Генрих Белль - Бiльярд а палове дзесятай (на белорусском языке)
- Hе ведаю. Здаецца, яго тэрмiнова шукаюць, твайго доктара. Вось, бяры свой каньяк i - змывайся хутчэй. Самае меншае семнаццаць старых i маладых баб ганяюцца за табой; давай, бо ўжо нейкая зноў спускаецца сюды.
Яна выглядала так, быццам пiла на сняданак чыстую жоўць; была апранутая ў залацiстую сукенку, насiла залацiстыя чаравiкi, залацiстую шапачку i муфту з iльвiнае шкуры. Яе выгляд выклiкаў агiду, а некаторыя госцi з забабонамi нават закрывалi твар рукою, калi яна з'яўлялася. Пакаёўкi кiдалi працу праз яе, кельнеры не хацелi яе абслугоўваць, але ён, Гуга, калi ёй удавалася яго злавiць, мусiў гадзiнамi гуляць з ёю ў карты; пальцы ў яе былi нiбы курыныя кiпцi; па-людску выглядала толькi цыгарэта ў яе вуснах. "Каханне, мой хлопча... я нiколi не спазнала, што гэта такое; не было нiводнага чалавека, якi здолеў бы не выказаць сваёй агiды перада мною; мая мацi праклiнала мяне сем разоў на дзень, выкрыквала мне сваю агiду проста ў твар; у мяне была прыгожая i маладая мацi, малады i прыгожы быў бацька, былi мае браты i сёстры; яны б атруцiлi мяне, каб толькi здолелi набрацца смеласцi на гэта; яны называлi мяне: Гэткае-што-не-павiнна-было-нарадзiцца - мы жылi высока, у жоўтай вiле пад сталеплавiльняю; увечары тысячы рабочых выходзiлi з заводскай брамы, iх чакалi з усмешкамi дзяўчаты i жанкi; смеючыся, яны iшлi ўнiз па гразкай вулiцы; я ж бачу, чую, маю адчуваннi нюху, дотыку, як усе астатнiя людзi, умею пiсаць, чытаць, лiчыць i адрознiваць на смак - ты першы чалавек, якi вытрымлiвае побач са мною больш як паўгадзiны, чуеш ты, першы!"
Следам за ёй цягнуўся страх, подых няшчасця; яна кiнула ключ ад нумара на прылавак, крыкнула служку, што стаяў там замест Ёхэна: "Гуга, дзе гэта Гуга?"; i калi хлопец пацiснуў плячыма, яна рушыла да дзвярэй-круцёлкi; прыдзвернiк, што адчынiў iх перад ёю, апусцiў вочы долу, а яна, апынуўшыся на вулiцы, адразу насунула на твар вэлюм.
"У гатэлi я яго не нашу, - казала яна Гугу, - няхай тут нешта ўбачаць за свае грошы, няхай глядзяць мне ў твар за мае грошы; але тыя, што на вулiцы, яны гэтага не заслужылi".
- Я прынёс каньяк, пане доктар.
- Дзякуй табе, Гуга.
