Эрнест Хемингуэй - Стары чалавек i мора (на белорусском языке)
Неба зацягвалася хмарамi, што плылi на ўсход, i адна за адной зоркi, якiя ён ведаў, знiкалi. Здавалася, што ён завiтае ў вялiзны каньён хмар. Вецер сцiх.
- Тут будзе кепскае надвор'е праз тры цi чатыры днi, - сказаў ён. - Але не сёння ўночы i не заўтра. Шыкуйся зараз да свайго сну, старэча, пакуль рыба паводзiць сябе спакойна.
Учэпiста трымаючы шнур у правай руцэ, ён прыцiснуў яе клубом, налёгшы ўсёй сваёй вагой на борт носа. Пасля ён спусцiў шнур на плячах трохi нiжэй i ўхапiўся за яго левай рукой.
"Мая правая рука можа трымаць яго датуль, пакуль ён прыцiснуты, - падумаў стары чалавек. - Калi шнур аслабне ў сне, левая абудзiць мяне, як той пачне выпаўзаць. Цяжкавата будзе правай руцэ. Але ён звычны да пакаранняў*. Нават калi я пасплю хвiлiн дваццаць або паўгадзiны, будзе няблага".
* Стары чалавек, персанiфiкуючы i сваю правую руку, ужывае ў стасунку да яе мужчынскi род.
Так ён ляжаў, зацiскаючы сабою, усiм целам сваiм шнур, перакладаючы ўсю сваю вагу на правую руку, i ўрэшце заснуў.
Стары чалавек снiў не iльвоў, а вялiзны касяк марскiх свiней, што расцягнуўся на восем цi дзесяць мiляў, i гэта было ў час iхняга спароўвання, i яны скакалi высока ў паветра ды вярталiся ў тую ж яму, якую яны, скачучы, утваралi ў вадзе.
Потым яму снiлася, што ён у вёсцы на сваiм ложку, i што дзьме "паўночнiк"*, яму дужа сцюдзёна, а левая рука здранцвела, бо галава ягоная спачывае на ёй замест падушкi.
* Моцны паўночны вецер.
Пасля гэтага прыснiўся яму доўгi жоўты бераг, i ён убачыў, як шарай гадзiнай першы леў ступiў на бераг, а пасля прыйшлi другiя львы, i ён, успёршы падбародак на борт, на носе карабля, што стаяў на якары пад павевам берагавога брызу, чакаў з'яўлення новых львоў i быў шчаслiвы.
Месяц ужо даўно ўзышоў, але стары чалавек спаў сабе, i рыба рупна цягнула лодку, i тая кiравалася ў тунэль, збудаваны з хмар.
Ён прачнуўся ад удару ў твар кулаком уласнай правай рукi. Апякаючы яе, шнур iрваўся ўнiз, у мора. Стары чалавек зусiм не чуў левай рукi i як толькi мог тармазiў правай, але шнур з iмклiвасцю раскручваўся. Урэшце левая рука намацала шнур, i ён прыцiснуўся да яго спiнай, хоць шнур апальваў яе i руку, што прыняла на сябе ўсю напругу, i балюча рэзаў яе. Ён азiрнуўся на запасныя маткi: яны падавалi шнур са спорнасцю канвеера. Якраз тады рыба скочыла з вады, як быццам выбухнула ў акiяне, а пасля цяжка ўпала. Потым яна скакала зноў i зноў, але лодка iшла хутка, хоць шнур усё размотваўся, i стары чалавек напiнаў яго аж да небяспечнай напругi, напiнаў яшчэ i яшчэ раз. Урэшце яго шпурнула на нос лодкi, тыцнула тварам у адрэзаны кавалак дэльфiна, i ён не мог паварушыцца.
"Вось што мы атрымалi, - падумаў ён. - Прымайма падарунак. Але змусь яго заплацiць за гульнi са шнурам, - падумаў ён. - Змусь яго заплацiць за гэта".
