы снедаць, я проста мучыўся... Мала што магло здарыцца за маю адсутнасць... Хоць я ведаў, што там мая жонка, мой бедны друг, але ж яна не любiла брацца за рэвальвер, асаблiва, калi пачало здаваць сэрца. Цяпер я адчыняю дзверы, i чамадан у мяне заўсёды на воку... Перада мной тое, што мне даражэй за ўсё... I пакуты мае акупаюцца... Вось толькi адна бяда - мой бедны Фердзiнанд.
Пудзель, пачуўшы сваё iмя, падняўся, падбег i сеў у нагах гаспадара, пiльна на яго паглядаючы.
- Нiчога не зробiш, я не магу цяпер сам вадзiць яго на прагулку, але дамовiўся з пасыльным, па-iхняму "бел-бой", i што за мова, называлi б, як людзi - "пасыльны", а то ламай язык. Ах, гэта ангельская мова - чысты смех! Я знайшоў маладога хлопца, i за невялiчкую плату ён абслугоўвае Фердзiнанда, гуляе з iм, ну i ўсё iншае... Так што болей нiякiх сур'ёзных праблем у мяне няма... Вы мелi ласку, дарагi мой пане, прапанаваць мне вашу падтрымку, але ж яно iдзе на лад, усё iдзе на лад, магу вас запэўнiць.
- А вы больш не збiраецеся перасяляцца ў Паўднёвую Амерыку?
- Не, дарагi мой пане, не... Што я там буду рабiць? Вашынгтон больш не ставiць пытання аб абмене грошай, i ў мае гады...
Ён сапраўды вельмi пастарэў: умовы, у якiх ён сябе прымусiў жыць, падрывалi здароўе. Ружовыя шчокi выцвiлi, завастрылiся, кожнае слова вымаўлялася з натугай.
"Наўрад цi ён доўга працягне", - падумаў я.
Пераканаўшыся, што нiчым яму не дапамагу, я развiтаўся. Быў у мяне намер зрэдку заходзiць да яго, але праз некалькi дзён, разгарнуўшы "Ню-Ёрк Таймс", заўважыў загаловак: "Смерць французскага эмiгранта. Поўны чамадан даляраў". Я прачытаў рэпартаж. Паведамлялi пра старога Бурдака. Яго знайшлi мёртвым ранiцай. Ён ляжаў на сваiм чорным чамадане, закруцiўшыся ў коўдру. Смерць была натуральная, скарб некрануты. Я прыйшоў у гатэль "Дэльмонiка", каб даведацца, калi i дзе адбудзецца пахаванне. Таксама спытаў адмiнiстратара, што з Фердзiнандам:
- А дзе ж сабака нябожчыка пана?
- Прэтэнзiй не паступала, аддалi гiцлям на жывадзёрню.
- А грошы?
- Калi не знойдуцца наследнiкi, дык iх забярэ амерыканская казна.
- Канец вясёленькi, - сказаў я.
А сам падумаў: "Вясёленькi канец доўгай i нуднай гiсторыi".
Пераклад: Юрка Гаўрук