Гуга любiў гэтага чалавека; доктар Фэмель прыходзiў шторанiцы а палове дзесятай i вызваляў яго да адзiнаццацi, надаваў яму адчуванне вечнасцi; хiба не было так заўсёды, хiба не стаяў ён ужо стагоддзi пры гэтых лакiравана-белых дзвярах, заклаўшы рукi за спiну, назiраючы за цiхай гульнёй, слухаючы аповяд, якi пераносiў яго на шэсцьдесят год назад, потым на дваццаць уперад, зноў на дзесяць назад, а пасля раптоўна перакiдалi яго ў рэчаiснасць таго лiстка календара, што вiсеў на сцяне? Белае на зялёным, чырвонае на зялёным, бела-чырвонае на зялёным, i заўсёды ў прасторы, абмежаванай борцiкамi, усяго на гэтых двух квадратных метрах зялёнага сукна; яно было чыстае, сухое, дакладнае, памiж паловай на дзесятую i адзiнаццаццю; два, тры разы сысцi ўнiз па вялiкi кiлiшак каньяку; час не быў тут анiякай велiчынёю, з якой можна было б што-небудзь прачытаць; ён усмоктваўся гэтай прастакутнай зялёнай прамакаткай; дарэмна бiлi гадзiннiкi, дарэмна рухалiся стрэлкi, бессэнсоўна намагаючыся ўцячы адна ад адной; усё спынялася, пакiдалася на месцы, калi прыходзiў Фэмель - якраз у той час, калi было найболей працы: старыя госцi ад'язджаюць, прыязджаюць новыя; ён мусiў стаяць тут, аж пакуль гадзiннiк на вежы сабора Святога Севярына не праб'е адзiнаццатую? Прасторы, пазбаўленыя паветра; гадзiннiкi, пазбаўленыя часу; ён апускаўся тут на дно акiянаў; рэчаiснасць сюды не даходзiла, прыцiскалася звонку, нiбы да шкла акварыума цi да вiтрыны крамы; яна губляла свае вымярэннi, захоўваючы толькi адно-адзiнае: была плоская, быццам выразаная з аркуша дзiцячых выцiнанак, яны ўсе мелi часовае ўбранне, як тыя выразаныя папяровыя лялькi; яны бездапаможна бiлiся аб сцены, што былi таўсцейшыя за цэлыя стагоддзi са шкла; удалечынi быў цень сабора Святога Севярына, яшчэ далей - вакзал i нерэальныя цягнiкi: "хутк." i "пас.", "прыг." i "баг."; чамаданы везлiся да пагранiчных станцый; рэальныя былi толькi тры бiльярдныя шары, што каталiся па зялёнай прамакатцы, утвараючы штораз новую фiгуру: Фэмель ударам кiя ствараў бясконцасць, што ўтрымлiвалася ў тысячах формул на двух квадратных метрах, а голас ягоны губляўся ў часе.
- Цi будзеце расказваць далей, пане доктар?
- Хочаш слухаць?
- Хачу.
Фэмель усмiхнуўся, адпiў каньяку з кiлiшка, запалiў новую цыгарэту, узяў у руку кiй i ўдарыў па чырвоным шары: чырвонае i белае пакацiлiся па зялёным.
- Праз тыдзень пасля гэтага, Гуга...
- ... Пасля чаго?
Фэмель усмiхнуўся зноў.
- ...Пасля той гульнi 14 лiпеня 1935 года, якую хлопцы ўвекавечылi ў тынку над бляшанай шафкаю, праз тыдзень пасля той гульнi я быў рады, што Шрэла напомнiў мне дарогу, што вяла да Трышлеравага дома. Я стаяў на балюстрадзе старой вагоўнi, у Нiжнiм Порце; адтуль як на далонi была вiдаць уся дарога, што бегла памiж шупак з дровамi i вугалем, спускалася да крамы будматэрыялаў, а адтуль iшла да порта, абгароджанага ржавым жалезным бар'ерам; тут былi цяпер адно што карабельныя могiлкi. Апошнi раз я быў там за сем гадоў да таго, але гэтых гадоў магло быць i пяцьдзесят; калi мы разам з Шрэлам хадзiлi ў госцi да Трышлера, мне было трынаццаць; доўгiя ланцугi баржаў кiдалi ўвечары якар каля падножжа схiлу; жонкi шкiпераў з кошыкамi для пакупак сыходзiлi па хiсткiх кладках на бераг; у жанчын былi свежыя твары, а ў позiрках - упэўненасць; мужчыны, занудзiўшыся без пiва i газет, сыходзiлi на бераг услед за жанкамi; Трышлерава мацi ўсхвалявана пераглядала свае тавары: капусту, памiдоры, серабрыстую цыбулю, што ў пучках вiсела на сцяне; а на дварэ аўчар даваў кароткiя i рэзкiя каманды сабакам, каб яны жвавей заганялi авечак у загарадку; на другiм баку - гэта значыць тут, Гуга, - свяцiлiся газавыя лiхтарнi, жаўтлявае святло запаўняла белыя шары, якiя ланцугом цягнулiся на поўнач у бясконцасць; Трышлераў бацька запальваў свяцiльнi ў карчме, а Шрэлаў бацька з ручнiком пад пахаю прайшоў у глыб двара, у шынок для грузчыкаў, дзе мы, хлопцы - Трышлер, Шрэла i я, разбiвалi на дробныя кавалкi камлыгi лёду i абкладвалi гэтымi кавалкамi скрынi з пiвам.