Ён не мог бачыць рыбiных скачкоў, адно чуў, як нiбыта разломваўся акiян, ды цяжкi ўсплёск, калi марлiн рухнуў. Шнур з ягонай хуткасцю моцна ранiў рукi, але стары чалавек загадзя ведаў, што гэтак будзе, i звыкла намагаўся, каб той не чапляў найбольш далiкатных частак рукi, не саслiзнуў у далонь ды не разануў па пальцах. "Калi б хлопчык быў тут, ён змачыў бы маткi шнура, - падумаў стары чалавек. - Але, калi б хлопчык быў тут. Калi б хлопчык быў тут..."
Шнур усё знiкаў i знiкаў у вадзе, але зараз рух гэты павольнеў, i стары чалавек прымушаў рыбiну здабываць кажнюткую цалю шнура. Вось ён узняў галаву на дне лодкi, пакiнуўшы там кавалак рыбы, расплюшчаны ягонай шчакой. Пасля ён укленчыў, а тады паволi ўстаў на ногi. Ён адпускаў шнур, але з кожным разам усё больш непаспешлiва. Ён адсунуўся назад, туды, дзе намацваў нагою маткi шнура, якiх не мог бачыць у цемры. Тут яшчэ было процьма шнуру, i на марлiнаву долю выпадала валачыць увесь прыпас у вадзе.
"Так, - падумаў ён. - I, апрача таго, марлiн скочыў больш за тузiн разоў i напоўнiў мяшкi ўздоўж свайго хрыбта паветрам i цяпер не можа падацца памiраць глыбока на дно, адкуль я не здолеў бы яго выцягнуць. Неўзабаве ён пачне кружляць, i вось тады я павiнен як след нацiснуць на яго. Цiкава, што яго так раптоўна спудзiла? Мажлiва, голад напоўнiў адчаем або штосьцi напалохала ўночы? Можа, ён раптам адчуў страх. Але ж гэткая спакойная дужая рыбiна, i такая, здавалася, бясстрашная i ўпэўненая. Дзiўна".
- Лепей сам будзь бясстрашны i ўпэўнены ў сабе, старэча, - сказаў ён. - Ты трымаеш яго iзноў, ды не можаш анi трохi падцягнуць шнур. Але неўзабаве ён павiнен закружляць.
Трымаючы шнур левай рукой i плячыма, стары чалавек нахiлiўся i чарпануў вады правай рукой, каб змыць рэшткi рыбiнага мяса са свайго твару.
Ён непакоiўся, каб яно не пацягнула яго на ванiты, i ён не падупаў на сiле. Абмыўшы твар, стары чалавек памыў правую руку ў вадзе за бортам i не выцягваў яе пэўны час з салёнай вады, назiраючы за з'яўленнем першага святла, за якiм - усход сонца. "Ён кiруецца амаль на ўсход, - падумаў стары чалавек. Значыцца, ён замарыўся i даверыўся плынi. Неўзабаве ён абавязкова закружляе. Тады i распачнецца праўдзiвая нашая праца".
Палiчыўшы ўрэшце, што яго правая рука была ў вадзе дастаткова доўга, стары чалавек выцягнуў яе i агледзеў.
- Нiчога страшнага, - сказаў ён. - I няхай балiць, боль для мужчыны рэч звычная.
Ён асцярожна ўзяўся за шнур, каб той не трапiў на нiводны свежы парэз, i пасунуўся так, каб мог апусцiць левую руку ў мора з другога боку чоўна.
- Для такое нiкчэмнасцi, як ты, твае паводзiны былi яшчэ не найгоршыя, звярнуўся ён да левай рукi. - Але быў момант, калi я не мог цябе знайсцi.
"Чаму я не нарадзiўся з дзвюма добрымi рукамi? - падумаў ён. - Магчыма, гэта мая вiна, што я не вытрэнiраваў руку належным чынам. Але Богу вядома, што ў яго было досыць шанцаў навучыцца. Зрэшты, ён не так i кепска паводзiў сябе ўночы i здранцвеў усяго адзiн раз. Здранцвее зноў, дык няхай шнур яго ператне". Калi ён гэтак падумаў, дык уцямiў, што на яго найшло памутненне, i вырашыў яшчэ трохi падсiлкавацца рыбай. "Але я не магу, - сказаў ён у сваiх думках. - Лепей хай круцiцца галава, як страцiць сiлу ад ванiтаў. I я ведаю, што не ўтрымаю ў роце тую рыбу пасля таго, як уляпаўся ў яе тварам. Буду хаваць яе на сама крайнi выпадак, пакуль не сапсуецца. Але цяпер запозна падмацоўвацца ежай. Дурбель, - сказаў ён сабе. - З'еш другую лятучую рыбу".