Цяпер жа, Гуга, праз сем год, у гэты дзень 21 лiпеня 1935 года, на ўсiх парканах злузвалася фарба, i я заўважыў, што каля вугальных сховiшчаў Мiхаэлiса абноўленая была толькi брама; за парканам гiбелi зваленыя ў груду брыкеты; я раз-пораз аглядаў усе звiлiны дарогi, каб пераканацца, што за мною нiхто не сочыць; я быў змораны, адчуваў, як пякуча балелi раны на спiне, як пульсаваў гэты боль; дзесяць хвiлiн на дарозе нiхто не паяўляўся; я глядзеў на вузкую рухомую палоску чыстай вады, што злучала Нiжнi Порт з Верхнiм: нiводнай лодкi не было вiдно; я паглядзеў на неба: самалётаў там не было, i я падумаў: ты, здаецца, надаеш сабе занадта вялiкае значэнне, калi мяркуеш, што яны вышлюць самалёты, каб цябе шукаць.
Я зрабiў тое, Гуга: я пайшоў разам са Шрэлам у маленькую кавярню Цона на вулiцы Буасэрэ, дзе збiралiся авечкi; я паўшэптам сказаў гаспадару пароль "Пасвi авечак маiх" i прыняў прысягу - гледзячы проста ў вочы маладой дзяўчыне, якую звалi Эдыт, - што нiколi ў жыццi не пакаштую бычынага прычасця; пасля ў цёмным пакойчыку ад чорнага ўвахода я сказаў прамову, поўную цьмяных выразаў, гучанне якiх не наводзiла на думку пра авечак: гэтыя словы мелi прысмак крывi, бунту i помсты, помсты за Фэрдзi Прогульске, якому яны адсеклi галаву ранiцай таго дня; тыя, што сядзелi вакол стала i слухалi мяне, выглядалi так, нiбы гэта iм адсеклi галовы; яны спалохалiся i зразумелi цяпер, што дзiцячая сур'ёзнасць не менш сур'ёзная, чым дарослая; у iх вачах былi страх i ўпэўненасць, што Фэрдзi ўжо сапраўды няма сярод жывых: яму было семнаццаць год, ён займаўся бегам на сто метраў, быў вучнем сталяра; я толькi чатыры разы бачыў яго - i не забуду яго да скону: два разы ў Цонавай кавярнi i два разы ў нас дома; Фэрдзi прабраўся ў кватэру Бена Вакса i, калi той выходзiў са спальнi, кiнуў яму пад ногi бомбу; у Бена Вакса былi толькi апёкi ступняў ног; у калiдоры разляцелася на кавалкi вялiкае люстра, пахла спаленым чорным порахам; дурнота, што вынiкала з дзiцячае шляхетнасцi... чуеш, Гуга, ты праўда чуеш, што я кажу?
- Чую.
- Я чытаў Гёльдэрлiна: "Цвёрдае Божае сэрца, нават калi спачувае...", a Фэрдзi чытаў толькi Карла Мая, i было падобна на тое, што мы абодва прапаведавалi адну i тую шляхетнасць; ён адпакутаваў за сваю дурноту пад катавай сякерай - на досвiтку, калi царкоўныя званы клiкалi на ютрань, у пякарнях хлопчыкi-разносчыкi булак пералiчвалi iх, кладучы ў свае торбы, калi тут, у гатэлi "Прынц Генрых" падавалi сняданак першым гасцям, калi шчабяталi птушкi, дзяўчаты-малочнiцы ў пантофлях на гумовых падэшвах заходзiлi ў цiхiя пад'езды дамоў, каб паставiць бутэлькi з малаком на чыстыя какосавыя ходнiкi, ганцы на матацыклах iмчалiся па горадзе, ад слупа да слупа, наклейваючы паведамленнi ў чырвонай рамцы: "Пакаранне смерцю! Вучань Фердынанд Прогульске", - i гэтыя афiшкi чыталi тыя, хто рана ўстае: трамвайшчыкi, вучнi i настаўнiкi - усе тыя, хто ўранку, паклаўшы сняданак у сумку альбо кiшэнь, спяшалiся да трамваяў, не паспеўшы яшчэ разгарнуць мясцовую газету, дзе вялiкiмi лiтарамi было набрана: "Навука ўсiм iншым", i я прачытаў гэта, Гуга, якраз тады, калi вось тут, на рагу вулiцы, чакаў "сямёрку".