Яна была тут, пачышчаная i гатовая, i ён падняў яе левай рукой i ўплятаў, стараяна перажоўваючы косцi, ядучы ўсю яе аж да хваста.
"Яна больш спажыўная за ўсе амаль iншыя рыбы, - падумаў ён. - Прынамсi, у ёй болей той сiлы, якая неабходная мне. Усё, што я магу, я зрабiў. Хай распачынае сваё кружлянне, хай прыйдзе бой!"
Сонца ўзыходзiла ў трэцi раз з таго часу, як ён рушыў у мора, калi рыба пачала кружыць.
Ён не мог вызначыць па нахiле шнура, што рыба кружыць. Для гэтага было занадта рана. Ён усяго толькi адчуў лёгкае паслабленне напору шнура i правай рукой стаў мякка выцягваць яго. Той напiнаўся, як заўсёды, але якраз там, дзе, здавалася, вось-вось парвецца, яго пачало прыбываць. Выслабанiўшы плечы i галаву ад шнура, што цiснуў на iх, стары чалавек цягнуў мерна i нямоцна. Рукi ягоныя нагадвалi цяпер маятнiк, таксама, наколькi мог, ён выкарыстоўваў у рабоце тулава i ногi. Старыя ногi i плечы круцiлiся ў суладдзi з узмахамi рук.
- Гэта вельмi вялiкi круг, - сказаў стары чалавек. - Але ён кружляе.
Пасля шнур у лодцы перастаў расцi, i стары чалавек цягнуў яго, пакуль не ўбачыў, як ад таго адскокваюць на сонцы кроплi. Пасля марлiн пацягнуў шнур далей, у мора, i стары чалавек, укленчыўшы, адпусцiў яго з неахвотай назад у цёмную ваду.
- Напачатку ён бярэ шырока, - сказаў стары чалавек. - Я павiнен напiнаць шнур як мага мацней. Напруга будзе штораз скарачаць ягоны круг. Магчыма, праз гадзiну я ўбачу яго. Я павiнен яго адужаць, а тады павiнен дакончыць.
Але рыба спавольна кружыла, як i раней, i праз дзве гадзiны стары чалавек узмакрэў ад поту i валiўся з ног ад стомы. Аднак кругi зараз нашмат пакарацелi, i па нахiле шнура ён вызначыў, што рыба, апiсваючы iх, падымалася вышэй i вышэй.
Гадзiну стары чалавек бачыў перад вачыма чорныя плямы, салёны пот залiваў вочы, парэзы пад вокам i на лбе. Чорныя плямы яго не палохалi. Гэта было нармальна, калi ўлiчыць напругу, з якою ён цягнуў шнур. Двойчы, аднак, ён адчуваў млосць i заварот галавы, i вось гэта яго непакоiла.
- Я не магу зганьбiць сябе i аддаць канцы, пазмагаўшыся з гэткiм марлiнам, - сказаў ён. - Цяпер, калi я прымусiў яго хадзiць такiмi прыгожымi кругамi, Божа, дай вытрываць. Я прачытаю сотню "Ойчаў нашых" i сотню "Анёльскiх прывiтанняў". Але я не магу чытаць iх цяпер.
"Уважай iх за прачытаныя, - падумаў ён. - Прачытаю пазней".
Якраз тады нешта стукнула ў вадзе па шнуры, якi ён трымаў абедзвюма рукамi, i рванула шнур рэзка, моцна - ён адчуў гэта.
"Ён б'е па драцяным павадку сваёй пiкай, - падумаў ён. - Гэтага варта было чакаць. Ён павiнен быў так рабiць. Праўда, цяпер ён можа ўзяць ды скочыць, вынырнуць, i мне больш было б даспадобы, калi б ён кружляў сабе. Скачкi былi неабходныя, каб ён нахапаў паветра. Але пасля гэтага кожны скачок можа разрываць рану ад кручка, i каб ён не выкiнуў кручок наогул.
